Nerabezaroarekin batera, aldaketa-garaia iritsi da. Organismoa azkartu egiten da gorputzaren eta neurologiaren garapena osatzeko, ingurunearekiko harremana garatzen den bitartean. Lagunek eta bestelako jokabide edo jokabide eredu estetikoek ohitura osasungarriak arriskuan jartzen dituzte, ez elikadurari dagokionez bakarrik. Bizitzako bigarren hamarkada honetan, oso kontuz ibili behar da elikadura-nahasteekin. Jarraian azalduko dizugu zein diren eta nola jakin dezakegun gure seme-alabek arazo horietako bat izan dezaketela. Gainera, aktiboago egoteko zein ariketa egin dezaketen azalduko dizugu.
Gehiegizko pisua eta loditasuna nerabezaroan
8 eta 16 urte bitarteko espainiarren % 35ek gehiegizko pisua du, eta, gutxi gorabehera, % 12k obesitatea du, Gasol Fundazioaren Espainiako gazteen jarduera fisikoari, bizimoduari eta gizentasunari buruzko 2019 URRATSazterlanaren datuen arabera. Nerabezaroan gehiegizko pisua izatea obesitatearen iragarpen handia da helduaroan; oso estigmatizagarria izan daiteke bizitzako aldi horretan, eta arazo sozialak, bizi-kalitatea okertzea eta, jakina, gehiegizko pisuarekin lotutako osasun-arazoak eragin ditzake.
Obesitateari aurrea hartzeko, nerabeei giro egokia eman behar zaie (soziala, familiarra, baina baita fisikoa eta legegilea ere), aukera osasungarria izan dezaten. Kontsumo-eredu egokia ez duten eta gehiegizko pisua duten gurasoak dituzten haurrek arrisku handiagoa izango dute haurtzaroan obesitatea izateko. Halaber, haurtzaroan obesitatea izateak nerabezaroan obesitatea izateko arriskuarekin du zerikusia, eta nerabezaroan obesitatea izateko arriskuarekin helduaroan. Beraz, prebentzioa goiz hasi behar da, familian.
Nerabeen obesitatearen tratamenduari, dietista-nutrizionisten gisako profesional espezializatuen diziplina arteko talde baten bidez heldu beharko litzaioke. Talde horrek bizimodua eraginkortasunez eta epe luzera aldatzeko terapia egingo du (elikadura osasungarria izateko aldaketak, fisikoki aktiboa izatea eta jokabide sedentarioak minimizatzea). Espezialistak eskatzen badu, jokabide-terapia ere erabil daiteke, baita botikak ere, medikuak agintzen baditu.
Elikaduraren beste arrisku batzuk nerabezaroan
Azken urteotan joerak aldatzen ari diren arren, seguru asko bi generoei ezarritako gizarte-arauek arrisku handiagoa emango diete neskei alferrikako dieta argalgarriak egiteko, pisua galtzeko modu ez-osasungarrian eta ariketa fisiko gutxiago egiteko. Mutilek, bestalde, elikagai osasungaitzak kontsumitzeko aukera handiagoa dute, hala nola opilak, janari lasterra edo edari azukredunak. Alkohol gehiegi hartzea bi generoetan dagoeneko gertatzen den arriskua da.
Komunikabideek (publizitatea eta sare sozialak barne), familiakoek eta haien zuzeneko inguruneak jokabide negatibo horiek susta ditzakete nerabeengan, baina ikuspegi osasungarriagoak sartzen ere lagun dezakete, elikadura eta edariak barne.
Irudia: Budgeron Bach
Arrisku larrienetako bat elikadura-desordena da. Elikadura-portaeraren etengabeko aldaketa da, eta elikadura-eredu batek arazo fisiko edo psikologiko nabarmenak sortzen ditu. Autopertzepzio negatiboak (gure buruaren pertzepzio distortsionatua) areagotu egiten du anorexia, bulimia eta atrakonagatiko nahasteak gertatzeko arriskua, eta nutrizio-arazoak sortzen ditu. Arazo horiek garapenean hutsuneak eragiten dituzte (fisikoa, hormonala, ugalkorra eta kognitiboa), pisu ez osasungarria (osasungarritasunaren gainetik edo azpitik) eta ahoko osasun txarra (higadura, txantxarra eta odolkozkoa).
Kalkuluen arabera, 10 neskatik batek eta 20 mutiletatik batek elikadura-nahasteak izateko arriskua dute. Horietatik heren bat baino ez da diagnostikatzen. Horrek esan nahi du nerabe askok elikadura-nahasteak izateko arriskua dutela eta ez dutela laguntza profesionalik jasotzen.
Elikadura-nahastearen berri ematen duten seinaleak
EEko Elikadura Nahasteen Elkartearen ‘Gurasoentzako Gida’-ren arabera. AEB, gure seme-alabek elikadura-nahasteak izateko arriskua duten jakiten laguntzen diguten emozio-, jarrera- eta fisika-zantzuak honako hauek dira:
- Nerabeak beldur handia dio pisua igotzeari.'
- Ispiluan maiz egiaztatzen da, akatsak detektatzeko. Bere buruaren irudi negatiboa edo desitxuratua du, edo gorputzaren forma eta pisuarekiko oso aldenduta dago.
- Jokabide antisozialak ditu. Jendaurrean edo beste pertsona batzuekin jateko beldurra, janaria gorde eta ezkutatzeko joera edo isilpean jateko joera.
- Eskatu beti oso zati txikiak, edo ez du jan nahi.
- Egin ohiz kanpoko erritual batzuk janariarekin: zati txiki-txikitan moztu, eraman elikagaiak plateraren alde batetik bestera, baina jan gabe.
- Bere gogo-aldartea laua edo emoziorik gabea da. Zurruntasuna errutina eta portaeretan, eta antsietate izugarria haietatik aldenduz gero.
- Gorabehera larriak ditu pisuan. Nesketan, hilekoa kentzea.
- Hortzetako arazo asko.
- Azala, azazkalak, ile fina, ukitzean azal hotza lehortzeko arazoak ditu.
Nerabezaro aktiborako aholkuak
Kataluniako Generalitatearen “Aldaketa txikiak hobeto jateko” gidaren arabera, nerabeen jarduera fisikoa hiru errutinatan oinarritzen da:
• Gomendatutako gutxieneko ariketa egunean 60 minutukoa da jarduera fisiko neurritsua edo bizia.
— Astean bi edo hiru egunetan jarduera biziagoak eta indartsuagoak egitea gomendatzen da (kirola edo eskolaz kanpoko jarduera fisikoak, lehia-esparruan zein ez).
— Goizeko lehen orduan, eskolak edo eguneroko jarduerak hasi aurretik, garrantzitsua da nerabeek errutina fisikoren bat egitea aktibatzeko. Adibidez, eskolara oinez, bizikletaz, patinete ez-elektrikoan edo monopatinez joatea (betiere kaskoarekin eta horretarako bide seguruak badaude) garraio publikoaren alternatiba gisa.
Zer da jarduera fisiko ertaina? Airea hartzeko geldialdiak eginez elkarrizketa bat izateko aukera ematen duen ariketa da; esate baterako, bide onetik ibiltzea (10 minutura kilometroko), bizikletan erritmo lasaian joatea, lorategian lan egitea (hostoak garbitzea edo soropila ebakitzea) edo beste nerabe batzuekin jolas aktiboa egitea. Eta bizia? Korrika egin, eskailerak igo, igeri egin, kirola egin, gimnasiora joan, sokara jauzi egin…
