150 milioi urte daramatzate planetan, baina baliteke datozen hamarkadetan desagertzea. Zientzialariek ohartarazi dute itsas dortokak arriskuan daudela.' Gizakiak bere habitatean duen eragina edo ehizan duen eragina, halabeharrezkoa zein legez kanpokoa, dira arrazoi nagusietako batzuk.
Naturarentzako Mundu Batasuneko (UICN) Zerrenda Gorriaren arabera, ozeanoetan bizi diren zazpi dortoka espezieetatik sei galtzeko arriskuan daude. Zehazki, “arrisku kritiko” gisa identifikatu dira tuga baula, laúd, leatherback edo kouro-tartaruga (Dermochelis coriacea), dortoka motela edo Kemp’s ridley (Lepidochelys kempii) eta karey edo hawksbill dortoka (Eretmochelys imbricata). Bestalde, “arriskuan” daude oliba-dortoka berdea (Lepidochelys olivacea), caguama, cabezona edo loggerhead (Caretta caretta), dortoka berdea edo zuria (Chelonia mydas) eta flatback (Natator depressus).
Egoera horretara eraman duten arrazoiak askotarikoak dira, eta denak gizakiak eragindakoak. WWF/Adenaren arabera, mehatxu nagusia kostaldeak suntsitzea da, eta, zehazki, animaliek arrautzak jartzen dituzten hondartzetan eragin handia duen presio turistikoa. Gainera, kostetan zarata eta argiztapen gehiegi izateak desorientatu egiten du eta estresa eragiten die emeei, ugalketa murriztuz.
Adibidez, Mediterraneoan ikus daitezkeen hiru dortoken artean, berdea, laúd eta boba, lehenengo biek habia egiten dute itsaso honetako hondartzetan, ekialdean, dentsitate turistiko handiko eremuetan. Hemen, 2.000 eta 3.000 ale arteko eme erruleen populazioa dago, batez ere Grezia, Turkia eta Zipre artean.
Dortoka harilaren ale gazteak, berriz, penintsulako mediterranear kostaren eta Balear Uharteen arteko uretatik bereizten dira hazteko. Kopuruari dagokionez, ez dakigu ziur, nahiz eta uste den ugalketa-emeen kopurua ez litzatekeela 100.000 baino handiagoa izango mundu osoan, eta horien erdiak Atlantikoan egongo lirateke.
Duela urte batzuk debekatuta egon arren, dozenaka mila dortoka hil dira merkatu beltza hornitzekoArrazoi horretaz gain, Greenpeacek ale helduak legez kanpo harrapatzea eta habia egiten duten hondartzetan arrautzak ateratzea nabarmentzen du. Talde ekologista horren arabera, duela urte batzuk debekatuta egon arren, dozenaka mila dortoka hiltzen dira merkatu beltza karey-maskorrez, bota eta billeteentzako larruz, propietate faltsuak dituzten arrautzez edo dortoka-zoparako haragiz hornitzeko.
Era berean, Greenpeaceko adituek beste faktore batzuk ere aipatzen dituzte: itsasoen kutsadura, habitataren suntsipena, fenomeno naturalen ondorioak (marea gorriak, adibidez) eta fibropoma (gero eta handiagoa). Horrek kalte larria eragiten die kelonio horiei.
Oceana, berriz, istripuzko arrantzaren grabitatea ere gogoratzen ari da, tretza bidez, zehazki. Arrantza-teknika horren bidez, ganbarei lotutako amuak zintzilik dituzten buiek eusten diote gainazalari. Ipar Atlantikoan arrantzatzen diren tretza-flota handi gehienek (horien artean dago Espainiakoak) ezpata-arraina eta tunidoak harrapatzen dituzte, baita batzuetan marrazoak ere. Hala ere, beste espezie batzuk ere, dortokak tartean, erakartzen dituzte gizentzeek, eta ale guztiak galtzen ez diren arren, zauri larriak izaten dituzte askok, eta heriotza eragiten dute.
Ildo horretatik, Ecology Letters aldizkarian argitaratutako azterlan baten arabera, urtero 250.000 eta 430.000 dortoka bitarte harrapatzen dira munduan (200.000-316.00 boba eta 50.000-114.000 lau). Kopuru horretatik, %60 Atlantikoan gertatzen dira eta %10 Mediterraneoan, nahiz eta beste kalkulu batzuen arabera Mediterraneoko harrapaketak handiagoak izan daitezkeen.
Nola saihestu itzaltzea
Irudia: eNilAdituek uste dute animalia horiek babesteko legeria eta gaur egun martxan dauden kontserbazionismo- eta berreskuratze-planak erabat aplikatu behar direla. Hala, babes-neurri handiagoak hartu beharko lirateke habitatarentzat, bereziki habiak egiteko eremuentzat, kostaldeko hirigintza-garapenaren eraginaren mende baitaude. Bestalde, ehiza jazartzea eta legez kanpoko merkataritza ere ezinbesteko baldintza dira narrasti horiek ez gutxitzeko.
Istripuzko arrantzaren kasuan, arrantza-ontziei amu biribilak edo zirkularrak erabiltzea gomendatzen zaie tretza ordezteko. Amu horiek, animalia horien gaineko eragina gutxitzeaz gain, lan-istripuetan ere eragina izan dezakete. Halaber, ikerketa zientifikoa eta teknologia berrien aplikazioa ere oso lagungarriak izan daitezke. Adibidez, Europako Espazio Agentziak (ESA), Envisat satelitearen bidez, laúd dortoken bidaia jarraitu ahal izan du Atlantikoan zehar, eta horrek bere mehatxuak minimizatuko dituzten estrategiak garatzeko balioko du.
Irudia: jared swafford Hainbat adituk akuarioko dortoken arriskuaz ohartarazten duen azterlan bat nabarmendu dute Quercus aldizkarian. Haren arduradunek diote gaixotasunak (salmonelosia, adibidez) transmititzeaz gain, inguru naturalean abandonatu ondoren, galapago autoktonoak lekualda ditzaketela. Horixe gertatu zaio urmaeleko dortokari, Floridako dortokak ukitu baitu. Dortokak arriskuan jartzen du haren biziraupena.
Horregatik, aditu horiek herritarrei gomendatzen diete ardura har dezatela animalia horietako bat erosterakoan eta saltzaileei biologiari eta saltzen dituzten maskoten eskakizunei buruzko informazioa eman dezatela, erosleek animalia horiek zaintzeko gai diren ala ez baloratu ahal izan dezaten.
