Erosketa egiten dugunean, produktu-mota ugari aurkitzen ditugu; beraz, ez dugu denborarik horietako bakoitza xehetasunez behatzeko. Hori dela eta, hartzen ditugun erabakiak oso azkarrak eta gutxi pentsatuak izaten dira, eta, beraz, arrazoi arrazionalengatik baino gehiago emozioengatik bideratzen gara. Enpresek ondo dakite hori, eta horregatik baliabide asko erabiltzen dituzte horri etekina ateratzeko. Horregatik, zer erosten dugun jakiteko etiketak irakurtzen ikasteaz gain, garrantzitsua da jakitea zein diren ontziko zein elementu desbidera ditzakegun. Artikulu honetan erakutsiko dizkizugu.
Ontziaren diseinua
Gure erosketa-aukeran eragina izan dezake. Adibiderik argiena haurrentzako produktuetan aurkitzen dugu: gosariko zerealak, galletak, irabiakiak… Produktu horietan, normalean, erakargarri gisa erabiltzen diren haurrentzako pertsonaiak agertzen dira, eta, beraz, ontziaren edukiak garrantzia galtzen du.
Publiko heldua denean, diseinuak ere garrantzi handia du; izan ere, inkontzienteki edo inkontzienteki, ezaugarri jakin batzuk eman diezazkioke produktuari. Ontziaren kolorearen adibide bat aurki dezakegu: zeruko urdina bada, light edo “arina” dela ulertuko dugu; berdea bada, “ingurumena errespetatzen duela” ulertuko dugu. Tipografiarekin (adibidez, light produktuetan eskuz idatzitako tipografiak eta marra fineko tipografiak erabiltzen dira) eta irudiekin ere jokatzen da (kortazoi-siluetak edo kirola egiten duten pertsonen irudiak erabiltzen dira “osasungarri” itxura emateko).
Ezer adierazten ez duten erreklamazioak
Elikagaien ontzietan oso ohikoa da hitz eta apeu jakin batzuk erabiltzea, baina, berez, ez dute ezer adierazten, ez baitaude legedian definituta. Gaur egun, ohikoenak dira elikagaia ikuspegi erromantikotik hautematera garamatzatenak, elikaduraren irudi idealizatua transmitituz, batez ere “etxekoa”, “tradizionala”, “herrikoa”, “amonaren errezeta” eta, batez ere, “naturala” kontzeptuei lotuta.
Produktu askotan, “eskulangile” edo “eskulangile” terminoa ere erabiltzen da, legerian definituta dagoena, baina elikagai jakin batzuetarako bakarrik; adibidez, ogirako. Nolanahi ere, batzuetan ideia bera transmititzeko estrategiak erabiltzen dira, legeria bete gabe.
“Gabeko” produktuak
Azken urteetan, osagai edo mantenugairen bat falta dela nabarmentzen duten erreklamazioen erabilera zabaldu da. Ohikoenak:
- Azukre erantsirik gabe. Produktuak ez dio azukrerik gehitu fabrikazioan. Hala ere, horrek ez du esan nahi osasungarria denik.
- Gehigarririk gabe. Oro har, mezu hau “natural” hitzarekin lotuta dago, eta gehigarriak substantzia arriskutsuak direla adieraz dezake. Berez, jatorri eta ezaugarri oso desberdineko konposatu seguruak dira. Hainbat funtzio lortzeko erabiltzen dira, hala nola kontserbazioa, segurtasuna, kolorea… hobetzeko. Hori bai, ez dute eraginik nutrizio-ezaugarrietan: produktu bat osasungarria izan daiteke eta gehigarriak izan ditzake (garbantzu-kontserba bat), ez eduki eta ez izan oso interesgarria (galletak).
- Antibiotikorik gabe/pestizidarik gabe. Gero eta maizago ikusten dira. Egia esan, ezin dira horrela adierazi, mezu horiek adierazten ez dituzten produktuek antibiotikoak edo pestizidak dituztela adierazten baitute. Ñabardura bat sartzen da: antibiotikorik edo landarerik gabe hazitako animaliak, pestiziden hondakin detektagarririk gabe. Lehenak esan nahi du animaliek ez dituztela sendagai horiek jaso hazitakoan, ez dutelako halakorik eskatu (ez dutelako gaixotu); bigarrenak, berriz, esan nahi du analisiak ez duela aurkitu pestizida-kopuru hautemangarririk (legeriak kopuru txikiak baimentzen ditu muga seguru batzuen barruan).
- Genetikoki/transgenikoki eraldatutako organismorik gabe. Garrantzirik gabeko informazioa da, elikagaiak horrelako osagaiak dituenean espresuki adierazi behar baitu. Europan ia ez dira erabiltzen, nahiz eta kontsumoa segurua izan.
- Glutenik gabe/laktosarik gabe. Nahitaezkoa da haren presentziaren berri ematea, ez haren absentziaren berri. Substantzia horiek agertzeak zentzurik duen produkturik ez dagoela soilik jakinaraz daiteke, konposatu horiek nahasteak dituzten pertsonei ohartarazteko. Adibidez, ez da “glutenik gabe” adierazi behar esne-ontzi batean, ez baitago esnerik konposatu hori duenik.
Elikadura- eta osasun-adierazpenak
Borondatezkoak dira, baina erabiltzen direnean, legeriak eskatzen dituen baldintzak bete behar dituzte. Adibidez, produktu batean “magnesio-iturria” adierazi ahal izateko, produktu horrek erreferentziazko eguneko ingestaren %15 eman behar du gutxienez.
Osasun-adierazpenen kasuan (“zure defentsei lagundu”, adibidez), horiek sartu ahal izateko, Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA) onartu behar ditu. Hala ere, adierazpen horiek ez dira produktuari berari buruzkoak, elikagai zehatzei buruzkoak baizik; adibidez, ez dira jogurtari buruzkoak, ekoizleak eransten duen B6 bitaminari buruzkoak baizik. Gainera, horrek ez du esan nahi jogurt horrek aparteko onurak ekartzen dituenik, gure organismoak B6 bitamina hori behar baitu behar bezala funtzionatzeko. Gainera, dieta orekatuan egon ohi den mantenugaia da.
