Txongila goi-teknologia da. Buztinezko ontzi hau mendeetan erabiltzen da ura freskatzeko. Eta, nahiz eta “txorrotaren mekanismoa baino sinpleagoa izan”, benetan bitxia da txorrotak edo zeramika porotsuzko edozein ontzik barruan dagoen ura hozteko erabiltzen duen prozesua. Eta hain da praktikoa sistema hori hainbat aparatutan erabiltzen dela, baita arkitektoek ere, dirua gastatu gabe etxea hozteko. Ondoren, artikulu honetan “botijo-efektua” deritzonaren etxeko aplikazio batzuk azalduko ditugu.
Botxoak uraren tenperatura 10 °C-raino jaistea lortu du, lurruntzeari esker. Sistema hori erabiltzen dute arkitektoek ere, sortzen dituzten etxeak hozteko.
Txorrotaren modus operandi honetan datza: ura buztinaren poroetatik iragazten da, eta kanpoko ingurunearekin kontaktuan jartzean, lurrundu egiten da, barruan geratzen dena hoztuz. Beraz, ura lurruntzen ari da txorrotaren sekretua eta likidoa hotz mantentzea lortzen duen gakoa.
Fluidoen dinamikak azaltzen duenez, lurruntzen den urak energia behar du likidotik gasera pasatzeko. Potxoaren kasuan, energia hori uretatik hartzen du: horrela, uraren zati bat lurruntzen denean, barruan dagoen likidoa hoztu egiten da.
Txorrotaren mekanismoa eraginkorragoa da baldintza egokietan, hau da, giroko hezetasuna altuegia ez denean eta inguruko hezetasuna gehiegizkoa ez denean. Eta dena errendimendu betean ari denean (30 ºC-ko tenperaturan eta %40ko hezetasun erlatiboan), uraren tenperatura 10 ºC inguru jaits daiteke ordubete pasatxoan. Hori bai, ez bernizatu eta ez margotu, porositatea galduko baitu, eta, horrekin batera, hozteko ahalmena.
Nola hozten du etxe batek botna-efektua Botijo-efektuak faktura elektrikoan dirua aurreztea eta etxea fresko mantentzea ahalbidetzen du. Lurrungailuek txorrotaren efektua aprobetxatzen dute, ur likidoa lurrun bihurtzean airetik beroa xurgatzen baitu. Oro har, horrelako aparatuak haizagailu batekin konbinatzen dira, aire freskoa gelan banatzeko. Eta horren eragina nabaritzen da: tenperatura erraz jaisten dute 3 edo 4 ºC-tan, Vida Sostenible fundazioaren arabera, eta ohiko aire-egokitzaile batena baino hamar aldiz energia gutxiago kontsumitzen dute. Irudia: unsplash 
Hala, bada, Sevillako, Malagako eta Granadako unibertsitateetako arkitektura-eskolek eta Jaengo Goi Politeknikoak etxebizitza bat diseinatu dute. Patio 2.12 izena eman diote, eta geletako tenperaturaren autorregulazioa lortzeko “txorten efektua” du oinarri.
Aklimatazio egokiari eusteko, haren sortzaileek erpin baten efektua simulatu dute gela bakoitzean. Kanpoko pareta zeramikazko aire-ganbera batez estali dute. Ganbera horrek kanal batzuk ditu barruan, eta tantakako ureztaketa eragiten du. Zeramikak, hezetu eta transpiratzen denean, asko hozten du fatxada, dio Rodrigo Morillo-Velarde proiektu honen kudeatzaileak.
Txalupa batean bezala, ura eta zeramika konbinatzen dira udan. Eta urik gabe, neguan zeramikak beroari eusten dio. Jasangarria izateko, eta baliabide naturalak ez xahutzeko, etxea tantaka ureztatzeak ur gris deritzenak berrerabiltzen ditu, hala nola platerak eta arropa garbitzeko soberakinak.
Etxeko paretetan, beroarekin, ura lurrundu egiten da, eta zeramika hozten du, txalupa bat egiten duen bezala. Horrela, barruko tenperatura jaitsi egiten da -eta onena dena- aire girotua piztu beharrik gabe.
Elikagaiak hozteko poto-hozkailu batEta potxo-efektuak beste aplikazio bat du etxean: elektrizitaterik gabeko hozkailu bat sortzea elikagai freskoak mantentzeko. Basamortuko hozkailu deiturikoaren funtzionamendua diametro desberdineko lokatz-ontzi bitan oinarritzen da, bata bestearen barruan sartuta.
Txano efektua lortzeko eta janaria hozteko trikimailua bi ontzien arteko espazioa harea bustiz betetzea da. Harearen ura lurrundu egiten da, kanpoko ontzia beroago ukitzean. Baina horretarako, beroa “lapurtu” egiten du (termodinamikaren legeen bidez), eta barruko ontziak bi gradu inguruko tenperatura jaisten du.
Sistema hori egokia da udan fruta eta barazkiak zertxobait freskoagoak izateko elektrizitaterik ez dagoenean. Hori bai, gogoratu harea beti heze eduki behar duzula hozkailu-ontzi berezia izateko.
