Atzo, Kontsumo Ministerioak txundituta utzi gintuen albiste bakar batekin: 2022tik aurrera, debekatuta egongo da haurrentzako elikagai osasungaitzen publizitatea. Osasunarekin eta elikadurarekin zerikusia duten profesionalek eta erakundeek (dietista-nutrizionistak, pediatrak, endokrinoak, fundazioak, elkarteak…) luzaroan aldarrikatutako neurria da. Sustatutako arau berriak mugatu egingo du 16 urtetik beherakoei zuzendutako gozogintzaren, izozkien, zukuen edo edari energetikoen publizitatea. Halaber, ezin izango da edari, snack edo azukre erantsiko saltsarik iragarri, ezta 100 gramo bakoitzeko 225 kcal baino gehiago dituzten prestakinik ere. Baina nola egingo da?
Konpondu nahi den arazoa
Egoera horretan jartzeagatik, Espainian egoera kezkagarria dela argitu behar da. ALADINO azterlanaren (2019) arabera, 6 eta 9 urte bitarteko populazioaren %41ek gehiegizko pisua du (gehiegizko pisua edo obesitatea). Hori arazo estetikoa izateaz haratago doa. Ez dugu huts egin behar alderdi hori gutxiestea, ondorio psikologiko eta sozial garrantzitsuak baititu: bazterketa, depresioa, autoestimurik eza, etab. Gainera, gehiegizko pisuak osasuna arriskuan jar dezake, eritasun metabolikoekin (2. motako diabetea eta gaixotasun kardiobaskularrak) lotzen baita.
Gehiegizko pisuan eta obesitatean hainbat faktorek eragiten dute, hala nola hezkuntzak, maila sozioekonomikoak, osagai genetikoek eta beste hainbestek. Baina, zalantzarik gabe, garrantzitsuenetariko bat elikagai osasungaitzak izatea eta haien publizitatea oroitzea da. Hori bereziki kezkagarria da haurren kasuan, ez baitu irizpiderik iragarkietan agertzen diren produktu horiek beren dietarako egokiak diren ala ez erabakitzeko. Izan ere, osasuna da horrelako elikagaiak eskatzeko orduan pentsatzen duten azken gauza. Horren aurretik beste gauza asko daude: kolore deigarriak, haurrentzako pertsonaiak, jostailuak… estimuluz, soinuz eta sentimenduz beteriko mundu bat.
Nabarmentzekoa da, gainera, haurrek ez dutela erosteko ahalmenik produktu horiek erosteko. Beraz, zergatik egiten dira haiei zuzendutako kanpainak? Ondo ezagutzen eta aztertzen den marketin-teknika da, “nag faktorea” edo “fastidio faktorea” izenekoa: publizitateak konbentzitzen du publikoa errazago konbentzitzeko, kasu honetan haurrak, haiek izan daitezen gurasoak eta produktu horiek erosteko konbentzitzen dituztenak. Eta noski, gurasoek beti esan dezaketela ezetz, baina dieta osasungarria egiten saiatzen garenean ditugun beste zailtasun bat da.
Egoera hori kontuan hartuta, lehentasunezkoa zen publizitate mota hori arautzea. Egia esan, urteak dira jada, teorian behintzat. Gaur egun autorregulazio sistema bat dago, PAOS kodea, enpresek berek landu eta kudeatzen duten kode etikoa. Arazoa da kode hori ez dela nahikoa (adibidez, ez da kontuan hartzen elikagaien nutrizio-osaera) eta sistematikoki urratzen dela, zenbait ikerketak erakutsi dutenez.Horregatik, Gobernuak orain iragartzen duen neurri hori hain zegoen zain.
Nola egingo da?
Irudia: iStock
Abiapuntua erraza dirudi: haurrentzako elikagai osasungaitzen publizitatea debekatzea. Baina, egia esan, kontua konplexuagoa da. Zailtasun nagusietako bat elikagaiak sailkatzeko edo kategorizatzeko modua da, osasungarriak diren ala ez erabakitzeko. Hasieran, itxura guztien arabera, kontuan hartuko zen irizpidea Nutrizio-Score sistema zela, baina, azkenean, Osasunaren Mundu Erakundeak 2015erako proposatutako nutrizio-profilen gida hautatu da.
Zer dira nutrizio-profilak?
Oso sistema sinplea da, baina horregatik da interesgarria. Alderantziz. Beste batzuek ez dituzten abantailak eskaintzen ditu. Ereduak 17 elikagai-kategoria proposatzen ditu: txokolateak, edari energetikoak, gaztak, barazkiak, etab.
Abiapuntu sinple hori oso interesgarria da, kategoria bakoitzeko produktuak kategoria horretakoak baino ez direlako; beraz, modu espezifikoan kategoriza daitezke.
— Kategoriak eta bai elikagaiak
Adibidez, fruta, barazki eta barazki freskoetan ez dago inolako murrizketarik; beraz, arazorik gabe egin daiteke publizitatea. Hau da, badira “premium” kategoriak, eta horiei, jakina, elikagai osasungarriak dagozkie, hala nola aipatu ditugunak eta beste batzuk, hala nola arrainak edo arrautzak.
Ez diren kategoriak eta elikagaiak
Bestalde, zenbait kategoria “madarikatu” daude, hala nola edari energetikoak, txokolateak edo gozogintzako produktuak. Gomendio horien arabera, ezin da publizitaterik egin kategoria horietarako. Neurri sinple horren bidez, etika gutxiko jardunbideak saihesten dira, kontsumitzaileak nahasi ohi dituztenak, hala nola elikagaiak gehitzea (bitaminak, mineralak, etab.). osasungarriak “mozorrotzeko” produktu osasungaitzak, galletak edo gosaritako zerealak esaterako.
Linboan dauden kategoriak eta elikagaiak
Azkenik, badira “linboan” dauden kategoriak, eta horietarako zenbait muga ezartzen dira elikagai jakin batzuei dagokienez (gantz totala, gantz aseak, azukre erantsiak, azukre totalak, gozagarriak, gatza eta kaloria-ekarpena). Hala, ezarritako muga horien azpitik badaude soilik susta daitezke. Adibidez, jogurtek muga hauek dituzte: % 25 gantza, % 2 koipe saturatuak, % 0,2 gatza eta % 10 azukre guztira. Beraz, nekez iragar daitezke azukre erantsi asko dituzten jogurtak (jogurtak modu naturalean % 4,5 ditu esnetik datozen azukreak).
Kontsumo Ministerioak egin eta zabaldu duen grafiko honetan argi ikusten da zer euskarri motatan aplikatuko den neurria eta zer produktu-motari eragingo dion:
Irudia: Kontsumo Ministerioa
Sistema ez da hutsezina, eta hobetu egin daiteke, batez ere elikagaiak mantenugaien arabera (gantz saturatuak edo guztizko koipea) kategorizatu edo zigortzeko modua sinplista samarra delako, eta zaharkitu samarra geratzen delako, egungo ebidentzia zientifikoaren arabera. Baina haien abantaila nagusia elikagai-multzoen araberako sailkapena da, eta horrek zaildu egiten du elikagai osasungaitzak elikagai osasungarrien truke ematea.
Orain, galdera ugari planteatzen dira, hala nola 2022ko zein unetan gauzatuko den neurria, enpresek hura saihesteko modua aurkituko duten, beharrezko beste neurri batzuk hartuko diren, hala nola haurrentzako pertsonaiak eta jostailuak sartzeko debekua eta, batez ere, haurren osasuna hobetzeko eraginkorra izango den, hau da, orainaldia eta etorkizuna.
