Ekoizpen ekologikoak bizitza jasangarria, biodibertsitatea, ura, lurzorua eta landa-mundua zaintzen ditu. Baina, batez ere, zaindu etxe komunaren osasuna: gure planeta. Ekoizpen ekologikoak ohikoa baino %15 energia gutxiago kontsumitzen du, batez ere pestiziden eta ongarri sintetikoen fabrikazioarekiko mendekotasun txikiagoa duelako. Baina hainbat mailatan egiten du: sagarrondoen ekoizpenean %9,5 txikiagoa da eta esnearen ekoizpenean %69raino, adibidez. Ekoizpen-mota horren abantailei eta eragozpenei buruzko informazio gehiago emango dizugu.
Ekoizpen ekologikoa tradizionalaren antzekoa dela pentsatu ohi da, gure aitona-amonek ezagutu zutena, eta horietatik atzera, neolitoraino. Neurri batean egia da, baina gaur egun ekoizpen-eredu hori askoz sofistikatuagoa da, eta goi-mailako teknologiaren laguntza du. Nekazaritza Organikoko Mugimenduen Nazioarteko Federazioak (IFOAM) honela definitzen du: “Ekosistemen eta pertsonen osasuna mantentzen eta hobetzen duen ekoizpen-sistema da. Tradizioa, berrikuntza eta zientzia konbinatzen ditu, ingurumena bultzatzeko eta bertan parte hartzen duten guztientzat bidezko harremanak eta bizi-kalitate ona sustatzeko”.
Ekoizpen ekologikoa, organikoa edo biologikoa?
Termino bakoitzaren arabera gauza desberdinak ulertzen diren arren, praktikan, legeriak (Europar Batasuneko 2018/848 Araudia) adierazten du hiru hitz horietako batekin etiketatutako produktuek (ekologikoa, organikoa edo bioa) printzipio berak bete behar dituztela, besteak beste:
- sistema eta ziklo naturalak errespetatzea.
- lurzorua errespetatzen duten laborantza- eta laborantza-praktikak erabiltzea.
- energiaren eta baliabide naturalen (ura, lurzorua, materia organikoak eta airea) erabilera arduratsua.
- genetikoki eraldatutako organismoak (GEO) erabiltzeko debekua.
Ekoizpen ekologikoaren helburua: etorkizun iraunkorra
Ekoizpen ekologikoaren helburu nagusia da garapen jasangarriari laguntzea eta, aldi berean, hazten ari den planetako biztanleria elikatzea. “Sistema eta ziklo naturalak errespetatzeaz, lurzoruaren, uraren, landareen eta animalien osasuna zaindu eta hobetzeaz eta horien arteko orekaz ari gara, energia eta baliabide naturalak (ura, lurra, materia organikoak eta airea) arduraz erabiltzeaz, espezie bakoitzaren portaera-beharrei erantzuten dieten animalia-ongizateko arau zorrotzak betetzeaz”, azaldu du Xabier Lejarzegik, Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoko Kontseiluko zuzendariak.
Gainera, inoiz baino garrantzi handiagoa duen ekoizpena da. WWF erakundearen ‘Planeta Bizia 2020’ txostenaren arabera, 2018ko aurreko edizioari dagokionez, biodibertsitatearen %8 galdu dugu, eta 1970 eta 2016 bitartean, munduko ornodunen populazioak %68 jaitsi dira, batez beste. “Naturarekin dugun harremana hautsita dago. Premiazkoa da nekazaritzako sistema jasangarri eta erresilienteetarako trantsizio ekologikoa egitea”, azaldu du Celsa Peiteadok, WWF Españako Elikagaien Programaren arduradunak.
Irudia: maxmann
Irtenbidea? Elikagaiak errespetuz ekoizteko bidea bilatzea eta jaten dituztenek elika-katean dagokien garrantzia berreskuratzea. “Eredu horrek berreskuratu egiten ditu naturak elikagaiak ekoizteko doan ematen dituen zerbitzuak: kalitatezko ura, lurzoruen emankortasuna, uzten polinizazioa… Horrela baino ezin izango dugu bermatu epe luzeko elikagaien ekoizpena, klima-aldaketaren aurka borrokatu eta NBEren Garapen Iraunkorreko Helburuak lortzen lagundu. Ez dagoelako natura ordezka dezakeen teknologiarik”, erantsi du Peiteadok.
Ekoizpen ekologikoaren abantailak
1. Lurzoruen emankortasuna babesten du, eta higadura- eta desertifikazio-maila murrizten du (ura atxikitzen laguntzen du), ohiko teknikekin alderatuta. Ongarri sintetikorik ez erabiltzeak eta jatorri organikokoak (adibidez, simaurra edo zizare-humusa) bultzatzeak lortzen du, lurzoruan mantenugai gehiago izateko. Lur bakoitzerako labore egokienak txandakatuz ere egin daiteke, labore monokultiboek lurra degradatu eta elikagai naturalen maila murriztu baitezakete. Nekazaritza Ekologikoaren/Agroekologiaren Espainiako Elkartearen arabera (SEAE), epe luzeko ikerketek (20 urte) %75 gutxiago galdu dute lurzorua ustiategi ekologikoetan.
2. Sintesi-kimikarien erabilera mugatu edo ezabatzen du, eta horrek murriztu egiten du ur-horniduren eta mantu freatikoen kutsadura (sakonera txikiko lurpeko ur-biltegiak). Landareek xurgatzen ez dituzten ongarri nitrogenatuak akuiferoetan edo ibaietan amaitzen dira, eta, Erresuma Batuko ikerketa batzuen arabera, substantzia horien % 58 nekazaritza konbentzionaletik datoz. Espainian ere aurkitu dira Europako Batasunak finkatutako metaketak baino handiagoak dituzten akuiferoak. Mantenugai gehiegi egoteak, hau da, uren eutrofizazioa izenekoak, ondorioak ditu, hala nola algak ugaritzea, oxigenoa murriztea edo toxikoak sortzea, azkenean biodibertsitatea galtzea eta usain txarrak eragiten dituena.
3. Sintesi-kimikari agresiborik erabiltzen ez duenez, ekosistema naturalei eusten die, eta horrek biodibertsitatea areagotzen du. Hau da, izurriteen kontrol biologikoan laguntzen duten animalia-espezieak (intsektuak, hegaztiak eta ugaztunak) eta bertako landareak egotea. Horri esker, lurzoruek, florak eta faunak modu naturalean hobetzen dute gaixotasunekiko eta muturreko baldintza klimatikoekiko erresistentzia.
4. Klima-aldaketaren aurkako borrokan laguntzen du, anhidrido karbonikoa (CO2) eta oxido nitrosoa (N2O) bezalako gasen emisioa murrizten baitu. Gainera, lurzoruetan karbono organikoaren atxikipena areagotzen du (%40 eta %72 artean, SEAEren arabera). Ongarri naturalak erabiltzeak ongarri nitrogenatuen ekoizpena eta, beraz, horien emisioak murrizten laguntzen du. Beste onura batzuk: zurrumurruak larre naturalekin elikatzea, hain jasangarriak ez diren teknikekin landatutako zerealen ordez, hala nola makineria edo ongarri kimikoak erabiltzea.
5. Garapen jasangarria ez da soilik ingurumena. Gizarte ongizatea eta bizimodu tradizionalen defentsa ere sartzen dira. Ekoizpen ekologikoak eskulan gehiago behar duenez ziklo osoan zehar, landa-enplegua eta -ekimena sustatzen ditu (ekoizpenetik elikagaien eraldaketara) eta landa-eremuen despopulazioa geldiarazten laguntzen du.
6. Energia gutxiago xahutzen du eta, ahal den guztietan, energia-baliabide berriztagarriak eta tokikoak kontsumitzen ditu. SEAEk darabiltzan ikerketa zientifikoen arabera, ekoizpen ekologikoak konbentzionalak baino %15 energia gutxiago kontsumitzen du (batez ere pestiziden eta ongarri sintetikoen fabrikazioarekiko mendekotasun txikiagoa duelako), eta oso maila desberdinak ditu: %9,5 txikiagoa da sagarrondoen ekoizpenean, eta %69, esnearen ekoizpenean.
7. Nekazaritzaren eta abeltzaintzaren arteko sinergiak sustatzen ditu. Nekazaritza iraunkorraren eta abeltzaintzako ustiategien arteko harremana oso estua da, larreak, bazkak edo pentsu ekologikoak (laborantza propiokoak edo beste ustiategi batzuetakoak) erabili behar baitituzte, osorik edo zatirik handienean. Abeltzaintza ekologikoan, gainera, animalien ongizaterako irizpideak aplikatzen dira, hala nola, ale-populazioaren dentsitatea mugatzea eta behar adina leku eskaintzea, bai instalazioetan, bai aire zabalean, jarduteko eta beren portaera naturala erakusteko.
Irudia: FilipFilipovic
Ekoizpen ekologikoaren eragozpenak
1. Ekoizpen ekologikoa ez da erraza. Inbertsioa eta denbora behar dira proiektuak aurrera ateratzeko. Eta, horrez gain, laborantza- eta abeltzaintza-teknikei, negozioen kudeaketari eta abarri buruzko prestakuntza konplexua.
2. Lur guztiak ez dira egokiak. Eta ez da ekoizpen industriala bezain emankorra, ongarri eta herbizida kimikoekin lagunduta. Berkeleyko Unibertsitatearen azterketa (AEB) ondorioztatu du ekoizpen ekologikoa ohizkoa baino %20 txikiagoa dela, eta horrek eskaria asetzeko azalera handitzea ekarriko luke. Horrek produktu ekologikoak garestiagoak izaten laguntzen du.
3. Ez da beti jasangarritasunaren sinonimoa. Produktu batek berme ekologiko guztiak izan ditzake, baina jatorria milaka kilometroan badu, karbono-aztarna askoz handiagoa izango da, garraioa gehitu behar baitzaio. Elikagai gehienen kasuan, garraioa emisioen % 10 baino gutxiago da (Oxfordeko Unibertsitatearen azterketa baten arabera), baina kontuan hartu behar da produktu bakoitzaren aztarna ekologikoa ezagutzeko.
Elikagai ekologikoek elikagai gehiago dituzte?
Elikagai ekologikoek elikagai gehiago dituzte. Hala ziurtatzen dute zenbait erakundek, hala nola IFOAMek edo Nekazaritza Organikoko Ikerketa Institutuak, bitamina- edo antioxidatzaile-maila handiagoei buruz marrubi edo piperetan, edo proteinak eta azido oleikoa arrautzetan. Hala ere, ez dago adostasunik, zenbait metaanalisi argitaratu dira, aldeak ondorio global batera iristeko bezain nabarmenak ez direla ziurtatzeko.
