Antonio Claret Andaluziako Astrofisika Institutuko ikertzaile batek (IAA-CSIC) argitu du txinatatutako izarren tenperatura neurtzeko arazoa. Horrek frogatzen du orain arte erabilitako sistemak -Zeipel-en teorema- “desbideratze larriak” erregistratzen dituela eta eredu zabalago batean sartu behar dela.
Izar gehienek, biraketaren eta gas-izaeraren ondorioz, poloetan nolabaiteko harridura agertzen dute. Baina batzuek ia haustura-abiaduran biratzen dute —abiadura-muga hori gaindituz gero, izarra hautsi egingo litzateke literalki—, eta horrek eragiten du haren forma zehar-leuna izatea. Horregatik, tenperatura neurtzea ez da lan erraza.
Orain arte, Edvard Hugo von Zeipel suediar astrofisikariak 1924an aurkeztu zuen teorema erabili da. Teorikoki frogatu zuen tenperatura proportzionala dela tokiko grabitatearekiko, zurrupatutako izar beroen kasuan (8.000 gradutik gorako tenperaturekin). Hala, “grabitate bidezko iluntzea” kontzeptua sartzen zuen, eta, horren ondorioz, txatar bihurtutako izar batean, poloetako tenperatura ekuatorekoa baino handiagoa da. Claretek adierazi duenez, “Zeipelek grabitatearen bidez iluntzeari eman zion balioa oso eztabaidatua izan da teorikoki, eta, duela gutxi, desbideratze garrantzitsuak agerian uzten dituzten behaketa-lanak argitaratu dira”.
Autoreak adierazi du grabitate okerraren bidez iluntze-berretzaile bat aplikatzeak izarraren termodinamikaren zehaztapen akastuna dakarrela, eta horrek, aldi berean, argiaren, masaren eta adinaren balio okerrak lortzea dakarrela. Oso deformatutako izarren kasuetan oinarrituta eta energia garraiatzeko ekuazio landuagoei esker, Claretek von Zeipelen teoremaren mugak frogatu ditu, eta, aldi berean, balio teoriko berriak behaketakoekin bateratu ditu.
Formalismo berri horrekin, grabitatez ilundu ziren izarrak barrutik atmosferara, eta ondorio garrantzitsua atera zen handik. “Von Zeipelen teorema izarraren eskualde sakonenetan bakarrik aplika daiteke, eta eredu berriaren kasu berezia da”, esan du Claretek. Hala ere, astrofisikariek kanpoko geruzak behatzen dituzte nahitaez, eta, beraz, eredu berri hori da izarraren funtsezko parametroak zehaztasunez zehazteko alternatiba zuzena. “Von Zeipel ez zen nahastu, osatu beharreko eredu bat garatu baitzuen. Kanpoko geruzetan huts egiten zuen, eta izar hotzei ere ez zitzaien aplikatzen; eredu teoriko berri honekin ebatzi da hori”, ondorioztatu du Claretek.
