Produktu fresko eta naturaletan dieta orekatua eta ugaria eginda, beharrezko bitamina guztiak dauzkagu bermatuta, eta ez da osagarririk beharko. Hala ere, egia da bizitzako etapa jakin batzuetan (haurtzaroan, nerabezaroan, haurdunaldian eta edoskitzaroan, adineko pertsonak?) edo egoera berezietan (ariketa fisiko bizia, tabakoa, sendagai jakin batzuk erabiltzea…), eta zenbait asaldura edo gaixotasunetan, bitamina-beharrak handituta daude, eta ezinbestekoa izan daiteke aparteko ekarpenak egitea, betiere profesional baten agindupean eta aholkatuta.
Karbonoa, hidrogenoa eta, kasu batzuetan, oxigenoa, nitrogenoa eta sufrea dituzten osagai organikoak dituzten bitaminak. Ez dute energiarik ematen, baina horiek gabe gure gorputza ez da gai gure dieta osatzen duten elikagaien beste mantenugai batzuk (karbohidratoak, proteinak eta gantzak) aprobetxatzeko, eta gainera, hainbat prozesu organikotan parte hartzen dute, funtzio erregulatzailearekin.
Horietako batzuk, hein batean, organismoan sintetizatzen dira:
-D bitamina: gorputzak larruazalean duen kolesteroletik sortzen da, eguzki-izpiek eraginda.- K bitamina: gure hesteetako flora gai da bitamina hori sortzeko, eta bitamina horren eguneroko behar gehienak asetzen ditu.- Azido nikotinikoa edo niazina: gibelean sintetizatzen da aminoazido esentzial batetik, triptofanoa, abiatuta.
Sailkapena: A, D, E eta K bitamina lipodisolbagarriak
Ez dute nitrogenorik eta nahiko egonkorrak dira beroaren aurrean. Behazun-gatzak behar dituzte heste meharrean xurgatu ahal izateko. Koipetan edo oliotan disolbatzen dira, eta gure gorputzeko gibelean eta ehun adiposo edo koipetsuan biltegiratzen dira. Beraz, behar adinako horniketa egin ondoren, denbora batez iraun dezakete, behar adina eman gabe. Gehiegi kontsumitzen badira (gomendatutako kantitateak baino 10 aldiz gehiago), toxikoak izan daitezke.
A bitamina edo erretinol-Gorputzeko ehunak mantentzen eta konpontzen laguntzen du, infekzioen aurkako erresistentzia bultzatzen du, nerbio-sistema behar bezala garatzeko eta gauez ikusteko beharrezkoa da, eta hazkunde epelari eragiten dio. Beta-karotenoak edo A pro-bitaminak funtzio antioxidatzailea du.-Esneki osoak edo aberastuak eta esne-koipeak (esne-gaina eta gurina), margarinak, arrautza-gorringoa eta gibela. A bitamina beta-karotenotik edo A pro-bitaminatik lor daiteke, gorputzak behar duen bezala, fruta eta barazki ugaritan.
D bitamina. Kaltzioa eta fosforoa aprobetxatzeko behar da, hezurren eta hortzen mineralizazioari dagokionez. Odoleko kaltzio-maila erregulatzen du.-Bakailao
gibelaren olioa, arrautza-gorringoa, esneki osoak edo aberastuak eta esne-koipeak, margarina? Gure gorputza eguzki-izpien eraginpean jarriz produzitzeko gai da.
E bitamina edo tokoferola-Zelulak babesten ditu, eragin antioxidatzailea baitute, odol-zelulen egonkortasunari eusten laguntzen du eta ugalkortasun sexualean parte hartzen du.- Hotzean lehen presioko olio birjina, zerealen eta zereal osoen hozia, fruitu lehor oleaginosoak eta hosto berdeko landareak.
K-Beharrezkoa bitamina protronbina eta odolaren koagulazioko beste faktore batzuk sintetizatzeko.-Hosto berdeko barazkiak, zereal osoak, frutak eta haragia. Gure hesteetako florak sortzen du, eta, beraz, oso arraroa da bitamina horren urritasuna gertatzea.
B eta C multzoko bitamina hidrosolubleak
Bitamina horiek nitrogenoa dute, C bitamina izan ezik. Uretan disolba daitezke, eta, beraz, galera handiak egon daitezke elikagaiak uretan mugitzen, irakiten edo ur askorekin kontaktuan daudenean. Organismoak ezin ditu biltegiratu (B12 bitamina izan ezik, hori kantitate handitan gordetzen baita gibelean), eta soberakoa kanporatu egiten du gernuaren bidez; beraz, beharrezkoa da egunero elikaduraren bidez behar adinako ekarpena egitea.
B1 bitamina edo tiamina-Karbohidratoen, koipeen eta proteinen aprobetxamenduan (metabolismo energetikoa) eta nerbio-sistemaren egonkortasunean parte hartzen du.-Zereal osoak, lekaleak eta, oro har, haragia.
B2 bitamina edo erriboflabina-Antigorputzak eta globulu gorriak ekoiztearekin lotuta dago, eta energiaren ekoizpenean eta mukosen ehun epitelialaren mantentze-lanetan parte hartzen du. Halaber, beharrezkoa da begiaren funtzionamendu egokirako.-Esnekiak, garagardo-legamia, gibela eta arrautzak.
PP edo Niacina-Karbohidratoen, koipeen eta proteinen aprobetxamenduan, hormona sexualen produkzioan eta glukogenoaren sintesian (gure gorputzaren erreserba energetikoa, muskuluan eta gibelean) esku hartzen du.-Erraiak, haragia, arraina, lekaleak eta zereal osoak.
B5 bitamina edo azido pantotenikoa-Antigorputzak sortzen laguntzen du, karbohidratoak, koipeak eta proteinak aprobetxatzen ditu, kortikosteroideak ekoizten ditu, hazkuntza estimulatzen du eta kolesterolaren sintesian parte hartzen du.-Elikagaietan oso banatua dago.
B6 bitamina edo piridoxina-Antigorputzak eta hemoglobina eratzen laguntzen du, DNA eta RNA (geneak) sintetizatzen laguntzen du, koipeen eta proteinen metabolismoan parte hartzen du, beharrezkoa da elektrolitoen gorputz-balantzerako, nerbio-zelulen funtzionamendua mantentzen du eta funtsezkoa da triptofanoa niazina bihurtzeko.-Haragia, barazkiak eta zereal osoak.
B8 edo H bitamina edo Biotina-Zelulen hazkundearekin, gantz-azidoen sintesiarekin, zerikusia
du karbohidratoen, koipeen eta proteinen aprobetxamenduan eta energiaren ekoizpenean.-Lekaleak, barazkiak eta haragia.
B9 bitamina edo azido folikoa edo folatoak-Globulu gorriak eta zuriak ekoizten eta heltzen, DNA eta RNA sortzen (geneak) laguntzen du.-Lekale eta barazki berdeak, gosariko zerealak, garagardoa, etab.
B12 bitamina edo zianokobalamina-Globulu gorrien heltzean, metabolismo zelularrean, azido nukleikoen ekoizpenean (DNA, RNA), nerbio-sistemaren egonkortasunean eta mielinaren eraketan (neuronen estalkia) parte hartzen du.-Batez ere haragian, arrautzetan eta esnekietan.
C bitamina edo azido askorbikoa. Kolagenoa sortzearekin, kortikoideen sintesiarekin, hezurrak
eta hortzak sortzearekin, globulu gorriak ekoiztearekin, elikagaien infekzioen eta burdinaren xurgapenaren aurkako erresistentzia bultzatzen du eta eragin antioxidatzailea du.-Zitrikoak, marrubiak eta meloia, fruta tropikalak, tomateak, piperrak, azak, letxuga eta barazkiak, guztiak.
Elikaduran bitamina-urritasuna, oro har, zehaztugabeko zeinu fisikoen (larruazal ezkatatua, azazkal hauskorrak, ile hauskorra, ahoko ertzetan zauri txikiak…) eta psikikoen (suminkortasuna, insomnioa, kontzentrazio eta erreflexu falta, nekea…) bidez adierazten da. Gabezia-egoera horiek bitamina defizitarioa dietan sartuz konpontzen dira.
