Arto-irinak gosea eragin du munduan. Lehen elikadura-globalizaziora arte, 1492 inguruan, Amerikan ez zen garia lantzen, eta bertako biztanleek arto-irinez egiten zituzten ogiak. Europan, batez ere iparraldeko eskualdeetan, non klimak eta orografiak artoa landatzea besterik ez baitzuten uzten, zereal horrek salbatu zuen herri xehea gosete askotatik: pertsonek plater sinpleak baina sendoak prestatzen zituzten. Gaur egun ere bai. Arto-irin horia sukaldean nola erabili azalduko dizugu artikulu honetan, eta lau errezeta emango dizkizugu probatzeko.
Gaur egun, hainbat ehotze-mailatan aurki daiteke arto-irina, semola edo hauts moduan. Bere ezaugarri nagusia kolore horixka ahaltsua da, eta benetako errezetak egiten laguntzen du, dela berarekin bakarrik, dela gari-irinarekin nahastuta. Arto-irinari esker, bizkotxoek zapore berezia hartzen dute, bai eta arto-ogiek ere, bi irinen nahasketa baitute.
Baina, batez ere, legamiarik gabeko errezeta zaharrak egiteko erabiltzen da irin hori. Adibidez, arto-opilak egiteko erabiltzen zen, eta, lekuaren arabera, izen desberdinak hartzen zituzten: opilak, opilak, arepak edo taloak. Plantxan edo frijituta egin daitezke, eta osagai gazi eta koipetsuekin konbinatuta (txorizoa, txerri-txikizioa, fajitak, piperrak edo elementu gozoak).
Horrekin gozogintzan lan egiteaz gain, arto-irin horia oso ondo moldatzen da arrautzaztatzeko edo kroketa eta galleta gaziei orea emateko. Arto-irinarekin egiten diren beste lan klasiko batzuk polenta izeneko errezeta bat da, oso ahia zaporetsua, eta plater gaziak edo hainbat sutan oinarritzeko erabiltzen da.
Eta arto-semola zopa eta krema arinagoetarako ere erabiltzen da, baina horiek ere elikagarriak dira, eta plater paregabe bihurtzen dira.
Lau errezeta arto-irin horiarekin
Polenta-errezeta
Errezeta erraz eta sendo hau prestatzea pazientzia kontua da, superchef izatea baino gehiago.
- 1. Jarri litro bat ur eta gatz apur bat lapiko batean, eta, irakiten hasten denean, jaitsi pixka bat suaren potentzia, irakiteari euts diezaion.
- 2. Pixkanaka, bota 350 bat gramo arto-irin koilarakada batekin. Ordubetez sukaldatzen da, eta irakina oso leuna izan dadin zaintzen da.
- 3. Polenta loditutakoan, bere horretan zerbitza daiteke, tomate-saltsarekin, gazta gainerrearekin… Beste aukera bat kazolatik atera eta bola bat egitea da. Bola hori, gero, epela, xerratan moztu beharko da, haragi-platerak edo hegazti-gisatuak saltsarekin laguntzeko. Ogitartekoen zatitxotan moztuta jateko aukera ere badago: lehenik arrautza irabiatuaz pasatzen dira, frijitu eta beroak zerbitzatzen dira gainean gazta birrinduarekin edo gainerre ukitua emanez.
Taloa: forma eta konbinazio errazak
Taloa arto-opil moduko bat da, ogiaren ordez erabiltzen dena. Osagai gozoak zein gaziak lagun ditzake, edo etxean egindako pizza originalen oinarria osa dezake. Jatorriz euskalduna da. Opil zapala da, eta Amerikan egiten diren arto-opilen itxura du.
Ogi hori egiteko erabiltzen den arto-irina berezia da. Ale osoko artoa da, txigortu samarra eta harrizko errotan ehoa, kolore hori hain bizia eta arto-zapore bizia ematen diona. Taloei ez zaie legamiarik gehitzen eta plantxan egiten dira zuzeneko suaren gainean; beraz, zapore txigortua eta opil fin eta lauaren itxura duenez, errezeta hau ezin hobea da gero elikagai solido edo krematsuak biltzeko.
Oso erraza da egiten.
- 1. Osagaiak 400 gramo arto-irin, gatz apur bat eta 300 mililitro ur bero dira.
- 2. Prestatu irina barreño edo bol zabal batean, sumendi moduan. Gehitu barruan, pixkanaka-pixkanaka, ur epela eta gatz pixka bat.
- 3. Eskuekin oratzen du masa trinko eta homogeneoa lortu arte. Behar izanez gero, ur edo irin gehiago bota daiteke, eskuekin itsasten ez den masa leunagoa lortzeko.
- 4. Ondoren, bereizi talo bakoitzari dagozkion masa-zatiak, eta bota palmondoak gainazal gogor baten gainean, pixka bat irineztatuta, 20 bat zentimetroko diametroko opil fin biribila osatu arte.
- 5. Azken urratsa opil bakoitza aldez aurretik berotutako xafla batean jartzea da, eta, alde batetik pixka bat gorritzen denean, buelta ematea, beste aldetik egin dadin.
Taloa egin ondoren, elementu gozo edo gaziekin lagundu daiteke, hala nola, txorizo egosia, txistorra frijitua, odolkia, hirugiharra, gazta edo arrautza frijituak, edo, gozoa denean, irasagarra gaztarekin, gazta krematsua eztiarekin edo marmeladekin. Joera bitxienen artean, aipagarria da taloa kakao-kremarekin edo fondant txokolate-zatitxoekin betetzea, beroarekin desegin dadin.
Ohikoena taloak beren baitan biribilkatuta fajita moduan kontsumitzea da, baina minipizzak balira bezala ere erabiltzen edo aurkezten dira. Kasu honetan, irudimena boterera! Era guztietako osagarriak erabil daitezke, labean gainerretako finalarekin.
Arto-opilak arrautzekin eta tomate-saltsarekin
- 1. Ontzi zabal batean 200 gramo arto-irin, gatz apur bat eta baso bat ur epel jartzen dira. Nahasketa hori egurrezko espatula batekin edo hatzekin ondo lotu behar da, ore erabilgarria osatu arte.
- 2. Ondoren, pasta montonzitotan banatu, arto-irin pixka bat hartu, eskuetan itsats ez daitezen, eta pasta-zatiekin opil lauak egin.
- 3. Frijitu opiltxo hauek olio berotan, eta, frijitu ondoren, jar itzazu banakako buztinezko kazolan.
- 4. Zartaginean olio pixka bat gehiago jarrita, frijitu arrautzak banan-banan. Frijitu ondoren, jarri buztinezko kazolan, opiltxoen gainean, eta bota tomate beroaren saltsa. Unean bertan zerbitzatzen dira, edo txorizo-salteatuarekin edo hirugiharrezko zatitxoekin.
Arto-zopa
Beste errezeta erraz bat zopa bat da, gero arto-semolarekin gorde beharko dena.
- 1. Prestatzeko, litro bat hegazti-salda bota lapiko batera, eta sutan jarri, irakin arte.
- 2. Irakiten hasten denean, porru bat eta azenario bat gehitzen zaizkio, biak zurituta eta zerrenda mehetan moztuta, arto-semolarekin batera.
- 3. Utzi irakiten su baxuan 15 minutuz, gatz-puntuan jarri eta bero zerbitzatu.
