Koronabirus-pandemiaren datuak ez dira onak, eta alarma-egoerara jo da berriro, autonomia-erkidegoek SARS-CoV-2 sistemaren aurrerapen berria geldiarazteko hartutako erabakiak legez betetzeko. Baina zer eskubide murrizten dira alarma-egoeran? Komeni da argitzea eskubideak mugatu egiten direla, ez direla eteten, eta zirkulazio librerako eskubideak eta bilera ukitzen direla. Era berean, herritarrak segurtasun juridikorik eza senti dezake, zehatzeko araubidea oso argia ez delako, nahiz eta arau-hauste guztiak errekurritu daitezkeen, ondoren azalduko dugun moduan.
Zer muga dezake alarma-egoera batek?
Alarma-egoeran har daitezkeen neurriak 4/1981 Lege Organikoaren 11. artikuluan adierazten dira, Espinet Ibáñez bulegoko abokatuak azaltzen duenez. Hauek dira:
- Leku jakin batzuetan pertsonen eta ibilgailuen zirkulazioa eta egonaldia mugatzea.
- Zerbitzuen erabilera edo premiazko artikuluen kontsumoa mugatu edo arrazionalizatzea.
- Era guztietako ondasunak aldi baterako konfiskatzea eta nahitaezko prestazio pertsonalak ezartzea.
- Industriak, lantegiak, lantegiak, lantegiak, ustiategiak eta lokalak aldi baterako okupatzea, etxebizitza pribatuak izan ezik, eta horren berri ematea ministerio interesdunei.
- Merkatuen hornidura eta ekoizpen zentroen zerbitzua ziurtatzeko behar diren aginduak ematea.
Zer esan nahi du horrek? Lehenik eta behin, alarma-egoerak “ezin du inola ere gaitu gure Konstituzioan jasotako funtsezko eskubide baten etendura”, dio Molins Defensa Penaleko abokatu elkartuak, Juan Segarrak. Hala ere, “kasu jakin batzuetara mugatu edo mugatu” ditzake, urriaren 25eko 926/2020 Errege Dekretu berriarekin gertatzen den bezala; zehazki, alderdi hauek mugatzen ditu:
- Autonomia erkidegoetan sartu eta ateratzea.
- Gauez zirkulatzeko askatasuna.
- Pertsona taldeak espazio publiko, pribatu eta kultuetan egotea.
Zirkulazio-askatasuna mugatzeak lege-babesa du 4/1981 Lege Organikoaren 4. artikuluan. Lege horrek, alarma-egoera adierazteko kasuen artean, “osasun-krisiak, hala nola epidemiak eta kutsadura-egoera larriak” jasotzen ditu. Hala ere, oso eztabaidagarria da neurri horiek biltzeko duten eskubidea mugatzea; izan ere, “oinarrizko eskubide hori salbuespenedo setiobidez edo organo judizial eskudunak dagokion berrespenaren bidez soilik mugatu daiteke”, esan du Segarrak.
Irudia: JillWellington
Zer esan nahi du herritarrarentzat bere egunerokoan?
Araudi honek, batez ere, segurtasun juridikorik eza dakar. Zergatik? Adituek adierazten dutenez, dekretuan argi ezartzen da zein diren mugikortasun librearen mugak eta murrizketak. Hala ere, “arauak betetzen ez direnean aplikatzen den zehapen-araubidea zalantzaz eta zalantzaz josita dago, bai agintaritzaren agenteentzat, bai herritarrentzat”, dio Segarrak.
Adibidez, zehapen-erregimenak aurreikusten du adostutako neurriak ez betetzea eta agintarien aginduen aurka egitea “legeen arabera zehatuko da”. Hain aurreikuspen orokor eta abstraktua “herritarrak eskatzen zaion jokabidea zein den eta hori ez betetzearen ondorioa zein den argi eta garbi ulertzeko legezko aginduaren aurka dago”.
Zenbat iraun dezake alarma-egoerak?
Herritarren eskubideak babesteko alarma-egoerak ezin du mugarik gabe iraun. Zehazki, urriaren 25eko Errege Dekretua azaroaren 9ra arte luzatu zen, baina epe hori luza zitekeela aurreikusten zuen, eta dagoeneko erabaki da 2021eko maiatzaren 9an amaituko dela.
Epe luze horrek zalantzak sor ditzake herritarren artean. “Legea eskuan izanda, alarma-egoerak ezin du 15 egun baino gehiago iraun”, dio Segarrak. Hala ere, legeak adierazten du epe hori “luzatu ahal izango dela Diputatuen Kongresuaren baimena izanez gero, eta, hala badagokio, egoki iritzitako irismena eta iraupena finkatu ahal izango dituela”.
Irudia: suposizioa
Betetzen ez badut, zer ondorio izan ditzake?
Baldintzak betetzen ez badira, arau-hauste administratiboak eta arau-hauste penalak bereizi behar dira.
Arau-hauste administratiboak. Zehapen araubidean 601 eurotik 10.000 eurora bitarteko isunak ezartzen dira gutxieneko gradurako; 10.401 eurotik 20.200 eurora bitarteko isunak erdi mailarako; eta 20.201-30.000 eurora bitarte gehieneko gradurako. Gradu bat edo bestea aplikatzeko, kontuan hartuko da ea lehenengo arau-haustea den, berrerortzea dagoen, eta kasu jakin horretan gertaeren larritasuna zehazten duten gainerako inguruabarrak.
Arau-hauste penalak. Neurri horiek ez betetzeak ekar ditzakeen zehapen penalek arreta handiagoa merezi dute. Zigor Kodearen 556. artikuluak desobedientzia delitua arautzen du, 3 hilabetetik urtebeterako espetxe zigorrak edo 6 hilabetetik 18 hilabete arteko isuna jasoz. Kasu horietan, agintearekiko desobedientzia edo erresistentzia larria zigortzen da. Baldintza hauek betetzen direnean hartzen da aintzat:
- Aldez aurretik, agintaritzaren edo agintaritzaren agenteen zuzeneko eta erabateko ordena egotea, legezko formalitateekin emana, eta partikular bati jokabide aktibo edo pasiboa ezartzea.
- Ordena partikularrak jakin behar du.
- Agindua betetzeari uko egitea.
Bai administrazio-zehapenen bai zehapen penalen aurka errekurtsoa jar daiteke, adituek azaltzen dutenez.
- Administrazio-zehapenaren aurka administrazio-bidea erabil daiteke, eta, ondoren, auzibide judiziala, administrazioarekiko auzien jurisdikzioan.
- Gerta litezkeen ondorio penalak ezartzeko, defentsa-eskubidea eta babes judizial eraginkorra bermatuko dituen prozedura penala ireki eta tramitatu beharko da, bai eta errekurtsoa jartzeko eskubidea ere.
