Horixe proposatzen dute nerabeek gure elikadura hobetzeko

Haurren obesitatea arazo larria da Espainian. ALADINO izeneko azken azterlanaren zifrek erakusten dute 6 eta 9 urte bitarteko haurren %40,6k gehiegizko pisua edo obesitatea duela. Datu hori, berez txarra dena, hobeto ulertzen da Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) 2022an argitaratutako COSI azterlanaren esparruan. Azterketa horren arabera, haurren gehiegizko pisuaren prebalentzia handiena duen hirugarren herrialdea da, eta Europa osoko laugarren obesitatea.

Elikadura ez da egoera horren erantzule bakarra, baina bai elikaduraren eragile nagusietako bat. Horregatik, politika publiko berrienek haurrei zuzendutako produktu ultraprozesatuen publizitatea mugatzea eta elikagai osasungarriak kontsumitzea sustatu dute.

Baina, ohitura on batzuen aldeko kanpainak eraginkorragoak izan daitezen, hobeto ezagutu behar da zein diren hartzaileen ezagutzak, lehentasunak eta eraginak; kasu honetan, nerabeak. Horregatik, AESANen txostenak hurbilpen askoz errealagoa bilatu du, eta zuzenean interpelatu ditu, elikadura osasungarriaren politiken protagonista bihurtzeko. Hauek dira emaitzak.

Elikadura osasungarria zer den erakusten duten mezu eta eredu tradizional batzuk sakondu egin dira gazteen pertzepzioan. Erantzunen artean hau ikusten da:

• Elikadura-piramidearen ereduaren eragina: “Amonaren hozkailuan itsatsita dagoen imanetik ikasi nuen. Ona eta txarra jartzen du. Sagarrak behera, litxarreria gora. Edo alderantziz”.
• Barietatea beharrezkoa delako ideia: “Nik uste dut [ondo jan] egunean hiru aldiz gutxienez frutak eta barazkiak jatea dela. Arrautzak ere jan, espagetiak astean behin edo bitan, eta haragia eta arraina”.
• Etxeko platerak plater osasungarriak direlako nozioa: “Etxeko otorduak jatea, ez opil industrialak eta horrelakoak”.
• Edari kaltegarriak daudela jakitea… baina, zalantzarik gabe: “Alkohola, tabakoa eta bestelako substantziak ez dira onak inorentzat”. “Nik entzun nuen egunean bi garagardo hartzea ez dela txarra. Berdin ardoarekin. Baso bat ardo egunean, mahatsekin egiten dutelako”.

Osasuntsu elikatzea ez da beti erraza izaten, are gehiago osasunerako hain interesgarriak ez diren hautuak errazten dituzten dinamika eta ingurune obesogenikoetan gaudenean. “Hobeto jateko” oztopo nagusien artean, hauek aipatzen dituzte nerabeek:

• Denbora falta: “Etxean janaria prestatzen duenaren denbora falta. Batzuetan ez du prestatzeko astirik ematen, eta esan duzu: ‘A! bada! ‘”.
• Diru falta: “Zure familiak duen diruaren araberakoa ere bada, batzuetan osasuntsu jatea ere ez baita oso merkea”.
• Antolaketa falta: “Dirua ondo antolatzen baduzu, hau eros dezakezu, gero bestea, eta orekatuagoa jaten duzu”.
• Elikagaien eskaintza eta ultra-prozesatuen presentzia: “Gauza txar bakarra da txokolatea frutaren aurrean jartzen dizutela; zuk zerbait hartu behar baduzu, gosea sartzen zaizula aurrez aurre ikusten duzulako”.
• Zenbait mantenugairen (azukrea, adibidez) edo produktu ultraprozesatuen (adibidez, edari energetikoen) onurak: “Azukreak energia ematen dizu momentuan; zoratzeko ematen dizu, zirrara eragiten dizu. Ikasten ari banaiz, gehiago laguntzen dit”.

Azpimarratu behar da gehien gustatzen zaizkien elikagaiak karbohidrato sinplez osatuta daudela batez ere. Ogia, pasta edo patatak dira gehien gustatzen zaizkien elikagaiak, haragia, barazkiak, lekaleak eta frutak osasungarriagoak direla uste duten arren.

Komeni da jakitea, halaber, zer jaki jan dezaketen aukeratzean, haien itxura eta zaporea hartzen dutela oinarri, osasungarriak iruditzen zaizkien kontuan hartu gabe.

Nerabeek bizimodu osasungarria izatea eragiten duten faktoreak, batez ere, familia, profesionalak (adibidez, kiroletakoak), Internet eta ikasketa-zentroa dira.

• Familiako erreferenteak: “Familia, amonen jakinduria, adibidez”. “Beno, ea, gurasoak osasuntsu jaten ari dira orain, YouTuben bideoak ikusten dituztelako eta ondo dago jakiteko”.
• Erreferente profesionalak: “Entrenatzaile bat etorri zen, eta futbolari batek izan behar lukeen dieta azaltzen hasi zitzaigun. Horren ondoren, ni motibatu nintzen, eta tean azukrea hartzeari utzi nion, adibidez, eta utzi egin dut, eta ez dut ia azukrerik hartzen. Entrenatzaileak ere esan digu bi ordu baino lehen jan behar dugula”.
• Hezkuntza-erreferenteak: “Iaz frutak ekarri zituzten; otsailean hasi ziren frutak ekartzen. Egunero, fruta bat, marrubiak edo bananak. Lehiaketa bat zegoen, eta etxetik fruta gehiago ekartzen zituenari puntu bat ematen zitzaion”. Hor ere eragina du elikagaien eskaintzak, adibidez, kafetegiak: “Ogitartekoak ez dira hirugiharrezkoak, gaztazkoak eta tomatezkoak baizik, letxuga, adibidez”.

Ikerketan, zenbait nerabek adierazi zuten asko dutela ekarpenak egiteko, baina gutxi entzuten dutela.“Haiek pentsatzen dute: ‘Ai! Haurrak dira, ez dakite zer esaten duten!’ Haur batzuk askoz ere azkarragoak gara, eta bizitzari buruz zentzu askoz ere handiagoa dugu, eta askoz gaitasun handiagoa dugu gure ideiak garatzeko heldu batzuk baino”.

Alde horretatik, kritikoak dira eta ekimenetan akatsak eta inkongruentziak adierazten dituzte. Adibide bat: “Frutak jan ditzagun kontzientziatzeko programatik, anaiari bota zioten frutarik ez jateagatik. Baina nola botako dute programatik? Ez du zentzu handirik. Jendea kontzientziatuko dute frutak jaten dituela frutak jan ditzan”.

Horregatik, elikadura-ohiturak hobetzeko zer egin daitekeen galdetu zitzaien. Hona hemen proposamenak:

• Lankideei aholkatzea pisu osasungarria osasuntsu izan dezaten (osasuntsu jan eta kirola egin).
• Osasunaz arduratzea: gauza osasungarriak kontsumitzea garrantzitsua da alderdi fisikotik haratago (argaltasunak ez du zertan ongizatearekin zerikusia izan).
• Osasungarria ez den janariaren kontsumoa mugatzea.
• Informazio kanpainak egitea eta gure auzoetan jakinaraztea. Auzoetan zabaltzea, kartelen eta liburuxken bidez.
• Bidezko merkataritzako janaria erostea.
• Lagundu erosketa egiten, ekarpenak egin ahal izateko.
• Fruta, entsalada, askotariko janaria jatea. Ez erosi hainbeste zabor janari.
• Etxean menu bat proposatzea eta otorduetarako ordutegiak ezartzea.
• Etxean ariketa fisikoa egitea.
• Janaria prestatzea.

• Jendea gai horiei buruz hitz egitera eramatea.
• Ikasleak bultzatzea eskolara fruta eraman dezaten.
• Gaiari buruzko jolasak eta dinamikak egitea.
• Hileroko bisitak ikastetxera, informazioa emateko: elikadura, urteko berrikuspena, kirolaren onurak, etab.
• Informazioa ematea: bizimodu osasungarria izateko ohiturei buruz, estetikaren, pisuaren eta osasunaren inguruko sinesmenei buruz.
• Kirolak sustatzea.
• Gai horiei buruzko tailerrak antolatzea.
• Dieta osasungarriak jartzea. Ohitura osasungarriagoak sortzen lagunduko duten janari osasungarria eta askotarikoa eskaintzea ikastetxeetan.
• Ikastetxeetan buru-osasunaz ere hitz egitea, dieta osasungarriarekin batera.
• Informazio kanpainak, materialak informazioarekin diseinatzea. Elikagaien propietateei buruzko informazioa.

• Sare sozialen bidez ohitura osasungarriak sustatzea.
• Fruta-dendak baino kiosko gehiago daude… janari osasungarri gehiago eskaini beharko litzateke. Janari osasungaitz gehiago dago supermerkatuetan.
• Haur txikienentzako iragarkiak, elikadura osasungarriari buruzko informazioa dutenak, dieta osasungarria nola mantendu jakin dezaten.
• Doako kirol jarduerak.
• Jolasgune gehiago sortzea. Pertsona guztiak ez dira gimnasioetara joaten eta mota horretako espazioak kirola egiteko. Baina parkeetara eta beste espazio publiko batzuetara joan ohi dira.
• Fruta-dendak eta barazki-dendak sustatzea eta supermerkatuetan janari osasungarri gehiago dagoela kontrolatzea.
• Espazio publikoetan kirol jarduerak sustatzea.
• Janari osasungarria merkatzea eta osasungarria ez den janaria garestiago jartzea.
• Kirol-denda merkeagoak sustatzea.

Ikerlanaren ondorio eta gomendio ugarien artean, ikertzaileek adierazi dute funtsezkoa dela elikagai osasungarriak eta iraunkorrak kontsumitzeko aukerak sustatuko eta erraztuko dituzten inguruneak eraikitzea, batez ere hezkuntzan, familian eta komunitatean, eta haurrak eta nerabeak osasungarriak ez diren elikagaiak kontsumitzeko presiotik babestuz.

Halaber, azpimarratu dute oso garrantzitsua dela ekimenak garatzea, aukera osasungarriena aukeratzeko errazena izan dadin, eta aukera osasungarriak merkeenak izan daitezen sustatzea, egoera ahulenean dauden talde sozioekonomikoek elikadura osasungarriagoa izan dezaten.