Kutsatzen duenak kaltea konpondu beharko du. Horixe da berriki onartutako Ingurumen Erantzukizunaren Legearen lema nagusia. Gainera, ez da alferrikakoa izango kaudimengabe deklaratzea eta herritarrek beren gain hartzea kostuak, balizko kontingentzietarako funts bat ordaintzera behartzen baititu kutsatzaileak. Hala ere, lege berri honek kritikak jaso ditu ingurumenaren alde oraindik haratago joan zitekeela uste dutenen artean.
Arau berria 2004/35/EE Europako Erkidegoko Zuzentarauaren transposizioa da, eta 5.000 industria-instalazio, salgai arriskutsuak garraiatzeko 30.000 enpresa, ia milioi bat abeltzaintza- eta nekazaritza-ustiategi, 1.000 meatze-presa eta -putzu eta, oro har, ingurumenerako kaltegarriak izan daitezkeen jarduerak, hala nola hondakinen eta substantzia arriskutsuen kudeaketa, biozidak eta fitosanitarioak, eta Poluzioaren eta Kontrol Integratuaren Legeak eragindako enpresak hartuko ditu eraginpean.
Erantzukizuna lege honen funtsezko hitza da, “kutsatzen duenak ordain dezala” printzipio famatutik haratago doana. Helburua da kutsaduraren eragileak, arau-hauste administratiborik egin ez badu ere, ingurumenaren gaineko eragina erabat berrezartzeaz arduratzea; beraz, ez da diru-kalte-ordain hutsa. Horrela, nahikoa izango da agintariek kaltearen jatorria adieraztea, arduradunak konpondu behar badu. Horregatik, enpresek, eta bereziki ETEek, kontu handiagoz jokatu beharko dute eta beren jarduerak ingurumenean izan ditzakeen ondorioez kontzientziatu.
Legegileen asmoa da Estatuak, eta, azken batean, herritarrek, beren gain gastuak hartzea galaraztea. Lege berriarekin, adibidez, 75 milioi euro baino gehiago ekidin ziren Aznalcóllar isurian eragindako kalteak konpontzeko, edo 155 milioi euro gastatu ziren Flixeko urtegiko ura garbitzeko eta berreskuratzeko lanetan. Azken zazpi urteetan, Ingurumen Ministerioak (MMA) 183 milioi euro gastatu ditu ingurumen-kalteak konpontzeko, eta horietatik 113 milioi lurzorua deskontaminatzeko erabili dira.
Ingurumen Ministerioaren kalkuluen arabera, urteko 100 milioi eurokoa da finantza-bermeak eratzeko kostua.Kutsaduraren erantzuleak kaudimengabetzat jo ez daitezen eta ingurunea berrezarri ez dezaten, Legeak kopuru desberdineko Nahitaezko Berme Funtsa ezartzen die enpresei, kaltea eurotan zenbatetsi ahala. 300.000 eurotik behera, enpresek ez dute eskakizun hori bete beharrik; 300.000-bi milioi euro bitartean, aukera izango dute finantza-bermea izenpetzeko edo ingurumen-kudeaketarako eta -ikuskaritzetarako Europako Erkidegoko sistemara (EMAS) edo UNE-EN ISO 14001:1996 ingurumen-kudeaketarako sistemara atxikitzeko; eta bi milioi eurotik gora, beti eskatuko da finantza-bermea.
Ingurumen Ministerioaren kalkuluen arabera, urteko 100 milioi eurokoa da finantza-bermeak eratzeko kostua, baina onartzen du azken urteotan enpresek 2.000 milioi gastatu dituztela ingurumen-arriskuen prebentzioan. Nahitaezko finantza-berme horren aplikazioak ez du eraginik izango 2011ko urtarrila arte, Senatuko xedapen gehigarri batek adierazten duen bezala.
Era berean, lege-testuak bi milioi eurorainoko zehapen-araubidea eta bi urteko jarduera-etenaldia ezartzen ditu delitu oso larrien kasuan, eta bi urteko preskripzio-epea ematen du kalte bat egin eta zehapena ezarri bitartean. Bestalde, kalte baten ingurumen-erantzukizunak hogeita hamar urteko indarraldia izanen du, gertatzen den egunetik hasita.
Autonomia-erkidegoek lege hau betetzeaz arduratu beharko dute, bai eta arriskua ebaluatzeko erregelamendua eta metodologia garatu, aplikatu eta ezartzeaz ere, finantza-bermeak ezartzeko. Bestalde, legea ez da atzeraeraginezkoa izanen, eta indarra hartzen duenetik egiten diren delituei aplikatuko zaie.
Lege berri horrek aurrera egin arren, Ingurumen Zuzenbideko aditu batzuek eta elkarte ekologistetako arduradunek haien mugak eta hutsuneak kritikatu dituzte. Alde horretatik, legedi berriak ez ditu barne hartzen instalazio nuklearrek, fenomeno naturalek eta defentsa nazionaleko edo nazioarteko segurtasuneko jarduerek eragindako kalteak, hondakinak EBtik kanpo lekualdatzea edo substantzia kaltegarriak eta potentzialki arriskutsuak garraiatzea.
Bestalde, ez dira sartzen hurrengo Airearen Kalitateari buruzko Legean atmosferara egiten diren kalteak, ez eta nazioarteko araudiaren arabera itsasora isurtzen diren hidrokarburoak ere. Genetikoki eraldatutako organismoak askatzeari dagokionez, legeak dio nahita askatzea baino ez litzatekeela erantzukizunaren mende egongo.
Aurreikusitako salbuespenak ere kritikatu dira. Alde horretatik, beharrezkotzat jotzen badu, Administrazioak kutsaduragatiko kostuetatik salbuetsi dezake, eta, beraz, lege horretatik kanpo utz daitezke herri-lanak, hala nola ontzi-aldaketak, errepideak edo urtegiak. Nahitaezko Berme Funtsak indarra hartzen duen egunari dagokionez, denbora luzeegitzat jotzen da, eta horrek ekarriko du lege hau lau urtetan ez aplikatzea.
Era berean, hamahirugarren xedapen gehigarriak, EBtik kanpoko herrialdeetan funts publikoak jasotzen dituzten Espainiako enpresei lege hori saihestea eta Espainiak sinatutako nazioarteko hitzarmenak onartzea ahalbidetzen dienak, polemika sortu du. Adibidez, Ecologistas en Acción erakundeak argudiatu du, Espainiako legeriak espainiarrak ez diren herritarrak epaitu dituen bezala, badela kidego juridiko bat espainolek atzerrian egiten dituzten ekintzen nazioarteko erantzukizunak bilatzeko.
Bestalde, adituek gogorarazten dute, halaber, Legea komunitateek garatu eta aplikatu behar duten basotxoa dela, eta gai hori, ingurumena babesteko arauen kasuan, ez da guztia egiten.
