Gehiegizko pisua eta obesitatea duten haur gehien dituen Europako laugarren herrialdea da Espainia. Adingabeen %40 inguru gaixotasun kardiobaskularrak, diabetea edo hainbat minbizi-mota garatzeko arrisku handiarekin biziko dira. Badakigu arrisku-faktore asko gutxitu edo desagertu egiten direla bizi-ohiturak aldatzen direnean, baina zientziak bakarrik transmiti diezaguke hori. Ikerketa ezinbesteko tresna da obesitateari nola aurre egin eta nola tratatu jakiteko. Horregatik, horretan inbertitzen jarraitu behar da. Ez egitea askoz garestiagoa izango da.
Zientzialari askoren ikerketa-lana da, besteak beste, “Azukrearen seme-alabak” kanpaina egin duela gutxi Kontsumo Ministerioak gurasoei kontzientzia harrarazteko azukre-kontsumoaren eta haurren obesitatearen arteko harreman zuzenaz, eta zenbait erabakiren inguruan, hala nola kontsumitzaileei elikagaiei buruzko informazio hobea ematen dien Nutrizio Semaforo nutrizionala ezartzearen inguruan, edo adingabeei zuzendutako produktu ez osasungarrien publizitatea mugatzearen inguruan. Ikertzaile askok urte luzez lan egin ondoren iristen diren erabakiak dira horiek guztiak.
Haren ondorioei esker jakin dugu:
- gure adin txikikoen artean, obesitate-prebalentzia %18,1ekoa da (%20,4 mutiletan eta %15,8 nesketan), eta tasa horrek arrisku larrian jartzen ditu haurrak 2. motako diabetesa, hipertentsioa edo sindrome metabolikoa garatzeko.
- Espainiako gazteen % 3k ere ez du fruta eta barazki kopuru egokia (400 gramo egunean).
- haurrek eta nerabeek dietako energiaren % 21,5 kontsumitzen dute, azukre totalen bidez (ia % 30 hiru urtetik beherakoek).
- gero eta haur gehiagok dute 2. diabetesa, lehenago helduen gaixotasuna baitzen.
Ezagutza zientifikoak inbertsioa behar du
Ia ezinezkoa da finantzaketarik gabe ikertzea, eta inbertsio hori erakunde pribatu (gutxienak) eta publikoetatik lor daiteke. Sistemak honela funtzionatzen du: hainbat deialdiren bidez, ikerketa-taldeak beren proiektuekin aurkezten dira, eta, ondoren, proposamen horiek berrikusi ondoren, ebaluazio-batzorde batek proiektu jakin bat ikerketa-taldeak edo talde txiki batek eskatutako zenbatekoarekin finantzatzea erabakitzen du.
Ez dago haurren obesitatea ikertzeko bereziki erabiltzen diren euroen daturik, baina proiektu horietako asko Zientzia eta Berrikuntza Ministerioak ematen dituen laguntzei esker finantzatzen dira, Estatuko Ikerketa Agentziaren (AEI) bidez.
2020an, 411,15 milioi euro eman zitzaizkien irabazi asmorik gabeko unibertsitate, zentro publiko eta zentro pribatuetako taldeei. Baliabide horien bidez, Espainiako komunitate zientifikoak kalitate, berritasun eta garrantzi handiko ikerketa-proiektuei ekiteko aukera izatea sustatzen da, ezagutzaren aurrerapenari, gizartearen arazoen konponketari eta ekonomiaren hazkundeari laguntzeko. Baliabide gehien lortu zituen zentroa Bartzelonako Unibertsitatea izan zen; 21,8 milioi euro lortu zituen 168 proiektu egiteko, batez ere Medikuntza eta Osasun eta Biologia Zientzietan (25 proiektu) eta Farmazia eta Elikadura Zientzietan (hamar baino gehiago). Kontuak eginez, proiektu bakoitzak 131.000 euro inguru jasotzen ditu. Baina nahikoa da?
Ikerketa baten kostua ia zenbatezinak diren faktoreen araberakoa da, eta horrek eragiten du, hain zuzen ere, proiektuak azken kostuan hainbeste aldatzea. “Kontuan hartu behar dira horretarako behar diren urteak eta ikerketa-arlo zehatza (sozialagoa, ohiturei buruzko inkesta handi bat, edo zientifikoagoa, immunologiaren, metabolismoaren, genetikaren eta abarren arlokoa). Egingo diren esperimentu-moten, parte hartuko duten pertsonen kopuruaren, laborategirako tresna berriak erosi behar diren, langileak kontratatu behar diren, animalia-ereduak erabili, laguntza-zerbitzuak badauden…”, dio Lluis Montoliu Bioteknologiako Zentro Nazionaleko zientzialariak, urte askoan estatuko eta nazioarteko administrazioentzako ikerketa-proiektuak gidatu eta ebaluatu dituen.
Milaka, ehunka mila eta milioika euro arteko kostua izan dezake proiektu batek. Zerrenda horri beste bi baldintza gehitu beharko litzaizkioke: urte horretan ikerketarako erabilitako diru publikoaren kopurua eta diru-laguntza lortzeko postulatzen duten talde zientifikoen kopurua.
Baliabideak motz geratzen direnean
Lluis Montoliuk hiru urtez bi pertsonako talde batek (ikertzaile bat eta teknikari bat) egindako biomedikuntzako ikerketa-proiektu baten kostuen gutxi gorabeherako banakapena egin du, eta guztira 499.488 euro eman dizkio.
Zer gertatzen da, orduan, lortutako baliabideak motz geratzen badira eta ikertzaile-taldeari iristen ez bazaizkio proiektua amaitzeko? Horixe gertatzen da gehienetan. Baliabide-eskasia dela eta, ohikoena da ekipo batek proiektua egiteko beharko lukeen milioi-erdia 180.000-150.000 euro jasotzea. “Hori dela eta, azkenean beti murriztu ohi dira langileak, ez da ekipo berririk erosten eta mugatu egingo dira zerbitzu- eta bidaia-gastuak”, azaldu du Montoliuk.
Espainiako ikerketa-talde handiek ez dute oztoporik izaten beren proiektua onartu eta finantzatzeko orduan; arazoa, beti, jasotzen duten kopurua da, oso apala eta Europako beste herrialde batzuek inbertitzen dutenetik oso urrun dagoena. Hala ere, ikertzaile asko ari dira Espainiako osasun-arazo handienetako bat sendatzeko eta prebenitzeko irtenbideak eta tratamenduak bilatzen: obesitatea, epidemia isila.
