Egarri-sentsaziorik eza (nabarmenagoa haurretan, zaharretan eta gaixoetan), giro-bero handiegia, ibilaldi fisiko bizia eta iraunkorra ur askorik gabe egitea edo eguneko ordu ukituenetan ibilaldi turistikoa egitea deshidratazio-prozesua eragin dezaketen arrazoiak dira. Haurrak, adinekoak, haurdunak eta bularreko haurrak eta kirolariak dira arrisku-talde nagusiak, eta arreta gehien jarri behar dutenak haien hidratazioa zaintzeko eta egun osoan behar adina edateko. Deshidratatzeko modua desberdina da ur gehiago edo elektrolitoak (batez ere sodioa) galdu ahala, eta, beraz, ura zuzentzeko modua ere desberdina da.
Tenperatura- eta hezetasun-baldintza normaletan, likido-galera handienak gernuaren bidez (1.500 ml) gertatzen dira, eta gutxiago izerdiaren bidez (150 ml), larruazalaren bidez (350 ml) edo biriken bidez (350 ml). Klima beroa denean, udako egunik beroenetan gertatzen den bezala, izerdiaren ondoriozko galerak hamar aldiz biderkatzen dira, eta, ondorioz, litro eta erdi (1.400 ml) gal daitezke, eta gainerako galerak ez dira aldatzen. Ariketa fisiko bizia eta luzea eginez gero, likido gutxiago kanporatzen da gernuan (500 ml), baina gehiago galtzen da izerdiaren ondorioz (muturreko egoeretan bost litro ere gal daitezke).
Haurrak, zaharrak, haurdunak, bularreko haurrak eta kirolariak dira deshidratatzeko arrisku-taldeak. Egarri bizia, jateko gogoa galtzea, ondoeza, nekea, ahultasuna eta buruko mina dira hidratazio falta adierazten duten lehen sintomak. Likidoak galtzen direnean, oro har, deshidratazioaz hitz egiten den arren, praktika klinikoan, deshidratazioa honela sailkatzen da: galdutako likido-kantitatea, galeraren azkartasuna, elektrolitoen murrizketa handiagoa edo txikiagoa, batez ere sodioa eta likidoa.
Deshidratatzeko moduak
Ur galeraren ondoriozko sodio galerari erreparatuz gero, deshidratazio motak hiru dira: isotonikoa, hipertonikoa eta hipotonikoa. Edozein gerta daiteke eritasun egoeran, eta medikuak egin behar du kasu horretarako diagnostiko zehatza eta tratamendu egokia. Hala ere, osasun-baldintzetan eta egoera jakin batzuetan, deshidratazio-zantzu arinak ere gerta daitezke, eta horiek garaiz konpon daitezke aholku erraz batzuk betetzen badira.
Deshidratazio isotonikoa. Uraren galera solutuen/elektrolitoen galeraren antzekoa da. Ohikoena da, kasuen %70ean. Alerta-seinale batzuk dira larruazalaren uhertasuna gutxitzea, begi hondoratuak eta begi-zuloak dituztenak. Kasu gehienetan gastroenteritis arinak edo moderatuak izaten dira, diuretikoak, botikak edo landareak eta osagarri diuretikoak gaizki erabiltzeagatik, tenperatura eta hezetasun baldintza normaletan izerdi asko botatzen duten pertsonak. Irtenbidea da farmazietan saltzen diren ahozko berrhidratazioko (SRO) prestakinak hartzea, “ahoko seruma” edo kirolarientzako edariak deiturikoak, eta ez soilik ura.
Hipertonikoa. Ur galera gatz mineralena baino handiagoa da. Biztanleen %10-15 da. Zeinu klinikoetan egarri bizia, mukosa lehorrak eta gorriak, sukarra, asaldura eta suminkortasuna sartzen dira. Nahita edo nahi gabe likido gutxi irensten denean gertatzen da, bai edaten ez delako, bai gaixotasunagatik. Haurrak eta zaharrak dira deshidratazio mota hori jasateko talderik ahulenak, batez ere ura gaizki birarazita sukar-prozesuak izan ondoren, edo erredurak edo eguzkiak luzaroan jo ondoren. Emaitza sinplea da, aurrekoaren antzekoa. Ur gehiago edatean datza, bakarrik edo zaporez maskaratuta, hala nola saldak, zopak, gazpatxoak, zukuak, infusioak, kirolariarentzako edariak edo “ahozko seruma”.
Hipotonikoa. Ura baino gatz eta sodio gehiago galtzen da proportzioan. Osasun-egoeran, ingurune beroetan lan egiten duten eta lan fisiko bizia egiten duten pertsonetan gerta daiteke (eraikuntza, suhiltzaileak…), ingurumen-egoera larrian probak egin behar dituzten kirolarietan, edo gastroenteritisaren kasuan, oka eta beherako garrantzitsuekin batera. Adierazpen klinikoak deshidratazio isotonikoaren antzekoak dira, baina nabarmenagoak. Kasu horietan, gatz mineraletan (hipertonikoa) kontzentratuago dagoen edari bat hartu, elikagaiak gehiago gazitu edo, lanak edo esfortzuak irauten duen bitartean, gatz pixka bat hartu.
Oro har, gutxieneko ur-eskakizunak 150 ml/kg dira urtebetera arteko bularreko haurretan, 50 ml/kg haur txikietan eta 35 ml/kg pertsona helduetan. Horrela, zazpi kiloko pisua duen haur batek egunean litro bat ur edan beharko du (edateko ura, ahia edo biberoiak egiteko erabiltzen dena, zukuak…). Bestalde, 58 kiloko emakume batek, osasun baldintza normaletan, egunero bi litro ur hartu behar ditu, eta hainbat elikagai eta errezetatatik lor ditzakeen likidoekin osatuko da.
Udan, zopa hotzak (pepinoarena, esaterako), gazpatxoak (andaluza, extremadurarra), izotza bidezko infusioak eta krema hotzak (erremolatxarena eta porruarena, esaterako) freskatzera eta, aldi berean, hidratatzera bultzatzen dute.
