Testamentuak adierazten du pertsona batek nola banatu behar dituen bere ondasunak hiltzen denean. Baina testamentugilea ez da beti libre hartzekoak nahi duenari uzteko. Espainiako gehiengoa eraentzen duen Zuzenbide Erkidean, legezko betebeharra da gutxienez senipartearen herena nahitaezko jaraunsle deritzenei eskualdatzea. Hala ere, onuradun horiek ez dituenak bere ondasunak oinordetzan hartzeko gaitasuna duen edozein pertsonaren alde erabil ditzake. Hurrengo artikuluan azaltzen da zein diren derrigorrezko oinordeko horiek, jaraunspenezko emaria banatzeko orduan kontuan hartu ezin direnak.
Testatzailea ez da beti librea
Pertsona bat bere borondatea idatziz jaso gabe hiltzeak, batzuetan, liskarrak eragiten ditu oinordekoen artean, ia beti seme-alabak, gurasoak edo ezkontide alarguna, ondarearen ondorengotzari buruzko arazoengatik. Orduan, legeak zehazten du kausatzailearen oinordekoak nor diren. Legezko ondorengotza horri legezko oinordetza, testamentugabea edo testugabea deitzen zaio.
Testamentua egon arren, testamentugileak bere ondarearen herena, erabilera libreko herena, jarauntsian uzteko askatasun osoa du, eta askatasun mugatua du hobetzeko herena transmititzeko (nahiz eta erabilera librekoa izan, seme-alaben edo ondorengoen alde bakarrik dago mugatuta).
Ildo horretatik, Kode Zibilaren 806. artikuluak ezartzen du ondarearen zati bat, senipartea, uzteko legezko betebeharra dutela ondorengoek, aurrekoek, ezkontideek eta laugarren gradura arteko ahaideek, kasuan kasu, derrigorrezko oinordeko deritzenek.
Testamentugileak erabateko askatasuna du herentzian bere ondarearen herena uzteko
Testamentugileak ezin die jaraunsle horiei senipartea kendu, ez eta jaraunsgabetu ere, legeak zehaztutako kasuetan izan ezik (besteak beste, tratu txarrak, irainak, elikagaiak ukatzea, testamentugileari hilketa egiteko saiakera, etab.). epai judizialaren bidez frogatuta egon behar dute).
Bi oinordeko motak
Hildakoak testamentua eman badu, bi oinordeko mota daude:
Borondatezko oinordekoak: testamentuan horrelakotzat agertzen dira eta hildakoaren oinordekoak dira herentzia osatzen duten ondasunak. Borondatezko oinordeko horiek testamentugilea baino lehenago hiltzen badira, ondorengoei ez diete jaraunspenaren gaineko inolako eskubiderik transmititzen.
Nahitaezko oinordekoak: legeak aitortzen die hildakoaren ondarearen heren bat, gutxienez, oinordekotzeko eskubidea, seniparte deritzona. Testamentugileak dagokion senipartea baino gutxiago utzi dion nahitaezko oinordekoak haren osagarria eska dezake.
Kode Zibilaren 763. artikuluaren arabera, nahitaezko jaraunslerik ez duenak (adibidez, pertsona ezkongabe batek eta hurbileko ahaiderik ez duenak) testamentu bidez ondasun guztiak edo horietako batzuk jarauntsitzeko gaitasuna duen edozein pertsonaren alde erabil ditzake. Hala, nahitaezko oinordekorik ez dagoenean, boluntarioek herentzia osoa izan dezakete.
Nortzuk diren nahitaezko oinordekoak eta zenbat jaso dezaketen herentzian.
Testamentuarekin edo testamenturik gabe, legeak hildakoaren oinordeko behartsuen ordena adierazten du, eta, halakorik ezean, Estatua. Ordena hau ezarri da:
Nahitaezko oinordekorik ez dagoenean, boluntarioek herentzia osoa izan dezakete.
Seme-alabak eta ondorengoak.
Nahitaezko oinordekoak dira, sexuagatik, adinagatik edo seme-alabatasunagatik bereizkeriarik egin gabe. Gainera, ez dira bereizten seme-alaba naturalak eta adoptatuak, ezkontzaz kanpoko seme-alabak eta ezkontzaz kanpoko seme-alabak, guztiek herentziazko eskubide berberak baitituzte. “Nasciturus” edo alarguna haurdun dagoelako oraindik jaio ez diren seme-alabak ere nahitaezko oinordekoak dira. Kasu horretan, herentziaren banaketa atzeratu egiten da umea izan arte.
Seme-alabek eta ondorengoek herentziazko ondasunen bi heren hartzen dituzte oinordetzan:
- Herentziaren heren bat (senipartea) zati berdinetan banatzen da seme-alaben artean.
Beste herena (hobetzekoa) seme-alabentzat eta bilobentzat da. Hobekuntza ondorengoetako bakar bati eslei dakioke, edo denen artean nahierara bana daiteke. Kode Zibilaren 857. artikuluaren arabera, pertsona bat jaraunsgabe utzi bada ere, haren seme-alabek edo ondorengoek beren lekua betetzen jarraitzen dute eta senipartearekiko derrigorrezko oinordekoen eskubideak mantentzen dituzte.
Gurasoak eta aurrekoak.
Ondorengoak daudenean, gurasoek eta aurreko ahaideek ez dute herentziaren gaineko inolako eskubiderik.
- Seme-alabarik edo ondorengorik ez badago, gurasoen edo aurrekoen senipartea jaraunspenezko ondasunen erdia da.
Ezkontide alargunarekin elkartzen badira, kausatzailearen gurasoek edo aurreko ahaideek jaraunspenezko emariaren herena jasoko dute. Kasu horietan, gurasoentzat gordetako senipartea zati berdinetan banatzen da bi gurasoekin, eta horietako bakarra bizi bada, osotasuna oinordetzan hartzen du.
Gurasoak bizi ez badira, hurbilen dauden aurrekoak (aiton-amonak) oinordetzan hartuko dituzte. Aitona-amonak (amonak eta aita-amonak) bizi badira, herentzia zati berdinetan banatzen da bi familien artean.
Aitaren eta amaren lerroen maila bereko aurrekoak daudenean, herentzia zati berdinetan banatzen da bien artean. Baina aurrekoak maila desberdinekoak badira, herentzia lerro batetik edo bestetik hurbilen daudenei dagokie.
Ezkontide alarguna.
Ondorengoen eta aurrekoen atzetik oinordetzen da, eta alboko ahaideek baino lehenago egiten du.
- Hildakoak ondorengorik edo aurrekorik ez duenean, bizirik geratu den ezkontideak herentziaren bi herenen usufruktua izateko eskubidea du.
- Hildakoak aurrekoak besterik ez baditu, alargunak jaraunspenaren erdiaren usufruktua jarauntsi du.
Bere ezkontidearen seme-alabekin bakarrik ezkontzen denean, alargunak jaraunspen-emariaren erdiko usufruktua izateko eskubidea du.
Baterako seme-alabak edo ondorengoak izanez gero, alargunak herentziaren heren bat usufruktuan jasotzeko eskubidea du.
Hala ere, Kode Zibileko 945. artikuluaren arabera, ezkontide alargunak ez du herentziarako eskubiderik baldin eta jasota badago epai irmo bidez edo hildakoarengandik bananduta zegoela, adostasunez.
Zehar-ahaideak.
Anai-arrebak, ilobak, osaba-izebak eta abar dira. eta aurrekorik ezean, oinordetzan hartuko dute.
- Hildakoaren anai-arrebak bakarrik agertzen badira, erdibana jaraunsiko dute.
Herentzian hildakoaren aitaren eta amaren anaiek eta anaiordeek parte hartzen badute (aitak edo amak bakarrik), lehenengoek bigarrenek halako bi jasoko dute oinordetzan.
Parte hartzen duten guztiak anaiordeak direnean, batzuk aitak eta beste batzuk amak, denak berdin oinordetzan hartzen dute.
Anai-arrebek eta ilobek lehentasuna dute gainerako zehar-lankideek baino. Herentzian testamentugilearengandik hildako anaiaren seme-alabek parte hartzen badute, iloba horiek beren artean banatuko dute aitari legokiokeen ondasunen zatia.
Laugarren gradura arteko gainerako ahaideak.
Lehengusuak, osaba-izebak, ilobak eta abar dira. eta aurrekoak izan ezik jaraunsiko dute.
Kode Zibilaren 921. artikuluak ezartzen du, jaraunspenetan, graduan hurbilen dagoen ahaideak kanporatzen duela urrunenekoa. Ezkontiderik, anai-arrebarik edo anai-arreben seme-alabarik ez badago, hildakoaren jaraunspenean laugarren gradura arteko alboko lerroko gainerako ahaideak izango dira. Laugarren ahaidetasun maila horretatik haratago, testamenturik ez badago, ezin da jarauntsi.
Aurreko ahaide guztiak ez daudenean, testamenturik ez dagoenean, testamentua baliogabetzat jotzen da edo jaraunsleek jaraunspena errefusatzen dute, Estatua da jaraunslea. Estatuak jaraunspeneko ondasunen jabetza hartu ahal izateko, aitorpen judizial bat egin behar da, jaraunsle izateko. Estatua oinordeko izendatu ondoren:
- Herentziaren heren bat hildakoa helbideratuta dagoen udal erakundeetara eraman beharko du, ongintza edo gizarte ekintza publiko nahiz pribatuetara.
- Beste heren bat ezaugarri bereko baina probintzia-mailako erakundeei esleitu behar zaie.
- Azken herena zor publikoa kitatzeari buruzkoa da, non ez duen Ministroen Kontseiluak beste aplikazio bat erabakitzen.
Aipatu behar da organismo eta erakunde horiek guztiak beti oinordetzen direla inbentarioaren mesedetan. Horrek esan nahi du inbentario bat egiten dela herentzia osatzen duten ondasunak eta horien gaineko kargak ezagutzeko. Eta, horrela, jaraunsleari aukera ematen dio herentzia onartzeko, zorrengatik erantzun gabe, herentziaren ondasunek lortzen dutenetik haratago. Onarpen mota horrekin, jaraunsleak ez du jaraunspenetik kanpoko ondarea arriskuan jartzen.
