Pertsona bat hiltzen denean, izapide batzuk kudeatu behar dira hildakoaren izenean agertzen diren hartzekoak oinordekoen jabetzakoak izan daitezen. Hori gertatzen ez den bitartean, Espainiako Kode Zibilaren arabera, herentzia aldekoa dela jotzen da, oraindik ez baita formalki onartu. Egoera horretan, oinordekoek ezin dute hildakoaren ondasunik saldu, eta, askotan, banketxeetan ere ezin dute beren izenean dagoen efektiboa kendu. Horiek dira herentzia banatugabeek sortzen dituzten eragozpenetako batzuk, jarraian azaltzen den moduan.
Zer da jaraunspeneko herentzia bat?
Pertsona bat hil eta jaraunsleek jaraunspena onartzen duten bitartean, jaraunspeneko ondarea “eta ace” dela jotzen da. Hala, Espainiako Kode Zibilean, oraindik formalki onartzen ez den jarauntsitzat hartzen da.
Hildakoaren herentziaren ordezkariari dagokio hildako testamentugilearen zerga-betebeharrak betetzea.
Legeak arautzen ditu formalki eskuratzeko dauden hartzekoen titulartasunetik, administraziotik eta zaintzatik eratorritako betebeharrak (hau da, jaraunspen jasoaren ondasunak), horien eskumena oinordekoek berek, albaean edo epaileak izendatutako pertsona batek hartzen duenean. Era berean, onarpena dagoenean jaraunsle edo legatu-hartzaileek jaraunspenaren berri ematera behartuta daude.
Herentzia banatugabeen ezaugarri garrantzitsuena epe jakin batean titulartasunik eza da. Herentzia onartzen den unetik, ordea, jaraunsle izaera hartzen da.
Herentzia etzanak sor ditzakeen arazoak
Hartzekodunek herentzia bat erreklamatu dezakete.
Planteatzen den eragozpenetako bat zera da: jaraunspen baten hartzekodunek bitartekotasun-egoera hori jasan behar duten, titularrik gabeko ondarearena, jaraunspen jasoaren jaraunspena adierazten duena. Ildo horretan, Auzitegi Gorenaren jurisprudentziak onartzen du jaraunspen jasoren bat demandatua izan daitekeela eta, bere titulartasunean bitartekotasunak, bere titulartasunean dagoen bitartekotasunak, bere administrazioaz arduratzen diren pertsonak egotearen beharra ezartzen duela, prozesu judizial ezberdinetan jarduteko ahalmena duten albazeen edo administrazioarekiko administratzaileen bidez.
Prozedura Zibilari buruzko urtarrilaren 7ko 1/2000 Legearen 6.4 artikuluak ezartzen duenez, ondare masek, esate baterako, jaraunspen jasoak, auzitegietan parte hartzeko gaitasuna dute, eta haien administratzaileen bitartez agertzen da. Horrek esan nahi du hildakoaren hartzekodunek jasoaren aurka joan daitezkeela. Auzitegi zibilen aurreko prozesuetan, ondare-masak edo aldi baterako titular ez diren ondare bereiziak izan daitezke, edo titularrak xedapen eta administrazio ahalmenak pribatuak izan.
Herentzia jasoaren administratzailearen irudiaren beharra
Herentzia jasoak administratzaile bat behar du, testamentugileak bere testamentu-xedapenetan aurreikusi ez bazuen ere. Herentzia oraindik onartu ez den denboran, garrantzi handia du ondasunak eta eskubideak administratu eta zaintzeak, eta horiek kontserbatu egin behar dira oinordekoek onartu eta eskuratu dituztenean.
Zehazki, jaraunspeneko ondasunen administrazioa ezinbestekoa da jaraunspen aldetiko gisa identifika daitezkeen kasu guztietan eta, zehazki, honako hauek:
- Kode Zibileko 801. artikulua: jaraunslea baldintza etenez eratu bada, jarauntsiaren ondasunak administrazioan jarriko dira, baldintza bete arte edo baldintza hori bete ezin dela ziurtatuta egon arte.
Kode Zibilaren 965. artikulua: nasiturusaren aldeko jaraunsle-erakundea. Erditzea egiaztatu arte irauten duen denboran, edo ziur dakigula hori ez dela egingo, ondasunen segurtasunari eta administrazioari emango zaio testamentua egiteko behar den epaiketarako ezarritako moduan.
Kode Zibilaren 1020. artikulua: epaileak, alderdi interesdunak eskatuta, jaraunspeneko ondasunak administratu eta zaindu ahal izango ditu inbentarioa eratzean eta jaraunspena onartu arte.
Testamentugileak berak izendatzen du testamentugile bat jaraunspen etzana administratzeko, baina ez badu egin, funtzio hori oinordetzan hartu behar du, edo epaileak izendatutako pertsona bat, hala badagokio. Inork ezin badu jaraunspeneko emariaz arduratu, organo judizialek heriotzaren berri izan bezain laster, testamentua egin izana ez bada agertzen, epaileak hildakoaren ondasunen segurtasuna mantentzeko beharrezko erabakiak hartuko ditu. Era berean, jakin behar du hildakoak testamenturik eman ote duen, ondasunen inbentarioa egin eta abar.
Legezko oinordekoak agertzen badira, esku-hartze judiziala eten egingo da, baina ez bada bat bera ere agertzen, prozedurak jarraitu egin behar du, harik eta oinordekoak nor diren epaileak adierazi arte (oinordeko posiblerik aurkezten ez bada, estatuak izan dezake).
Hildakoaren zerga betebeharra jaraunspen iragankorreko ordezkariari dagokio.
Tributuei buruzko abenduaren 17ko 58/2003 Lege Orokorraren 35. artikuluak xedatzen duenez, zergapekotzat hartzen dira, hala ezartzen den legeetan, jaraunspen banatugabeak, ondasun komunitateak eta, nortasun juridikorik ez duten gainerako entitateak, unitate ekonomiko bat edo zergapetu daitekeen ondare bereizi bat osatzen dutenak.
Hala, aurtengo PFEZren Aitorpenean (2012ko ekitaldiari dagokiona), hildako aitortzaile baten ordezkari gisa, jaraunsle edo legatu-hartzaile baten ordezkari izan behar du, edo, hala badagokio, haren ordezkaria, urte honetako (2012ko ekitaldiari dagokiona) jaraunsle baten oinordeko gisa edo hildakoaren oinordeko gisa, Tributuei buruzko abenduaren 17ko 58/2003 Lege Orokorraren 39. artikuluaren arabera. Artikulu honek ezartzen duenez, herentzia jasota dagoen bitartean, kausatzailearen zerga obligazioak betetzea jaraunspen iragankorreko ordezkariari dagokio. Alde horretatik, hildako zergadun baten Errenta Aitorpena Aitorpenean bere ordezkari gisa ageri denak sinatu behar du: jaraunsle edo legatu-hartzaile bat, horien ordezkaria, jaraunspen iragankorreko ordezkaria, etab.
Jaraunspen etzana konkurtsoan deklaratu daiteke.
Beste berezitasun bat da, Konkurtsoari buruzko uztailaren 9ko 22/2003 Legearen 1. artikuluaren arabera, jaraunspeneko jarauntsia konkurtsoan deklaratu daitekeela, ez denean onartu eta besterik gabe. Horrela izanik, azken lege horren 3.4 artikuluaren arabera, “hildako zordunaren hartzekodunek, haren oinordekoek eta herentziaren administratzaileak onartu ahal izango dute onartu gabeko herentziaren konkurtsoa, eta besterik gabe”. Oinordeko batek egindako eskaerak herentzia onartzearen ondorioak sortuko ditu, inbentarioaren mesedetan.
Beste kasu batzuk.
Batzuetan, deialdira deituak ez onartzea zirkunstantzialtzat har daiteke, jaraunsleak, ezagunak izanik, herentziaren onarpenari edo ez onartzeari buruzko erabakirik hartu ez badute edo horri buruz eztabaidatzeko epe bat eskatu badute. Beste kasu batzuetan, testamentugileak fundazio bat eratzeko agindua eman dezake, ez dagoen arte.
