Alerta-ahotsa apirilaren 24an hasi zen Suediako Elikagaien Agentziak azterketa kezkagarriak plazaratzea erabaki zuenean, aldizkari espezializatu batean argitaratu aurretik ere. Akrilamida aurkitu zen, minbizia izan zela susmatutako substantzia bat, legeak onartzen dituenak baino milaka aldiz kontzentrazio handiagoetan, eta patata frijituen, ogiaren edo gaileten antzeko elikagaietan.
Ez zen partida akastun batzuetan aurkitutako kutsatzailea, ez eta ekoizpen-prozesu desegokien ondorioz sortutakoa ere. Badirudi akrilamida maiz prestatzen dela almidoian aberatsa den elikagai bat (patatak, zerealak) tenperatura altuetan (frijitua edo labean egina) dagoenean. Horregatik, segur aski, akrilamida ohiko osagaietako bat izan da produktu horietan betidanik, nahiz eta alerta-ahotsak jotzen duen. Apirilaren hortik aurrera, Europako beste herrialde batzuetako elikagai-agentzia ofizialen ikerketek berretsi egin dute egoera hori, eta, beraz, Europako Batasuneko (EB) eta Munduko Osasun Erakundeko (OME) organo eskudunek erabaki dute arazoa.
Akrilamida bitarteko kimikoki sinplea da, eta egitura sinplea du poliakrilamidazko polimeroak sintetizatzeko. Europako Batasunean, urtean 100.000 tona ekoizten dira. Poliakrilamiden erabilera nagusiak ur-hornidurarako udal-tratamenduetako iragazkiak dira, edo beste industria-prozesu batzuetan erabiltzen direnak; hala ere, gehigarri kosmetikoetan, teknika analitiko zientifikoetan, lurzoruen egokitzapenean eta abarretan ere erabiltzen dira. Tabakoa zigarroetan erretzen denean ere gertatzen da. Hori dela eta, hori da erretzaile aktibo eta pasiboek konposatutakoaren esposizio-iturri nagusia.
Ezarrita dago akrilamidak kalte egiten diola material genetikoari ikertzen ari diren sistema askotan, baita ugaztun landuak “in vitro” edo “in vitro” eta “in vivo” sagu eta arratoietan ere. Egiaztatu da, halaber, arratoiak luzaro administratzeak tumore gaiztoak sortzea eragiten duela, eta, are gehiago, ikertutako bi kasutan, langileek substantzia horren eraginpean zeuden fabriketan hildako langileen heriotza-kopurua handitu egin zela.
Hori guztia dela eta, Minbiziaren Ikerkuntzarako Nazioarteko Agentziak “gizakientzako substantzia kartzinogeniko” gisa sailkatzen du akrilamida, nahiz eta ez den segurtasun-mugarik ezartzen irenstearen edo esposizioaren inguruan. Beste ikerketa batzuek nerbio-kalteen eragile gisa adierazi dute, hala nola, neuropatia periferikoak, gizakiengan, eta zenbait animalia arren ugalkortasunaren aurkako ondorio kaltegarrien jatorria.
Zaila da korrika egiten ari diren arriskuak kuantifikatzea, elikagaietan akrilamida hartuta, baina frogatu ez den arren, minbiziak eragindako minbiziak bizkortu egiten dira, eta, hala pentsatzen badugu, 100 mikrogramoko kontsumoa izaten da pertsona batentzat. Konparazio-helburuekin, zifra horiek minbizia izateko arriskuari dagozkionekin erka daitezke, beste arrazoi batzuen ondorioz: % 0,01, kakahueteetan dauden aflatoxinen bidez; milako 3, inguruan dauden erradiazio ionizatzaileen bidez; radoia izan ezik; milako 10, elikadura- eta ingurumen-faktore konbinatu guztien artean.
Ur korrontean, Ebk gomendatutako akrilamida-dosia 0,1 mikrogramokoa da ur litroko. Hala ere, Suediako Elikagai Agentziak burtsako patata frijituetan aurkitutako batez besteko balioa 1.200 mikrogramokoa izan zen produktuaren kilo bakoitzeko, hau da, muga hori 12.000 aldiz gainditzen zuen.
Elikadura Agentzia Britainiarrak (Food Standards Agency, edo FSA) patata, artoa eta beste zereal batzuk ez ditu aurkitu patata, arto eta bestelako zerealetan, baina bai frijituta edo labean sartuta daudenean. Substantzia kantitatea asko baldintzatzen du frijitze-denborak. Hala, bada, patata marka jakin batek, aurrez frijituak, 200 mikrogramo akrilamida baino ez ditu produktuaren kilo bakoitzeko, eta kiloko 3.500 mikrogramo hartzen ditu. Kopuru hori urarentzat gomendatutakoa baino 100.000 aldiz handiagoa da.
Arazoa ez da poltsako patata frijituei bakarrik eragiten, baizik eta produktu laberatuak edo almidoi ugari duten produktu laberatuak, ogi-txigortuak, galletak, zerealak, paletak, etab. baizik. Oraindik ezagutzen ez diren prozesuen bidez, labean sartu edo hoztu egiten da tenperatura altuan almidoia, eta akrilamida sortzen laguntzen du.
Nolanahi ere, patata frijitu kurruskari (batez beste 1.000 mikrogramo kilo bakoitzeko) izaten dira balio handienak, eta takoetako frijituek, batez beste, 500 mikrogramo izaten dituzte, kilo bakoitzeko.
Nahiz eta balio bereziak oso desberdinak izan, pentsa daiteke, ohiko elikadura-ohitura batzuetarako, 100 mikrogramoko guztizko akrilamida hartzea, proportzio honetan: %36, patata frijituak; %16, ogia; %5, galletak, bizkotxoak, bizkotxoak, %3, gosariko zerealak; %40, gainerako elikagaiak.
Egoera laburbilduz, kontuan izan behar dugu askoz ere arrisku handiagoa dagoela akrilamida eta minbizi artean, eta, gizakietan, askoz ere handiagoa dela akrilamida eta minbiziaren artean, eta ez dela inolako salbuespenik egin, gizakietan, oraindik ere ez baita frogatu akrilamida eta minbiziaren arteko erlazio zuzenik, gizakietan, oraindik ere, eta, giza kasuan, ez da frogatu, oraindik ere, zer arrisku duen (gizakietan, oraindik ere ez da erlazio kausarik frogatu).
Ekainaren 25ean OMEk gaia eztabaidatuko du. Ordura arte, ziur aski, denbora luzez, zehaztasun handiagoz ezagutzen ez diren bitartean eta osasunerako kalteak saihesteko neurriak hartzen ez diren bitartean, gomendagarria da zuhurra izatea, arriskuko produktuen kontsumoa ez areagotzea eta elikagai freskoak edo egosiak gehitzea.
