Elikadura orekatua eta ariketa fisiko erregularra. Oinarrizko binomio hori, obesitateari aurre egiteko oinarrizko protokoloaren parte dena, oso eskasa da gaixotasun kroniko hori modu eraginkorrean tratatzeko, eragile ugari baititu. Banakako beharretarako elikagaiak neurriz gain jateaz gain, jarduera fisiko eskasa edo geneen egitekoa, emozioek eragina dute eta eragina dute jateko moduan, jateko moduan, elikadura-hauteskundeetan. Ondorioz, gizentasuna agertzean, garatzean eta betikotzean ere eragina dute. Alderdi psikologiko eta familiarrek zeregin erabakigarria dute arazo horretan. Hurrengo artikuluak harreman horri heltzen dio, eta jakiaren erabilera emozioen anestesiko gisa aztertzen du.
Faktore psikologikoak edo emozionalak obesitatearen kausa ala ondorio dira? Elciana Silvestri nutrizionista, ‘Obesitatearen alderdi psikologikoak’ gaiaren egilekidea, dieta hipokaloriko zorrotzei buruzko jarraipenaren ondorio psikopatologikoak nabarmentzen ditu, pisua galtzeko eta berreskuratzeko zikloekin lotutako “depresioa, antsietatea, urduritasuna, ahulezia eta suminkortasuna”, “yoyó efektua” izenez ezagunagoa dena. Egoera horretara iristen denean, pertsona obesoa errudun, lotsatuta, desegoki eta kritikatuta sentitzen da, bere porrotagatik, bai familiakoek eta lankideek, bai osasuneko profesionalek, eta, horien artean, depresioa, antsietatea, larritasuna eta elikadura-nahasmendu konpultsiboa dira nagusi.
Psikiatriako 4. Kongresu Birtualean, Yolanda Vélez de León nutrizionista mexikarrak karbohidratoekiko mendekotasunaren teoria gogoratzen zuen bere txostenean. Azukre edo beste karbohidrato batzuk neurriz gain eta modu jarraituan kontsumitzea, erraz edo finduta, handitu egiten da serotonina, neurotransmisore, gogo-aldarte onean, lo konpontzailean… Proteinak hartzeak ez du ondorio hori. Gurpil biziotsua da, azukre eta gozoki gehiegi hartzeak transmisore horien produkzioa suspertzen duelako. Euforia-sentimendua sortzen da, ‘antojoak’ (txokolatea, litxarreriak, pastelak, ogitartekoak, patata frijituak…) estimulatu egiten dira”: elikagai hauek jaten dira hobeto sentitzeko.
Vélez de Leónek azaltzen duenez, neurotransmisore gehiegi daude hartzaileetan, eta seinalea ematen da ez ekoizteko. Horrek berriro eragiten dio gogo-aldarteari. Horrek, hipotalamo-mailan, “igo eta baja emozionala” eragiten du, karbohidratoen eta gogo-aldartearen arteko lotura indartzeko. Gehiegizko pisua eta obesitatea izaten dituzte maiz elikagai jakin batzuk, emozio txarretatik “anestesikoak” balira bezala. Psikologiako adituek ohartarazi dute garrantzitsua dela zenbait elikagairen balio sinbolikoari erreparatzea. Plazera sustatzen duten elikagairik ez dagoenez, abstinentzia (cravings) ondorioak izaten dira, pertsona berriro kontsumitzera bultzatzen dutenak: kontrol-galera sortzen da eta mendekotasuna indartzen da.
Faktore emozionalak gehiegizko pisuaren kausa edo ondorioa zein diren ulertzeko, “Zergatik ezin dut argaldu?” liburua gomendatzen da. Gizentasunaren arrazoi psikologikoak, hau da, antsietatea, janarien kontrola (bingeeating) edo obesitatea saihesteko obesitatea, sexu-erasoak eta aseasegabeak (besteak beste, sexu-erasoak), eta obesitatea, adibidez.
Zentzu horretan, Eliana Silvestrik, plazera ematen duen sexu-harremanik ez dagoenez, “gogobetetasun horrek atsekabe handia eragiten duela esan du, eta horrek, denbora luzean mantentzen bada, beste gogobetetasun bat bilatzen du, baina, modu inperfektuan bada ere, berdindu egiten du”. Berriz ere, janaria edo elikagai batzuk “anestesiko” gisa erabiltzen dira. Bestalde, Cañamaresek dio badirela beste arrazoi psikologiko txikiago batzuk, eta honela deskribatzen ditu: “bizitzako jarrera pertsonalak, pisu osasungarria lortzeko edo mantentzeko aldekoak ez direnak”. Argaltzeko prozesuan muga mugatzaile horien artean daude “dena edo ezer ez” mekanismoa, borondate falta, argaltzeko pentsamenduak ez dit konpentsatzen esfortzua eta sakrifizioa (aldaketa orok suposatzen du), arazoa ukatzea, gorputz-irudi distortsionatua hautematea (“baina ez nago gizena!”) edo plangintzarik eza (“gaur gozatuko dut, bihar ikusiko dugu”).
Bestalde, María Sanabón nutrizionistak obesitatea holistikoki jorratzearen garrantzia azpimarratu du. Irakaskuntza-ikaskuntza psikoemozionalari dagokionez, paziente obesoari autokontroleko teknikak erakustea garrantzitsua eta erabilgarria dela azaltzen du, jateko nahian autokudeaketa lor dezan.
Janaria emozioen anestesiko gisa erabiltzea
Familia-ikaskuntzak zeregin erabakigarria du janaria emozioen anestesiko gisa erabiltzeko eta erabiltzeko. Vélez de León nutrizionistak uste du jatorrizko familian janariarekin egiten diren zenbait mezu edo elkarte jatera eramaten gaituztela, “horrela ikasi dugulako”. Hona hemen horren adibide batzuk:
- Lasaitu eta erlaxatu. Pastel bat, txokolate-zati on bat, afari berezi bat edo ardo-botila bat, min fisikoa edo emozionala sentitu ondoren. Batzuetan, elikagaia oso emozio bizietan jan izan da (lazeria, beldurra, larritasuna edo mina). Egoera horretan, elikagaia lasaitu egin da, eta, ondorioz, “gehiago kontsumitu behar da, kontziente edo inkontzienteki, egoera bat kalamitu, penagarri, arriskutsu edo larriki hautematen denean”.
- Saria. Elikagai jakin bat zerbaiten sari gisa jaten uztea: elkarte honek garrantzi handiagoa izan dezake, edo intentsitate handiagoz adierazi, gizakiak ez duela ezagutzen sentituko duen bizitzako uneetan.
- Zigorra. Ez eman elikagai bat zerbaitegatik zigor gisa. Cañamaresen arabera, praktika hori ez da gomendagarria, elikagaien fobiak agertzea errazten baitu.
- Xantaia egitea edo errua eragitea. Plater baten prestaketa berezia, pertsonak jan nahi ez duena, ‘adarbatuta’ estiloko esaldiekin: “jaten ez baduzu, ez duzu ikusten zer egin nuen”, “hainbeste gose hiltzen dira…”.
- Definitu pertsona. Mekanismo hori ondoen azaltzen duen esaldia: “ondo jaten baduzu, ondo zara”.
