Aukeratzen ditugun elikagaiek eta kontsumitzeko moduak gure eta planetaren osasunari eragiten diote. Dietak eragina du nekazaritzako elikagaien sistemen ingurunean eta funtzionatzeko eran. Gaur egun, munduko populazioaren %40k baino gehiagok ezin du dieta osasungarria egin, eta, Elikadurarako eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) dioenez, gaur egungo gure aukerek errealitate hori aldatzeko eta guztientzako elikagai elikagarri, kaltegarri eta eskuragarriak izango dituen etorkizuna eraikitzeko ahalmena dute.
Nekazaritzako elikagaien sistema ez dago gure eguneroko bizitzatik kanpo. Jaten dugun bakoitzean, parte hartzen dugu. Hautatzen ditugun elikagaiek eta nola ekoitzi diren, eta nola biltegiratzen, kontserbatzen eta prestatzen ditugun, zuzeneko eragina dute iraunkortasunean.
Zer da nekazaritzako elikagaien sistema jasangarria?
Nekazaritzako elikagaien sistema jasangarria, FAOren arabera, guztientzako elikagaien segurtasuna eta nutrizioa eskaintzeko gai da, hurrengo belaunaldientzako oinarri ekonomiko, sozial eta ingurumenekoak arriskuan jarri gabe.
Sistema horretan, pertsona guztiek elikagai nahikoak, elikagarriak eta kaltegabeak dituzte prezio onean, eta inork ez du goserik eta ez du bestelako malnutriziorik jasaten. Merkatuak eta elikagai-dendak hornituta daude, baina elikagai gutxiago alferrik galtzen dira eta hornidura-katea ahulagoa da bat-bateko krisien aurrean (muturreko fenomeno meteorologikoak, prezio-igoerak edo pandemiak). Eta hori guztia, okerragotu beharrean, ingurumenaren degradazioa edo klima-aldaketa mugatzen den bitartean.
Deskribapena utopikoa izan daiteke, batez ere kontuan hartzen badugu 3.000 milioi pertsona inguruk ezin dutela dieta osasungarria egin, eremu batzuetan janaria eskuratzeko zailtasunak daudela eta, aldi berean, obesitatea eta gehiegizko pisua areagotzen ari direla mundu osoan. Hala ere, sistema jasangarria eraikitzea funtsezko helburua da, eta gaurtik aurrera aldaketak bultzatu behar dira.
Hirien eginkizuna elikadura iraunkorrean
Hiriek zeregin garrantzitsua dute larrialdi klimatikoaren aurkako borrokan, eta hori garraioaz edo energia-kontsumoaz haratago doa: elikagaien sistemari ere eragiten dio. Hala adierazi dute Bartzelonatik, aurten Elikadura Iraunkorraren Munduko Hiriburua dela eta gai horri buruzko eztabaida eta jarduera batzuk jarri dituela mahai gainean.
Oraingo honetan, erronka global handi horren erdian kokatzen dira elikadura-politikak. “Hiri-inguruneek planetako biztanleriaren erdia baino gehiago biltzen dute, eta elikadurak pertsonen eta ekosistemen osasunean duen eraginak hiriek konpromiso irmoa eskatzen du”, adierazi du Condal Hiriko Udalak. Hori bat dator Nazio Batuen Klima Aldaketari buruzko Adituen Gobernu arteko Taldearen (IPCC) seigarren txostenarekin; txosten horrek azpimarratzen du gure elikadura-eredua aldatu beharra dagoela, 2030eko Agendaren Garapen Iraunkorreko Helburuak (GJD) lortzeko. Izan ere, metropoliak dira elikagai-sistema baten kontsumitzaile nagusiak, eta emisio globalen %21 eta %37 artean sortzen dute.
Elikadura-sistema hobetzeko helburuak
Nazio Batuen Erakundea argi dago: klima-aldaketak eta muturreko baldintza meteorologikoek gero eta zailtasun handiagoak dituzte elikagaiak ekoizteko, baina gure elikadura-sistemak ere arazoaren zati dira. Une honetan, ekoitzitako elikagai guztien %35 alferrik galtzen da; berotegi-efektuko gasen %29, berriz, elikagaiak granjatik mahaira eramaten dituen hornidura-katetik dator.
Landaren eta hiriaren arteko harremana berritzea, hurbileko elikagaien kontsumoa bultzatzea eta dieta osasungarria sustatzea funtsezko hiru ardatz dira egoera hori aldatzeko.
“Beharrezkoa da larrialdi klimatikoari aurre egitea, elikagaiak ez xahutzea eta mehatxu globalen aurrean elikagai sistema erresilientea sortzea”, azaldu dute Bartzelonatik, elikagaiak kontsumitu eta merkaturatzeko Europako zentro handietako bat. Munduko hiriburutzaren urtean, hiri horrek palanka bat izan nahi du iraunkortasunerako elikagai-trantsizioa bultzatzeko, tokiko ekonomia jasangarriak indartzeko eta pertsonen eta planeta osoaren osasuna hobetzeko. Helburu nagusiak hauek dira:
- Dieta osasuntsuagoak eta iraunkorragoak bultzatzea, eta mundu guztiak horietara iristeko aukera izatea.
- Aukera ekonomiko gehiago sortzea hurbileko sektoreentzat, hala nola auzoetako saltokientzat, udal-azokentzat, ekoizle txiki eta ertainentzat eta tokiko nekazarientzat, nekazaritzako ekoizpen ekologikoa eta tokikoa bultzatuz.
- Metropoliko larrialdi klimatikoari aurre egitea eta, aldi berean, hirian trantsizio agroekologikoa erraztea, hiri-nekazaritza sustatuz eta hiri-ingurua babestuz.
- Erresilientzia sortzea elikagaien arloko arrisku globalen eta gizarte-desberdintasunen aurrean.
FAOren iritziz, gobernuek politika zaharrak aldatu behar dituzte, eta elikagai elikagarri eskuragarrien ekoizpen jasangarria sustatzen duten eta nekazarien parte-hartzea sustatzen duten politika berriak ezarri. “Politika horiek —zehazten du erakundeak— berdintasuna eta ikaskuntza sustatu behar dituzte, berrikuntza bultzatu, landa-sarrerak sustatu, nekazari txikiei segurtasun-sareak eskaini eta erresilientzia klimatikoa garatu”.
Ez hori bakarrik. Elikadurarako eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak azpimarratzen du beharrezkoa dela beste arlo batzuk ere kontuan hartzea, hala nola hezkuntza, osasuna, energia, gizarte-babesa, finantzak eta abar, eta irtenbideak bat etortzea. Bestela esanda, proiektu globala da, maila anitzekoa, gizarteko hainbat sektoreri eragiten diona, herritar arruntak barne. Elikaduraren etorkizuna, berriro dio, gure esku dago.
