Bitartekaritza: auzitegietara iritsi gabe gatazkak konpontzeko prozesuari buruz jakin behar duzun guztia

Espainiako Bitartekaritza Elkarteak (Asemed) honela definitzen du negoziazio-mota hori: “pertsona batek, independentea eta inpartziala, besteei laguntzen die beren desadostasunak konpontzen, epaitegietara jo gabe gatazka konpontzeko”. Prozedura borondatezkoa eta isilpekoa da, eta helburua gatazka bakoitzari irtenbide pertsonalizatuak bilatzea da, adostasunez eta elkarrizketaz.

Normalean, epaitegira jotzen dugu bi pertsonak ez dakitenean nola konpondu gatazka bat eta hirugarren batek konponbidea jartzea espero dutenean. Bitartekaritzan, inplikatuak dira protagonistak: beren erabakiak hartuko dituzte, beraiek izango baitira gatazkari aurre egin eta akordioak lortuko dituztenak, bitartekaritzako profesionalaren laguntzarekin, inpartziala eta neutrala baita. Zubiak eraikitzea, aholkurik ez ematea eta gatazka ikuspuntu guztietatik ikustea da bere lana. Bitartekotzak 180 gradu biratu behar ditu gatazkak, alderdi bakoitzak bestearen ikuspuntutik azter dezan arazoa.

Familiako, laneko, eskolako, zibileko edo merkataritzako gatazkak adina bitartekaritza-mota daude. Horren arauketa uztailaren 6ko 5/2012 Legean dago jasota, gai zibilen eta merkataritza-gaien bitartekaritzari buruzkoan. Lege horrek Europako Erkidegoko zuzentarauak biltzen ditu eta, handik urtebetera, 980/2013 Errege Dekretuan garatu zen erregelamendua. Familia-bitartekaritzari buruzko araudi autonomikoek Estatuko eta Europako legeak ezarritako printzipio eta oinarri berak dituzte.

Bitartekaritza-prozesu oro borondatezkotasunaren, neutraltasunaren, inpartzialtasunaren eta konfidentzialtasunaren premisetan oinarritzen da. Borondate horren barruan, bitartekaritza ez da hasten aldeek erabakirik ez badute edo prozesua hasi eta lehenago, adostasunik gabe, amaitzea erabakitzen badute. Bitartekariarentzat ere borondatezkoa da, eta hark zehaztuko du aldeen artean hitz egiten dena bitartekotza egin daitekeen ala ez.

Gatazka batzuetan ezin da bitartekaritzarik egin: gatazkan dauden pertsonen artean desberdintasun edo oreka falta dagoenean, bitartekariak tratu txarren edo indarkeriaren bat dagoela ikusten duenean, edo alderdiak hain nahastuta daudenean, non une horretan ezin izango duten konpondu.

Epaitegietara jotzea baino malguagoa eta merkeagoa da bitartekaritza, eta ebazteko epeak ere laburragoak dira. Bitartekaritzak egoera orekatzen du, gatazkan dauden bi aldeen artean baldintza berdintasuna egon dadin, espazio eroso eta lasaian, gertatzen zaiena adierazi eta besteari entzun ahal izateko.

Prozesu errentagarriagoa da judizializatzea baino, ez alderdi ekonomikoan bakarrik, baita denboran eta emozioetan ere. “Epaitegian kontu batzuk daude, sakoneko zauriak, tratatu ezin direnak. Epaileak ez du alderdi emozionala entzun edo konpondu behar, epaia besterik ez du ematen, eta hori zauri baten gainean tirita bat jartzea da, sendatzen ez duena. Bitartekotzak tirita altxa, zauria desinfektatu eta airera sendatzen uzten du. Esan liteke bitartekariak gatazketako osasun-langileak garela”, azaldu du Nuria Calvok.

Banantzeak, dibortzioak, gelako gatazkak, laneko arazoak, auzokoen arazoak, jaraunspenen banaketa edo familia-enpresen desegitea izan, bitartekaritza bizitza zibileko eta merkataritzako edozein arlotara iristen da. Bitartekaritza penala, espetxekoa, komunitarioa eta kulturartekoa ere badago, egoera enkistatu bat ebazteko ikuspuntu desberdinak kontuan hartzen lagunduko duena.

Hezkuntza-komunitateko bitartekaritzak prebentzioaren eta prestakuntzaren bidez ekin diezaioke eskola-jazarpenari, baina ez bullying-a egin denean, indarkeria badagoela esan nahi baitu. Era berean, bereizketa-prozesu batean ere ezin da bitartekorik egin genero-indarkeriaren kasuetan.

Epaitegiarekin batera, bitartekotza “zaharberritze praktikak” egin daitezke, beste komunikazio bat lortzeko, indarkeriarik gabe, gatazka kudeatzeko modu gisa. “Hala, biktimek nola sentitu diren prozesa dezakete, eta biktimek gogoeta egin dezakete biktima zer dela-eta egin dien min eta entzun duen haren portaerak. Horrek ez du esan nahi akordio batera iristen direnik, baina bai beren bizitzekin jarraitzeko gai direnik”, dio bitartekariak.

• Batzuetan, gatazka familian gertatzen da, eta bitartekaritzara jo dezake, bere kabuz konpontzeko tresnarik aurkitzen ez badu. Esku-hartze mota hori inplikatutako senide guztiei dagokie, indarkeriarik gabeko komunikaziorantz bideratzeko. Bitartekaritzako profesionalak asertibitate-trebetasunak, emozioen deskribapena eta entzute aktiboa eskainiko dizkie. “Ondo hitz egiten dizutenean, ondo erantzuten duzu. Hori da arazoak dituzten familiekin lan egiten duguna. Adibidez, haurra hazten denean adoptatu duten eta adoptatzeko zailtasunak dituzten gurasoak. Horiekin guztiekin lan egiten dugu komunikatzeko modua desberdina izan dadin, garrasia eta iraina utz ditzaten eta komunikazio arin eta kalitatezkoa bihur dadin”, azaldu du Calvo Boizasek.
• Mendekotasunen bat duten senideak zaintzeko zailtasunagatik ere jo daiteke bitartekaritzara. “Asko lan egiten dugu adineko pertsonak edo gaixorik dauden seme-alabak zaintzeko gatazketan, gatazka asko sortzen baitira familietan zaintza berezia behar duen kide bat dagoenean. Horrek guztiak senide horien inguruan biratzea eragiten du, eta antolatzeko edo erabakiak hartzeko moduei buruzko ukituak sortzen dira. Hori guztia aurreneurri gisa landu daiteke familiarekin, etorkizunean gertatzen denean egoera bakoitza konpontzeko behar diren tresnak izan ditzaten”, azaldu du Calvok.
• Bitartekaritzako beste esku-hartze bat familia-enpresen inguruan dago. Etorkizunean sor daitezkeen gatazkak protokoloen bidez lantzen dira, adibidez, enpresaren jabeak erretiroa hartzen duenean belaunaldi-aldaketak antolatzeko, eta, hala, idatziz uzteko nola sartuko diren seme-alabak eta familia politikoa eta nola konpondu familia-enpresan sor daitezkeen sozietate-arazoak.

Bitartekarien eta Bitartekaritza Erakundeen Erregistroa Justizia Ministerioaren mende dago, eta datu-base informatizatu eta doan batean jasotzen da, Ministerioaren web-atariaren bidez.

Espainiako Bitartekaritza Elkarteak Espainiako Bitartekari Profesionalen Gida ere argitaratzen du urtero. Gida hori online edo paperean kontsulta daiteke epaitegietan, notariotzetan, udaletan, jabetzaren eta merkataritzaren erregistroetan, eta hor daude jardunean dauden bitartekarien datuak, probintziaka eta espezializazio-arloka. Horrela, beren jarduera garatzeko behar bezala prestatuta eta ziurtatuta dauden profesional bitartekariak bila ditzakegu, legean jasotako baldintzak betez.

Lehenik eta behin, informazio-saio bat egin behar da, alderdiak bilduta edo bereizita, honako hauen berri emateko: bitartekaritza-prozesua nolakoa izango den, zer printzipio izango dituen, zein espazio segurutan —fisikoa edo online— gauzatuko den, hitzezko txandaren arauak, denborak eta bitartekaritza nola gauzatuko den.

Informazio saioaren ondoren, alderdiak konbentzituta ez badaude, 48 ordutik 72ra bitarteko tartea ematen da baloratu eta bitartekaritza hasi nahi duten ala ez erabaki dezaten.

Onartu ondoren, hurrengo bileran eraketa-akta sinatu da, eta bertan bi alderdiek bitartekaritzan parte hartzeko eta laguntzeko konpromisoa hartu dute, informazio-saioan planteatutako moduan. Bilkura bakoitzaren prezioa eta bilera horiek arautuko dituzten arauak erabaki dira, eta bitartekaritzara eramango dituen arazoaren laburpen txiki bat egin da.

Bitartekaritza arazoa lehen aldiz entzuten hasten da. Arretaz egin behar da.

• Lehenik eta behin, 15 minutuz hitz egingo du, etenik gabe.
• Amaitzen duenean, bitartekariak azaldu duenaren laburpena edo ‘parafraseatzea’ egiten du, pertsonak bere historia beste baten ahoan entzun dezan eta beste aldeak bertsioa hirugarren baten bidez entzun dezan.
• Ondoren, beste aldeak, bere 15 minutuetan, bere ikuspuntua kontatuko du.
• Berriz ere laburtzen da.

Ondoren, bitartekariak galderak egiten ditu, ikerketa eginez, komunikazio positiboarekin, enkistatuta duten guztia landu dezaten.

Lehenengo saio bateratuaren ondoren, “Caucus” saioari edo saio indibidual eta pribatuari eman dakioke bidea. Saio horretan, bitartekariak galderak egiten ditu alde bakoitza bere aldetik hustu eta aztertzeko.

Bitartekariek ez diote ez gatazkari konponbiderik ematen, baizik eta hainbat tresnaren bidez, hala nola ideia-jasaren bidez, egoera edo rol-trukea nolakoa izatea nahi luketen karten bidez.

— Zati bakoitzak bidea eta soluzioak aurkitzen ditu, partzialak edo osoak, hurrengo baterako saioetan akordio batera iristeko.

Bitartekaritza-saio bakoitza bukatutakoan, lortu diren akordio partzialak sinatzen dira, eta azken akordioa bitartekaritza amaitzen denean. Ondoren, hauek eraman daitezke:

• abokatuei, beharrezkoa bada, forma juridikoa eman dezaten, epaitegi bat homologatu beharreko prozedura gisa aurkeztu behar bada.
• edo notario baten aurrean, eskritura publiko bihurtu nahi bada, bete ezean gauzatu ahal izateko.

“Gatazka bat enkistatzen denean eta aldeek aurrera egiterik ez dutenean, adostasunik gabe amaitzen da bitartekaritza. Baina ez da porrota, lehen urratsa baizik. Edo, agian, gatazkak lau puntu ditu, eta hirutan baino ez da akordiorik lortzen, eta laugarrenean epaitegira joatea erabakitzen dute. Bitartekaritza etorkizunean akordio berriak lortzeko lehen urratsa izan daiteke”, esan du Calvo Boizasek.

Autonomia erkidego batzuek ofiziozko txanda-sistema bat dute familia-esparruan, beren laguntza behar duten baliabiderik gabeko pertsonentzat. Hala ere, bitartekaritza oraindik ez dago orokortua eta doako justizian txertatua.

Eremu pribatuan, prezio-askatasuna dago, saioko 40 eta 120 euro bitartekoa, eta 50 eta 60 minutu bitartekoa izaten da, gatazkaren zailtasunaren arabera. Ahalik eta denbora laburrenean irtenbide bat aurkitzea da helburua. Bitartekaritza beste edozein prozedura baino malguagoa eta azkarragoa da. Astean saio bat ezartzen bada, adibidez, lau edo sei aste, hilabete eta erdian, konpon liteke. Kasu horretan, bitartekaritzaren prezioak 160-480 eurokoak izango lirateke lau aste irauten badu, eta 240-720 eurokoak sei aste irauten badu.

Bitartekaritza oso konplexu batzuetan, bitartekariak, adibidez, ondare handia duen protokolo bat edo herentzia-banaketa bat egin behar duenean, azken emaitzaren ehuneko jakin bat kobratzea erabaki daiteke.

Nolanahi ere, bitartekaritza merkeagoa da gatazka epaitegi batean ebaztea baino [erreklamatutako zenbatekoa 2.000 eurotik gorakoa den prozesuetan], eta horrek gastu bat eragingo luke abokatuaren minutan, prokuradorearen muga-zergen bidez eta prozesuko kostuen bidez. Bitartekaritzaren prezioa eratze-saioan adostu eta sinatzen da, eta aldeen artean erdibana ordaintzen da.