Nola murriztu gure ur-aztarna

Zenbait adituk azpimarratzen dute gatazka hidrikoak ez direla normalean uraren eskasia fisikoagatik izaten, baizik eta gaizki kudeatzeagatik. Hala, bada, uraren aztarnak nabarmendu egiten du, azken batean, iraunkortasunik eza, hau da, herrialdeek eta bertako biztanleek benetan dutena baino ur gehiago kontsumitzea.

/imgs/2008/06/grifo01.jpgBaina ur-kontsumoa iturriko zorrotadatik korrika egitea baino konplexuagoa da. Arjen Hoekstrak, UNESCO-IHE Institutuko adituak, eta Pham Q. Hung-ek, Virginiako Unibertsitateko fisikariak, uraren aztarnak edo aztarna hidrologikoak, aztarna ekologikoaren kontzeptu ezagunenaren antzeko bat definitzen du, baina kasu honetan urarekin zerikusia duten zenbait balio hartzen dira kontuan.

Alde horretatik, uraren arrastoa estu lotuta dago "ur birtuala" kontzeptuarekin. John Anthony Allan Londresko King's College-ko eta Ekialdeko eta Afrikako Ikasketen Eskolako ikertzailearen ideia bat da, kontsumo-produktuak egiten, paketatzen eta garraiatzen erabilitako kantitatea.

Ur birtualak gogorarazten du kontsumitzaileek ez dutela likido hori bakarrik erabiltzen lorategiko landareak edaten, dutxatzen edo ureztatzen dituztenean, baita jaten edo janzten direnean ere. Adibidez, kotoizko kamiseta batek 4.100 litro ur birtual ditu, hanburgesa batek 2.400 litro eta kafe-katilu batek 140 litro.

Era berean, aztarnak kontuan hartzen du likido horren erabilera: "ur urdina" ondasun eta zerbitzuak ekoizteko erabiltzen da; "ur grisa" da ondasun horiek ekoiztean kutsatzen dena; eta "ur berdea", berriz, lurrean dagoena, euritik datorrena.

Herrialde baten kasuan, haren aztarna hidrologikoak erakusten du ura, bai nazionala bai inportatua, biztanleek kontsumitutako ondasun eta zerbitzuak ekoizteko erabiltzen dena. Hala, AEBek dute biztanleko eta urteko ur-aztarna handiena, eta, ondoren, Europako Batasuneko hegoaldeko herrialdeek, horien artean Espainiak.

Zehazki, Madrilgo Unibertsitate Politeknikoko (UPM) ikertzaile talde baten kalkuluen arabera, edateko ura (egunean 2-5 litro) eta higienerako eta etxeko lanetarako ura (50-200 litro) zati txikia da, egunero kontsumitzen diren 2.740 litro ur birtualen aldean.

Aztarna hidriko ikaragarri horren arrazoia, UPMko zientzialariek adierazten duten bezala, "esportatzen" den eta "inportatzen" den uraren balantze garbi negatiboari zor zaio: urtean milioi bat litro kontsumitzen direnez, kanpotik 350.000 litro behar dira pertsonako. Haren datuen arabera, espainiarrek uraren %90 erabiltzen dute elikatzeko eta %10 kontsumitzen dituzten gainerako ondasun eta zerbitzuetarako.

Adituek lau faktore nagusi aipatzen dituzte, ur-aztarnaren balio handiak azaltzen dituztenak:

• Per capita produktu nazional gordina: zenbat eta handiagoa izan, orduan eta ur gehiago kontsumitzen da.
• Elikagaien dieta eta produktu industrialen erabilera: Estatu Batuetan, haragiaren kontsumoa munduko batez bestekoa baino hiru aldiz handiagoa da.
• Klima: lurruntze handiko herrialdeek ur gehiago behar dute, eta horrek azaltzen ditu Mali, Txad edo Sudan bezalako herrialde pobreetako aztarna ekologiko altuak.
• Uraren erabileran nekazaritza-eraginkortasun txikia: Thailandiako arroz-ekoizpena 2,5 t/ha da, eta munduko batez bestekoa 3,9 t/ha da.

/imgs/2008/06/salpicar01.jpgBeraz, uraren arrastoa murrizteko orduan, garrantzitsua da alderdi horietan eragitea. Garrantzitsua da jakitea zenbat ur erabiltzen den uraren erabileran intentsiboak diren sektoreetarako, hala nola nekazaritzarako edo abeltzaintzarako, eta zer neurritan inportatzen edo esportatzen den herrialdeko ur-aztarna jakiteko orduan: adibidez, gari-kilo bat ekoizteko, 1.000 litro (metro kubiko bat) ur behar dira; behi-kilo batek, berriz, 15.000 litro behar ditu.

Espainiak askoz ur gehiago inportatzen du zerealen eta pentsuen bidez, batez ere ganadua elikatzeko, fruta eta barazki gisa esportatzen duenak baino. Horregatik, "uraren merkataritza birtual" hori emango ez balitz, espainiarrek gaur egun kontsumitzen duten haragiaren erdia bakarrik jan ahal izango lukete.

Kontsumitzaileak prozesu horren zati garrantzitsua dira; izan ere, lehentasuna eman diezaiekete ur birtual gutxiago duten produktuei, gehiago dutenenen kontsumoa murriztu dezakete edo ura kudeatzeko sistema eraginkorragoak ezartzea eska dezakete. Helburu horri laguntzeko, zenbait adituk berariazko kontzientziazio-programak iradokitzen dituzte, baita erabilitako ur birtual kantitatea duten produktuak etiketatzea ere.

Hala ere, kontzeptu horiek ez dira kritika batzuetatik ihes egiten. Hala, gaur egungo kalkulu-metodoen doitasuna handitu eta beste aldagai batzuk sartu behar dira, hala nola alderdi kualitatiboak.

Era berean, gogorarazten da ur birtualaren salerosketak herrialde batzuei mesede egin badiezaieke ere beste batzuei kalte egin diezaiekeela, azkenean baliabide hori nonbait gastatzen delako. Horregatik, aztarna ekologikoaren kasuan bezala, herritarrek argi izan behar dute erabat jasanezina dela dagoen mundua baino ur gehiago kontsumitu nahi duena.

Eta, jakina, kontsumitzaileek aholkuak ematen jarraitu behar dute ur-gastua murrizteko, bai etxean, bai bainugelan eta sukaldean, bai lorategian, bai ohiko batean, bai ur gutxi kontsumitzeko berariaz diseinatutako lorategian (xerolorategiak).