Haurrak jolasten direnean, entretenitzeaz gain, denbora pasatzen dute: jokoak funtsezko zeregina betetzen du garapenean. Haurrak jokatzen duenean, afektibitatea, motrizitatea, adimena, sormena eta soziabilitatea bezalako gaitasunak aktibatu eta suspertu egiten dira. Jarraian azaltzen da zergatik den jokoa, nolabait, haurren izatearen arrazoia, haurren jolasaren onurak, nola aldatzen den jokoa adinarekin eta datuak Espainiako adin txikikoek baino denbora gutxiago jokatzen duten.
Jolasa, haurren izateko arrazoia
Jolasa oso garrantzitsua da haurrentzat. Denbora pasatzeko edo denbora pasatzeko jarduera hutsak ez badira ere, jolas egiteko oso baliagarria da, eta funtsezkoa da hazteko. Horregatik, jokoa eta aisialdia izateko eskubidea Nazio Batuek ezarritako Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioaren parte da.
Espainiako Pediatria Elkartearen (AEP) ‘Gurasoentzako gida praktikoa’-k adierazten duenez, “lehen haurtzaroan haurrek haurrentzat ikastea, estimulatzea eta esperimentatzea eskatzen dute”. Jokoak eta jostailuak “laguntzen diete ezagutzen eta beren nortasuna garatzen afektibitatea, motrizitatea, adimena, sormena eta soziabilitatea bezalako arloetan”.
AEParen dokumentuak gehitu duenez, adin goiztiarretan, “jokoak hezkuntza-osagai handia du, adingabekoari laguntzen diona bere mugimen-garapenean aurrera egiten eta bere inguruko komunikazioaren eta harremanen bidez, esparru intelektualean eta soziabilizatzailean aurrera egiten”.
Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundeak (UNESCO), bestalde, zera zehazten du: “munduko haur guztiek jokatzen dute, eta jarduera hau oso garrantzitsua da, haurtzaroaren arrazoia dela esango bailuke”. Erakunde horrek azpimarratzen du jolasa funtsezkoa dela, “gorputzaren, adimenaren eta afektibitatearen garapen harmoniatsua baldintzatzen baitu”. Jokatzen ez duena, UNESCOk dioenez, “haur gaixo bat da, gorputzekoa eta espiritukoa”.
Haur-jolasaren onurak
Haurren jolasa plazer bidez egiten den jarduera da, askatasunez aukeratzen da eta haurraren parte-hartze aktiboa eskatzen du. Horrela ziurtatzen du Juan Fernando Gómez Ramírez pediatra eta haurtzainak; gainera, horrek esan nahi du jokatzeak garapen soziala eta jarduera bultzatzen dituela eta kulturaren oinarrian dagoela.
Gómez Ramírezek jokoaren onurak laburbiltzen ditu honako item hauetan:
- Ezinbestekoa da ni egituratzeko.
- Haurrari inguratzen duen mundua ezagutzeko eta hari egokitzeko aukera ematen du; izan ere, jolas berean adingabekoak egoera bakoitzera egokitzeko mekanismoak sortzen ditu, eta haietan errazago jokatzen du.
- Irudimena aberastu eta sormen prozesuak sustatzen ditu.
- Behaketa, arreta, kontzentrazioa eta oroimena garatzen eta lantzen ditu.
- Soziabilitate goiztiarra eta gizarte-komunikaziorako trebetasunak bultzatzen ditu.
- Arauak errespetatzen irakasten du.
- Beldurrak eta frustrazioak esperimentatzen ditu, baita garaipenak eta porrotak ere.
Sigmund Freud-ek azaldu zuen haurrek ez dutela plazera errepikatzeko bakarrik jokatzen, baita mingarri edo traumatikoak izan zitezkeenak egiteko ere. Horregatik guztiagatik, jokoak gai serioa dira txikienentzat. Eta hori agerian geratzen da, jokoei aurre egiteko seriotasuna egiaztatzen dutenean.
Nola aldatzen da jolasa haurraren adinarekin
Jokoak aldatu egiten dira haurra hazi ahala. Jean Piaget pedagogo handiak hiru bilakaera ebolutibo ezarri zituen haurtzaroan, jolas nagusiaren formaren arabera. Honako hauek dira:
- Estadio sentsoriala. Jaiotzen denetik bi urte bete arte igarotzen da. Etapa honetan nagusi diren jokoak ariketa edo funtzio funtzionalak dira: ekintza bat behin eta berriz errepikatzea lortzen duten berehalako emaitzaren plazer hutsaren ondorioz. Jolas horiek objektuekin, norberaren gorputzarekin edo beste pertsonekin egin daitezke. Lehen balurpekoak ere soinu errepikakorrak dira, haurtxoari barregarri geratzen zaizkionak eta, beraz, errepikatzea gustatzen zaio.
- Operazio aurreko estadioa. Bi eta sei urte bitartean gertatzen da. Denbora horretako berezko jokoa sinbolikoa da, hau da, jokoaren unean agertzen ez diren ekintzak, objektuak eta pertsonaiak simulatzeko balio duena. Horregatik deitzen zaio fikziozko joko ere. Haurtzaroko tipikoena eta bereziena da.
- Eragiketa zehatzen estadioa. Haurtzaroko azken etapa da, sei urtetik hamabi urtera. Arau-jokoa ezartzen da. Arauak joko sinbolikoetan agertzen badira ere, kasu honetan izaera irmoagoa dute eta umeekin zerikusirik ez duena: ezkutalekuan edo “pikatu egiten zaitut”, arauak erabateko egiak dira, jokalarien arteko akordioarekin zerikusirik ez dutenak. Adingabeko bakoitzak uste du jolasaren forma bakarra dela existitzen den bakarra.
UNESCOk “gaixo, gorputz eta espiritu” aipatzen du, jokatzen ez duena aipatzeko. Eta errealitateko datuek diotenez, haurrek Espainian baino gutxiago jokatzen dute. Petra Pérez Alonso-Getak zuzendutako ‘Jokoa eta familia’ izeneko azterlanaren arabera, Valentziako Unibertsitateko adituek diotenez, adin txikikoen joko-kopurua “oso eskasa da”. Haurren heren batek bakarrik jokatzen duen “kezkagarria” dela dio lanak, eta, neurri batean, bideojokoen eta beste gailu elektroniko batzuen kontsolen hedapen handiak bultzatzen du.
Gainera, 2010ean argitaratutako ‘Jokoa eta jostailua egungo gizartean’ izeneko inkesta baten arabera, hiru adingabetik batek bakarrik jokatzen du egunero. Lan horrek nabarmentzen ditu, halaber, egungo haurren eta gurasoen arteko jolasguneen arteko aldeak. Lehen, batez ere kanpoko espazioetan jokatzen zen (% 52);% 15ek bakarrik esaten zuen barrualdeetan eta% 33k bietan, orain proportzioak alderantzizkoak dira:% 11k leku irekietan jokatzen du,% 44k leku itxietan eta% 45ek bietan.
