Seme-alaben guraso zaintzaileak: gutxi, baina pandemiaren ondoren hazten

Zaintzen duen gizonak, zainketa-beharrak asetzeko, bere lan-bizitza zigor ekonomikoa ekar dezakeen moduan egokitu du. Hala definitzen du “zaintzaileak”, UNEDeko (Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionala) Politika eta Soziologiako eta Ekonomia eta Enpresa Zientzietako fakultateetako irakasleek 2018ko datuekin egindako azterlan batean. Azterlan horretan, Europako Batasuneko 27 herrialdeetan, Islandian, Norvegian, Suitzan eta Erresuma Batuan, 15 urtetik beherako seme-alabekin bizi direnen artean gizonek duten zaintzarekiko duten lehentasuna aztertzen da.

Hala ere, aita baten aburuz, zainketan parte hartzeak “ez du zertan ondorio ordainduriko lanean, oso gutxitan egiten baitituzte egokitzapen garestiak bere lan-bizitzan”, onartu du Cristina Castellanos irakasleak, “Europan zaintzen dituzten gurasoak: Familia zaintzaile unibertsaletarantz?’, Men in care europar proiektuan sartutako eta ‘Gender, Work and Organization’ aldizkari ospetsuan argitaratutako ikerketa. Eta zer dira egokitzapen garestiak? Laneko aldaketak, bai soldatan bai ibilbide profesionalean eragina izan dezaketenak: lanaldia murriztea edo lanaldi partzialean lan egitea, hain zorrotzak ez diren lanez arduratzea edo lana aldatzea, laneko bizitza eta familiakoa errazago bateratzeko.

Uko egiteak, guztiak, emakumeak bere seme-alabak hazteko egin ohi dituenak eta amarentzat kostu handia dakartenak. Hala, txostenak dioenez, Europan, emakumeen % 34k neurri horietakoren bat hartzen du zaintzeko, baina gurasoen % 6,4k bakarrik hartzen du neurri hori, batez ere seme-alabek sei urte baino gutxiago dituztenean. Espainian, kopuru horiek zertxobait jaisten dira: emakumeen % 26 eta gizonen % 4,5.

Horrek esan nahi du gehienak ez daudela prest aitatasun-baimenak erabiltzeko, baldin eta soldaten %80-100 artean ordaindu gabe badaude, ez eta beste lan-egokitzapen garesti batzuk egiteko ere, hurrengo etapetan seme-alabak zaintzeko denbora gehiago izateko. Erabaki horretan, azterlanaren egileek azaltzen dutenez, zerikusi handia dute jaiotza- edo guraso-baimen besterenezin eta ondo ordainduek, hala nola aitatasun-bajak Espainian (amatasun-baimenaren iraupen bera duen munduko herrialde bakarra da 2021etik). “Aldatzeko eta haurrak zaintzeko palanka dira”, dio adituak.

Seme-alabak zaintzeko prest dauden gizonek oso profil argia dute, txostenaren arabera: eskuzkoak ez diren langileak dira (zuzendariak izan ezik), aldi baterako kontratuak dituzte edo autonomoak dira, 40 ordu edo gehiagoko lana duten emakumeak dituzte bikotekide, hezkuntza-maila handia dute edo familiarekin arduratsuak diren enpresetan lan egiten dute (beren langileei denbora-malgutasuna eskaintzen diete).

Gainera, testuinguru mailan, zaintzen duten gizonen nagusitasunak lotura estua du herrialde bakoitzean nagusi diren genero-berdintasunarekin eta balioekin. “Eskandinaviako herrialdeetan, generoari dagokionez berdintasunezkoagoak —argitu du ikertzaileak—, guraso zaintzaileak lanpetuago daude, lan-harreman eta lan-leku desberdinetan, eta, are gehiago, gurasoen denbora nahiko handia den bikoteetan”. Eta Europako erdialdeko eta iparraldeko herrialde batzuetan, gurasoak gehiago inplikatzen dira: urrun geratzen da % 6 hori Suitzaz eta Herbehereez hitz egitean (% 23 eta % 21, hurrenez hurren), eta atzetik datoz Finlandia eta Suedia (% 15 inguru).

UHUNen azterketaren emaitzak ikusita, egoera Espainian bakarrik aldatuko da gurasoei botere publikoek edo enpresek berek bultzatzen eta motibatzen badituzte. Eta horretarako, zainketa-denbora luzatu behar da pizgarri eta araudiekin, astebete laburragoa izateko, hala nola 30-35 orduko lan-astea edo, zehazkiago, lau eguneko lan-astea, soldata murriztu gabe.

“Ebidentziak agerian uzten du bi ondasun kolektibo lortzeko konponbide kolektiboen beharra: ondo zaindutako haurtzaroa eta gizonen eta emakumeen arteko berdintasunezko familia-harremanak”. Hala, Castellanosek gogorarazi du “enpresaburuek langile guztiak zaintzailetzat hartu behar dituztela”.

Hori dela eta, bateragarritasuna bultzatzen duten beste lan-egokitzapen batzuk hauek dira: ordutegi-malgutasuna soldata murriztu gabe, noizbehinkako telelana eta baimen labur eta ondo ordainduak. Azken ideia hori sortzen hasi da familien etorkizuneko legearekin.

Baina, orain da Espainian beste urrats sendoago bat egiteko unea? Hori izan liteke, Bartzelonako Unibertsitateko Lídia Farré irakasleak eta Bartzelonako Libertad González, Universitat Pompeu Fabran eta Barcelona School of Economics (BSE) unibertsitatean La Caixa Fundazioaren Gizarte Behatokirako berriki egindako beste ikerketa baten emaitzen arabera.

‘Genero-desberdintasuna ordaindutako eta ordaindu gabeko lanean, pandemiaren ondoren’ da ikerketaren izenburua. Horren arabera, lanpostuan egon beharra murrizteak eta familia-erantzukizunekin bateragarriak diren lan-ordutegiak sustatzeak genero-berdintasuna ekar lezake etxe barruan eta kanpoan. Nola? Zehazki, proposatzen dute telelaneko egun kopuru bera ezartzea langile guztientzat, eta lanaldiaren trinkotzea sustatzea, eguerdiko atsedenaldiak murriztuz.

Izan ere, covid-19ko pandemiak agerikoago bihurtu zuen zainketen garrantzia. Eta esperientzia hori, aitatasun-prestazio luze baten antzekoa, gurasoengan sartu da, eta “epe luzera ondorioak izan ditzake”. Hainbeste egin du, ezen “familia- eta lan-bizitzaren antolaketan aldaketa batzuk izan direla”, azken txosten horren egileek onartu dute, nahiz eta osasun-krisi betean ohartarazi zen pandemiak atzera egin dezakeela berdintasunaren arloan.

Ondorioak azaltzeko, 17 urtetik beherako seme-alabak ardurapean dituzten 25 eta 50 urte bitarteko Espainiako biztanleen bi lagin adierazgarri erabili dituzte, konfinamenduaren aurretik eta bitartean jasoak, eta 2022ko maiatzean jasoak. Zer aldaketa gertatu dira pandemia hasi eta bi urtera? Hauek dira zainketei dagokienez nabarmentzekoak:

• Asteko lanorduen kopuruan generoaldea murriztu egin da, soldatapekoa eta ordaindu gabea barne, gizonek gehiago parte hartzen dutelako ordaindu gabeko lanean.
• Gizonek, batez beste, hiru ordu gehiago ematen dituzte astean adingabeak zaintzen (lehen, 16); emakumeek, berriz, hiru ordu gutxiago (lehen, 33). “Konfinatzean eta lan-praktika malguagoak ezartzean familiaren beharrekiko esposizio handiagoak etxeko lanen banaketa berdintasunezkoagoa eragin lezake”, diote ikertzaileek.
• 2022ko maiatzean, gizonen % 30ek —eta emakumeen % 33k— telelana egiten zuten asteko egunen batean, eta gizonen % 14k —eta emakumeen % 17k—, berriz, egun gehienetan, lehen % 13k bakarrik egiten baitzuen denboraren erdia baino gehiago etxetik. Zer abantaila dute telelanetik? Bizitza pertsonala eta lana uztartzea.
• Lanaldiak trinkoagoak dira eta bateragarriak familien eskaerekin. 17:00etatik aurrera lan egiten duten gizonen ehunekoa % 9 jaitsi da, bai seme-alabak dituztenen artean, bai seme-alabak ez dituztenen artean; amenak, berriz, % 6 (seme-alabarik ez duten emakumeak, % 9). “Joera horrek bateragarritasuna erraztu eta familia-arduren banaketa ez hain desberdina sustatu lezake”, esan dute.