Zenbait astez itxitako adingabeekin bizi izan ondoren, guraso askok behin eta berriz pentsatu izan dute: zergatik izango dira hain urduriak? Arreta-defizitak eta hiperaktibitateak eragindako nahasmendua izango dute? Gehiegizko jarduera, arreta falta edo bulkadak kontrolatzeko zailtasunak dira TDAHri lotutako sintometako batzuk; izan ere, haur eta nerabeetan gehien diagnostikatutako sintoma bat izan arren, ez du lortzen kuorum zientifikora iristea. Hurrengo artikuluan, nahaste horren kategoriak zein diren azalduko dugu, eta hori atzeman eta tratatzeko argibideak eskainiko ditugu.
Arreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahastea (TDAH), oro har, geldirik ez dauden, erraz distraitzen diren edo arauak betetzeko zailtasunak dituzten haurrekin lotzen da. Haurtzaroan eta nerabezaroan munduan diagnostikatuena da, eta, hala ere, disentua sortzen du komunitate zientifikoan, non zenbait jarrera agertzen baitira haren kontzeptualizazioari, jatorriari eta tratamenduari buruz.
Hiru TDAH mota
Ameriketako Psikiatria Elkarteak argitaratutako ‘Buruko Arazoen Diagnosi eta Estatistikarako Eskuliburua’ (DSM-5) da profesional gehienentzat patologia hori detektatzeko eta tratatzeko mundu osorako eredua. Esaten du asaldura gehiago gertatzen dela haurretan nesketan baino, binaka edo banan-banan. Zenbaitetan TDAri buruz hitz egiten den arren, arreta-gabezia duten baina hiperaktibitaterik ez duten pertsonei buruz, termino hori ez dator bat, berez, inongo diagnostiko-irizpiderekin, adituek gogorarazten dute. Hala ere, gidaliburu honetan hiru azpimota daude TDAHrako: ez-erne, hiperaktibo-oldarkor eta konbinatua. Rafael Guerrero psikologoak, Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Hezkuntza Fakultateko irakasleak, hiru kategoriak azaldu ditu.
- Arreta gabeko haurrak. Kontzentratzea, fokalizatzea eta estimulu zehatzei kasu egitea kostatzen zaie, baina ez dira oso urduri edo oldarkor agertzen. Ohikoagoa da nesketan.
- Haur hiperaktibo-oldarkorrak. Ez dute adierazten lehen taldearen arreta falta, baina bai beren portaera eta pentsamendua kontrolatzeko ezintasuna. Oso oldarkorrak dira, eskolan denbora guztian mugitzen diren ohiko haurrak, baina denetarik dakite.
- Patroi konbinatuko haurrak. Aurrekoen batura da. Kontzentratzeko eta bulkadak kontrolatzeko zailtasunak dituzte: ezin dira gelditu.
Gurasoek laguntza eskatzen dute azken bi taldeetako baten aurrean daudenean, baina lehenengoa zailagoa da antzematen, ez baitu ageriko sintomarik. “Klasean gerrarik ematen ez duen eta itzultzailea ez den ikasle tipikoa izan ohi da, baina azterketa-garaia iristean dena bertan behera uzten du ezer jakin ez eta bere munduan dagoelako”, argitu du Guerrerok. Juan Vicente Blázquez psikologo osasun-psikologo nagusiak eta hezkuntza-orientatzaileak esan duenez, “hori izan liteke neskek diagnostiko-detekzioan nabaritu ez duten arrazoietako bat”. Hala ere, Guerrerok gogorarazi du ezin dela diagnostikorik egin sei edo zazpi urte igaro baino lehen; izan ere, TDAHa garunaren zati baten heldutasunik ezari zor zaio, eta garuna ez dago horretarako behar adina garatuta.
TDAH eta gatazkarako joera
Orokortzea komeni ez den arren, TDAH zereginak amaitzeko zailtasunak dituen pertsona baten atzean egon liteke, kanpoan agertzen da edo eraginkorra izateko aukerarik ematen ez dion jarrera aktiboa du, dio Blázquezek. Bere eboluzio-etaparen arabera, ezaugarri horiek alda daitezkeela ohartarazi du. “Haur batek ilara bateko txandaren zain egoteko zailtasunak izan ditzake; nerabe batek atentzio-dei etengabeak egin ditzake; eta heldu batek, bere bizitza pertsonalaren eta lan-bizitzaren denborak eta prozedurak antolatzeko arazoak aurkitu”, laburbildu du. Adina izanda ere, TDAHa duten pertsonek sufritu egiten dute desberdin hautematen direnean. “Ñabardura asko daude bakoitzaren graduaren, gizarte-egituraren eta nortasunaren arabera, baina esan liteke bat datozela ulertu gabe sentitzea eta bere burua gutxiestea”, erantsi du.
Rafael Guerrerok dioenez, arazoa detektatu eta garaiz tratatzen ez bada, “ondorioak ikaragarriak izan daitezke, pertsonari bizitzan ibiltzeko makuluak —metaforikoak— falta baitzaizkio”:
- “Ikerketak erakutsi du TDAH duten haurrek ez dutela lagun hoberik”, dio adituak. “Urtebetetzeetara ere ez dira gonbidatzen, traba egiten dutelako, desberdinak direlako edo disruptiboak direlako”, dio. Hala ere, oso haur adimentsuak dira, eta isolamenduaz jabetzen dira eta sufrimendua eragiten die.
- Ez dakite amorrua edo beldurra kudeatzen, eta horrek harremanetarako zailtasunak sortzen dizkie.
- Kontzentratzeko ezintasunak eremu akademikoari eragiten dio, eta horrek arazoak sortzen dizkie etxean.
- Nerabezaroan eta helduaroan, bulkadak planifikatzeko edo kontrolatzeko zailtasunak dituen pertsona batek, gainera, aukera gehiago ditu sentimendu-hausturak, istripuak, gizarte-gatazkak edo –are gehiago– drogak hartzeko.
TDAH: nola detektatu
Irudia: Getty Images
Juan Vicente Blázquez psikologo orokor sanitarioak eta hezkuntza-orientatzaileak gurasoak lehen susmora eraman ditzaketen zantzu batzuk aipatzen ditu: haur bat axolagabe agertzea (egiten duenari kasurik ez egitea), gauzak maiz galtzea, kontzentratzea, txandak ez errespetatzea edo ikasteko zailtasunak izatea. Kasu horretan, osasun-profesional batengana jo beharko litzateke, dela pediatra batengana, dela haur-psikiatra batengana, dela psikologo kliniko batengana, behatutako portaera asko ez baitira behar bezala baloratzen. Zalantzarik izanez gero, funtsezkoa da aholku profesionala bilatzea; izan ere, askotan, batere kezkagarririk edo alertarik ez duten jokabideak patologian jartzen dira. Hori guztia ez azpimarratzeak diagnostiko gehiago egitea ekar lezake.
“Garapen tipikoa duen haur bat korrika doa, jolasten du, txantxetan dabil, despistatu egiten da, erori egiten da, kontrolik gabe haserretzen da… Horrek guztiak adinagatik espero zena nabarmen gainditzen duenean eta hilabeteetan zehar hezkuntza- eta familia-erantzun bat eman denean, orduan has gaitezke TDAHz hitz egiten”, esan du Blázquezek.
“Nortasunaren ezaugarriak nahasmendu bihurtzeko ohitura dugu”, azaldu du Guerrerok. Herabetasunaren kasua aipatzen du, eta, egia esan, «gizarte-fobia»ri egozten zaio, oker bada ere. “Ume bat besteak baino mugituagoa bada parkean edo ikasgelan, ez du ezer esan nahi”, argitu du. “Urte batzuk itxaron beharko da[a partir de los seis]TDAHaren sintoma den ikusteko edo garunaren garapen motelagoa duen egiaztatzeko. Diagnostiko batek aditu bat behar du, eta ezin da test soil batekin egin”, zehaztu du. Arazoren bat egon daitekeela susmatuz gero, ahalik eta azkarren profesional bati galdetzea aholkatzen du, orientazioa lortzeko eta jarrera- eta ohitura-lana egin ahal izateko.
TDAH: nola tratatu
Nahiz eta —Blázquezek dioenez— diagnosia duten sei urtetik aurrera eraginkortasun handiena erakutsi duen tratamendua jokabide-terapia eta terapia farmakologikoa konbinatzea izan, azpimarratu du “kasu bakoitza haur bakoitzaren behar espezifikoen arabera bideratu behar da”. Rafael Guerreroren aburuz, horri ekiteko funtsezkoa da esku-hartze psikologikoa egitea, bai adingabearekin bai gurasoekin —maila kognitiboan, jokabidean, emozionalean eta exekutiboan lan eginez—, eta familiari ondo azaltzea zer den TDAH, seme-alabei esleipen txarrik egin ez diezaieten; hau da, pentsatzea haurrak gaiztoak direla, nahita egiten dutela edo adarra jotzen dietela.
Alde horretatik, erabilgarria izan daiteke Espainian TDAHri buruz dauden laguntza- eta orientazio-elkarteetatik 90 inguru erabiltzea. “Hortik aurrera, beste aukera asko daude, hala nola farmakologikoa, baina nahaste hori duten guztiak ez daude medikatuta, eta guztiei ez zaie ondo funtzionatzen”, zehaztu du. “Agian, haur batzuek irakasle partikular bat, psikopedagogo bat edo logopeda bat behar dute”, adierazi du.
