Miguel Ángel Martínez-González Nafarroako Unibertsitateko Osasun Publikoko eta Prebentzio Medikuntzako katedraduna da eta Harvardeko Unibertsitateko (AEB) irakasle laguntzailea. ). Bere garaian, Predimed (Prebentzioa Mediterraneoko Dietarekin) proiektuaren arduradun nagusietako bat izan zen. Proiektu hori 10 urtean garatu zen, eta dieta horrek gaixotasun kardiobaskularren prebentzioan dituen ondorioak aztertzen ditu. ‘Salud a Ciencia’ Cierto (Planeta) liburuaren egileak oliba-olio birjina estraren garrantzia azpimarratu du, eta EAEn eta Nafarroan haragi gorriaren kontsumo kezkagarriaz ohartarazi du.
Espezialitate mediko guztietatik, zerk bultzatu zintuen Nutrizioaren alde egitera?
BAME amaitu ondoren[examen para Médico Interno Residente]kardiologian eta Epidemiologia Kardiologikoan lan egitea. Orduan, tabakoa, kolesterola eta hipertentsioa asko aztertu ziren, baina gaixotasun kardiobaskularren nutrizio-determinatzaileen ikerketa oso mugatua zen. Hain zuzen, laurogeiko hamarkadako erreferentzia-lanak Massachusettseko Unibertsitatekoak ziren, eta II. Mundu Gerraren ondoren etorri ziren. Ikerketa sakonagoa behar zen.
Zer ohitura iruditzen zaizkizu bereziki kaltegarriak nutriziorako Espainian?
Produktu ultraprozesatuen kontsumo handia, 1990az geroztik hirukoiztu egin dena. Egin dugu
Elikagai horiek, egunean lau errazio baino gehiago kontsumitzen direnean, heriotza-tasa %60 igotzen dute termino erlatiboetan. Eta gure azterlanaren emaitza horiek (23.000 boluntario) bat datoz biztanleriaren lagin handiekin eta epe luzean egindako nazioarteko beste hiru ikerketarekin. Haragi gorriaren kontsumoarekin ere arazo bat dago. Europako zentro anitzeko azterketetan[investigaciones clínicas realizadas en más de una institución médica]ikusi da Europan haragi gorri gehien Donostian eta Iruñean kontsumitzen dela. Esaten dugu egunean hilabete batean jan behar litzatekeena hartzen dela. Eta hirugarren ohitura negatiboa irentsitako kopuruetan egongo litzateke, errazioen tamaina handiegia delako. Gutxiago jan behar da.
Kontsumitzaileen nahasmen nagusietako bat irin zuriekin egiten zen ogi integraletan. Uztailaren 1etik aurrera, produktu horiek irin integralekin edo ale osoarekin egiten dira. Nola baloratzen duzu neurri hori?
Elikagaien Segurtasunerako Espainiako Agentziaren ekintza oso positiboa da, espainiarrak ez baitaki ogirik gabe jaten. Ogi zuritik integralera aldatzea oso mugimendu sinplea da, baina oso onuragarria osasunerako. Merezi du gogoko duen integrala bilatzea, ogi zuriarekin ordezkatzeko.
Zer iritzi duzu Europako nutrizio-informazioko sistemetako baten (Igaraba-Score) inguruan?
Elikaduraren Segurtasunerako Espainiako Agentziaren aurrean defendatu dut, Espainiako Epidemiologia Elkartearen ordezkari gisa, Gizentasunaren Espainiako Behatokiaren aurrean. Nire jarrera da Europar Batasunak enpresei ezartzea lortu behar dela. Oraintxe bertan, EBk konposizioaren deskribapena letra txikiz idaztera baino ez du behartzen, baina frogatuta dago kontsumitzaileek hobeto ulertzen dutela Nutrizio-Score sistema. Kontsumitzaileak eskubidea du jaten ari dena osasungarria den ala ez jakiteko, eta ez gara aurrera egiten ari elikagai-industriako lobbyen erruz.
Herritar guztientzat, “koipe gutxiko” esloganak nutrizio osasungarrirako orientazio gisa funtzionatu du azken hiru hamarkadetan. Gomendatzen al du kontsumitzaileek, erosketak egiten dituztenean, “koipe gutxiko” produktuak aukeratzea?
Ez. “Koipe gutxiko” paradigma zaharkituta dago. Hala ikusi dugu Predimed azterketan, gantz gutxiko dieta esleitu zitzaion kontrol-taldearekin, eta han ikusi ziren emaitzarik txarrenak. Gantza baino gehiago kalitateak duela dio ebidentziak, gantz-mota batzuek abantailak izan ditzaketelako. Hori dela eta, erosketak egiteko garaian, kontsumitzaileek ultraprozesatuak saihestu behar dituzte, beren etiketan bost konposatu edo gehiago dituzten eta osagai artifizialak dituzten elikagaiak.
Azukrea arazo larria da osasun publikoan. Orain, ordea, zalantza batzuk sortu dira edulkoratzaileen inguruan: nutrizionista batzuek kafean azukre kantitate txiki bat gomendatu dute pastilla sakarina baino lehen. Zer iritzi duzu?
Sakarina osasunerako kaltegarria den ebidentziarik ez dago. Duela urte batzuk iradokizun bat egin zen paper batean[artículo]zientifikoa, baina sakarinaren eragin kaltegarriak ez dira inoiz frogatu azterketa epidemiologikoetan. Hobe da azukre pixka bat hartzea sakarina hartzea baino. Azukrea sakarinarekin ordeztea xurgapen azkarreko kaloriak murrizteko modu bat da, eta, beraz, osasunerako abantailak ditu.
Zenbait jenderi, nahiz eta elikadura eta bizimodu osasungarriak izan, beste batzuei baino gehiago kostatzen zaio pisu egokian mantentzea. Badira, gainera, anaia bikien arteko desberdintasunei buruzko ikerketak —giza mikrobiomaren azterketakoak (hesteetako bakterioak)—, non ikusten baita, bizi-ohitura oso antzekoak izanik, batek besteak baino gehiago gizentzen duela helduaroan. Zergatik gertatzen da hori?
Mikrobioma desberdina izan dezakete. Baina mikrobiota ikertzearekin zuhur jokatzea komeni da, berria delako eta mikrobiota osatzen duten bakterio motak eta funtzioak zehaztu behar direlako. Kontuan hartu behar dira, halaber, NEAT <shortcode Non Exercise Activity Thermogenesis=””“aldagaiak, hau da, kontuan hartzen ez den edozein jardueratan egunean egiten den energia-gastua.
ariketa fisiko gisa. Adibidez, eserita egon arren, oinarekin mugimendu oszilakorra duten pertsonak edo muskulu-tentsio iraunkorrean daudenak. Horrek azalduko lituzke anaia bikien arteko desberdintasun horiek.
Etorkizuneko elikadura pertsonalizatua izango dela uste duzu?
Bai, baina alderdi kulturalei, ingurumenekoei, psikologikoei, fenotipoei… erreparatuz gero, ez dut uste elikadura pertsonalizatua guztia esaten duen test baten mende egongo denik. Elikadura pertsonalizatuari buruz hitz egiten ari gara 2000. urtea baino lehenagotik, Giza Genoma Proiektuarekin, eta ordutik itxaropen asko zapuztu dira.
Gehiegizko pisua diagnostikatzeko modua aldatzen ari da, jada ez dago baskulako kiloekin hain lotuta, baizik eta beste neurketa batzuk azpimarratzen dira, hala nola gantzaren eta muskuluaren ehunekoa, gerriaren perimetroa, erraietako gantzaren kalkulua… Zein neurketa-mota da erabakigarriagoa?
Etxean, baskula. Maiz pisatzeak eta kiloak kontrolatzeak ahalbidetzen dio pertsona bati neurriak hartzea bere ohiturak aldatzeko. Gantz-portzentajearen eta sabel-perimetroaren kalkuluak garrantzitsuak dira, baina osasun-kontsultan egin behar dira.
Oinarrizko arretako analitikak eta arteria-tentsioaren kontrola urtero egin behar dira. Baina gerta al daiteke pertsona batek gaizki elikatzea eta analitika eta hipertentsio maila egokiak izatea?
Bai, horregatik ez dugu pentsatu behar neurketa horiek “osasun-ziurtagiria” direnik. Elikadurari eta bizi-ohiturei buruzko kopururik garrantzitsuena baskularena da. Pisua da epe luzeko osasunaren determinatzaile nagusia, horregatik da beste edozein baino garrantzitsuagoa.
Nola baloratzen duzu Espainiako osasun-sisteman indarrean dauden obesitatearen eta gehiegizko pisuaren prebentzioa?
Espainiako osasun-sistema oso ona da, baina gure herrialdea gaizki puntuatzen ari da haurren obesitatean. Prebentzioari garrantzi handiagoa eman behar zaio. Edari azukretsuen zerga-eredu bat, bildutako diruak produktu osasungarriak merkatzeko balio duena, hala nola oliba-olioa edo frutak eta barazkiak. Administrazioak, halaber, murrizketak diseinatu beharko lituzke alkohol indartsuetarako, batez ere nerabeen kontsumoagatik eta alkohola edateak loditasunarekin zerikusia duelako. Eta, azkenik, informazio kanpainak egitea ultrakzionatuen eta haragi gorrien kontsumo handiaren arriskuez, eta Nutriz-Score eta antzeko tresnak ezartzea.
Zein dira Predimed proiektuaren hurrengo erronkak?
Predimed mugarria izan da, Europan egin den nutrizio-azterketa garrantzitsuena. Arrisku kardiobaskular handiko 7.447 parte-hartzailek parte hartu dute, eta ikusi da dieta mediterraneoak % 30 murrizten duela miokardio-infartua, garun-hodietako istripuak eta heriotza kardiobaskularra izateko arriskua. Orain, Predimed Plus-ek 2022an bukatuko ditu emaitzak, eta jarduera fisikoa eta pisua galtzea sartzen ditu eredu dietetikoan, Oinarrizko Osasun Laguntzatik koordinatuta. Eta, gainera, munduan bakarrak diren beste ikerketa multizentriko batzuk ditugu martxan, dietak bularreko minbizian, arritmietan eta depresioan duen eraginari buruzkoak.
Elikadurarekiko kezkak ekarri du Hipokratesi egozten zaion aforismoa zabaltzea: “Janaria zure medikuntza izatea, eta zure medikuntza, zure janaria”. Elikadura da gorputzerako botikarik onena?
Ez. Elikadurak, osasuntsu dagoenean, sendagaiak hartzea saihesten du. Eta gaixorik dagoenean, dieta egokia egiten badu, medikuak har dezake sendagai bat geroago, ondo orekatuta ikusten duelako. Baina estatinak eta kolesterola bezalako botikak ezin dira fruten eta barazkien bidez aldatu. Elikadurak ez du inoiz medikazioa ordezkatuko.
