Usain Bolt, parte hartu duen lasterketa guztietan urrezko domina guztiak lortu dituen Jamaikako atletak, Jamaikako sukaldaritza tradizionalaren parte den tuberkulu bat, ñame-kirolarien elikagai-kategoriara eraman du. Atletaren aitak esan zuen tuberkulu hori -Karibeko eta lur tropikaletako tipikoa– semearen dietaren funtsezko zatia dela, hein handi batean, karbohidrato ugari dituelako, energia-iturri nagusia. Elikagai horren osaeraren analisiek lagundu egiten diote, tuberkulu horrek nutrizioaren aldetik duen nagusitasuna adierazten baitute, beste batzuen aldean, hala nola boniatoaren edo behorraren aldean. Erreportaje honetan, ñamarraren edukia xehatzen da, kirolarientzako elikagaia, eta hura prestatzeko hainbat modu deskribatzen dira.
Ñame: kirolarientzako janaria
Tuberkulu gisa, aminak erreserbako karbohidrato (almidoi) gisa kontzentratzen du bere energia; proteina gutxi du, eta koipe gutxi, berriz, birtuala.
Ñamearen (Dioscorea alata) konposizio kimikoak, neurri batean, beste tuberkulu batzuen (patata, zira edo boniatoarena) antzekotasunak islatzen ditu. Tuberkulu gisa, energia karbohidrato moduan kontzentratzen du (% 80-% 90), erroan erreserba gisa (almidoia), proteina gutxi ditu (% 2-7) eta gantz kopurua birtuala da. Beraz, karbohidrato konplexuek zehazten dituzte kaloriak, 100 eta 130 kcal/100 g bitartekoak. Horregatik, ñameak, tuberkulu hori elikaduraren oinarrian dagoen lekuetan, kaloria kopuru ertaina ematen die dieta energetikoak behar dituztenei, hala nola haurrei eta kirolariei.
Ñame-tuberkuluen C bitaminaren edukia aldatu egiten da laboreen arabera. Freskoa, 13 mg-tik 25 mg-ra bitartekoa da 100 gramo bakoitzeko, baina sukaldean -jateko modu naturala-, bitamina horren zati bat galtzen da. Mineralei dagokienez, interesgarriagoa da haien edukia; izan ere, analisi bromatologikoen emaitzek erakusten dute ñamea potasio-, fosforo- eta magnesio-iturri zentzuzkoa dela, eta mineral horien eta beste batzuen kontzentrazioa (kaltzioa, burdina…) handiagoa edo txikiagoa dela barietatearen eta laborantzako lurzoru motaren arabera.
Mineralen bioerabilgarritasunari eragin diezaioketen substantzia antinutritiboak (azido fitikoa edo oxalatoak, esaterako) egotea ez da garrantzitsua, ezta kezkagarria ere: konposatu horietako gehienak disolbagarriak dira eta, beraz, uretan edo egosketan kanporatzen dira. Ñamearen konposizio naturalaren emaitza orokorrek adierazten dute tuberkulu horrek nutrizioaren aldetik duen nagusitasuna, erro tropikaletako beste labore batzuekin alderatuta, hala nola boniatoarekin edo jukarekin. Amamamearen beste abantaila bat da, tuberkulua denez, ez duela glutenik; beraz, aukera bat izan daiteke, zeliakiaren kasuan, dietari aukera gehiago emateko.
Gure herrialdean ez dago ñame jateko ohiturarik, eta ez da erraza denda konbentzionaletan erostea; beraz, haien kontsumoa ez da dietari erantsitako balio nutritiboa. Gainera, sukaldean ez jakitea ere aparteko muga da. Hala ere, ñame bidez hainbat errezeta ikasteak aukera gastronomikoak irekitzen ditu zapore eta testura berriak probatzeko.
Egin janaria ñamearekin: gastronomia tropikalera hurbiltzea
Elikadura-osaera leuna duenez, interesgarria da ñamea urdail delikatua duten pertsonen dietan.
Ameak, almidoi asko duenez, zopa eta kremen lodigarri gisa balio du, egosten bada. Gainera, nutrizio-osaera leuna duenez, interesgarria da urdail delikatua edo konbalezientea duten pertsonen dietarako, oso erraza baita digeritzea. Almidoi asko duenez, komeni da jakia ahoan ondo inpregnatzea, digestioa errazteko eta janez gero gasik eta digestio-arazorik ez sortzeko.
Gainerako tuberkuluekin gertatzen den bezala, ñamearen balio energetikoa nabarmen handitzen da sukaldaritzako metodoaren arabera. Frijitzeak plateraren eduki kalorikoa hirukoiztu egiten du: ur edukia txikitu egiten da frijitzean lurruntzean, eta hezetasun hori olioz ordezkatzen da. Horregatik, amu frijituaren gantz-edukia handiagoa da, baita haren energia-ekarpena ere.
Ñamea irin eta almidoi gisa ere merkaturatzen da, almidoiari edo zereal-irinari (platerak loditzekoa eta gogortzekoa) aplika dakizkiekeen sukaldaritzako helburu berberekin, eta deribatuak egiteko osagai gisa, hala nola txipak edo opilak.
Amerikako herrialde tropikaletako plater tradizional bat ñame-zopa da.’ Herrialdearen arabera, oinarrizko jakiekin nahasten da, hala nola, jukarekin, bananarekin edo oilo-haragiarekin. Jateko beste modu bat da erretzea edo egostea eta gaztarekin nahastea. Konbinazio horri opil-forma ematen zaio, eta haragi- edo arrain-plateren osagarri gisa balio du, energia-hornigai gisa.
Emakume askok terapia hormonalen ordezko aukerak bilatzen dituzte menopausiaren sintomak erabiltzeko, hala nola sofokoak, baginako lehortasuna edo aldaketa psikologikoak eta umorezkoak. Herrialde tropikaletan, hainbat ñame-mota lantzen dira, besteak beste, basamahatsondoa (Dioscorea villosa), eta tratamendu herrikoietako bat tuberkuluaren estraktua erabiltzea da, zeina kremaz aplikatzen baita bide topikotik.
Jarduera biologikoa duten zenbait konposatu estrogeniko isolatu dira, hormona-bitartekari edo -modulatzaile gisa jardun dezaketenak eta jakintza enpirikoak baieztatzen duena azalduko luketenak: menopausiaren sintomak hobeto erabiltzea.
Aitzitik, zenbait ikerketak ere deskribatu dituzte -nahiz eta populazio-lagin txikiak izan–, eta, horien arabera, epe laburrean, menopausia duten emakumeen tratamendu topikoak ez du albo-ondoriorik, baina ondorio gutxi ditu sintoma gogaikarrietan. Ikerketa horiek iradokitzen dute ñame-estraktuak menopausiaren sintomak arintzeko tratamendu alternatibo gisa duen eraginkortasunari eta segurtasunari buruzko ebidentzia mugatua dela, eta, beraz, azterketa gehiago eta hobeak behar direla.
