Adimen-zatidura bizitzan dena ez dela jakin genuenetik, guztiok izan nahi dugu adimen emozional ona, eta gure seme-alabei helarazi, nahiz eta ez jakin beti zer den kontzeptua. Denok sortzen gara berarekin, baina beste adimenekin gertatzen den bezala, hala nola logika matematikoarekin edo linguistikoarekin, garatu egin behar dugu, bere potentzial maximoa lortzeko. Horretarako, erakutsi egin behar digute, eta familiek ez dituzte beti horretarako tresnak. Kanariar Uharteak hezkuntza emozionalari buruzko berariazko ikasgai bat duen autonomia-erkidego bakarra da, baina Gobernuak hezkuntza hori lurralde osora zabaltzeko asmoa duen bitartean, ikastetxe askok beren borondatez ezarri dituzte emozioak lantzeko programak. Asmoa gazteen artean osasun mentaleko arazoak areagotzea geldiaraztea da, baina emozioak identifikatzen eta kontrolatzen jakiteak beste onura batzuk ditu nerabeentzat: bullying gutxiago, motibazio gehiago eta errendimendu akademiko hobea. Nola egiten ari diren kontatuko dizugu.
‘Adimen emozionala’ kontzeptuaren jatorria
Hiru hamarkada baino gehixeago bete dira, 1990ean Inteligentzia Emozionala izeneko lehen artikulu zientifikoa argitaratu zenetik; kontzeptu hori, hain zuzen ere, gure bizitzetan sartzen joan zen ziztu bizian. Bat-batean sartu zen gizartean, eta ziurtatu zuen arrakasta pertsonala eta profesionala ez zegoela gure seme-alabek ateratzen zituzten noten mende, baizik eta emozioak erabiltzeko trebetasunaren mende.
Lehen artikulu horren egileak bi irakasle estatubatuar izan ziren: Peter Salovey, Yaleko Unibertsitateko lehendakaria, eta John D.Mayerrek, New Hampshireko Unibertsitateko irakasleak, bost urte geroago eraman zuen goria osoa Daniel Golemanek, Emotional Intelligence (1995) liburuari esker kontzeptua zabaldu zuen autolaguntzako liburuen idazleak. Zehazki, esaten zuen ezen, kasurik onenean, zatidura intelektuala bizitzako arrakasta zehazten duten faktoreen % 20 baino ez dela, eta, benetan urruntzeko, ezaugarri horiek trebetasun sozioemozionalekin osatu behar direla, hala nola motibazioa, iraunkortasuna, bulkaden kontrola, aurre egiteko mekanismoak eta eskersaria atzeratzeko gaitasuna.
Pablo Fernández-Berrocal, psikologiako katedraduna eta Malagako Unibertsitateko Emozioari eta Kognizioari buruzko Ikerketa eta Garapeneko Laborategiko zuzendaria, Goleman-ek marrazten duen kontzeptua zalantzan jartzen dute gaur egun ikertzaile askok, hasierako proposamenetik urruntzen delako, hain zuzen. “Goleman-ek zatidura intelektualaren ordezko ezaugarri guztiak biltzen zituen. Jendeak ezagutzatik (arrazoibidea, hizkuntza, memoria, plangintza, arreta, arazoen konponbidea) eta ezagutzatik kanpo (autoestimua, asertibitatea, enpatia, hitzik gabeko komunikazioa, diziplina eta sormena) bereizi zituen. Baina kontua da ezagutzazkoa ez dena biltzen duten kontzeptu horien guztien artean gauza asko daudela, ez adimen emozionala, baizik eta pertsona bakoitzaren nortasunarekin zerikusi handiagoa duten ezaugarriak”, zehaztu du katedradunak.
Azken batean, ikuspegi hori ez da sartzen adimen emozionalari buruz ikertzaileek egiten duten definizioan, hots, gure eta besteen emozioak ezagutu, ulertu eta arautzeko gaitasunean.
- Bizitzarako 10 trebetasunak
Adimen emozionala nola indartu
Adimen emozionalarekin jaiotzen gara? Bai, beste adimen mota batzuekin sortzen den bezala: musikala, espaziala, kinestesika, matematika-hizkuntza edo hitzezko hizkuntza. Horiek guztiak bezala, emozioa ere garatu daiteke. Pablo Fernández eta Berrocal borrokan ari dira emozioen hezkuntza hezkuntza-sisteman sartzen delako, eta, Malagako Unibertsitateko ikertzaile-taldearekin batera, 12 eta 18 urte bitarteko gazteentzako emozioak entrenatzeko programa bat diseinatu dute (Intemo). Programa hori arrakastaz ezarri da Andaluziako Bigarren Hezkuntzako zenbait institututan.
“Guraso askok esaten didate: ‘Emozioen hori etxean erakutsiko dizugu’. Eta bai, egia da adimen emozionala inplizituki ikas daitekeela. Gure garunak imitazioz ikasten du, gauzak kopiatuz, eta, beraz, gure seme-alabek gugandik ikasten dute ekintzan ikusten gaituztenean, beste pertsona batzuekin erlazionatzen garenean edo haiengana jotzen dugunean. Baina modu esplizituan ere ikasten da. Tenisean edo hizkuntza batean jolasten ikastea bezala da”, azaldu du katedradunak.
Irudia: Yan Krukov
Noiz hasi ikasten
Emozioak entrenatzeko programa hasieran nerabeentzat garatu zen, baina denborarekin haur eta lehen hezkuntzara egokitu da. “Hiru edo lau urteko haur txikiekin lan egiten denean, sei hilabeteren buruan ondorio positiboak nabaritzen ditu. Nagusiekin, ordea, denbora gehiago behar da emaitzak ikusteko”, dio Pablo Fernández Berrocalek.
Bigarren Hezkuntzako neska-mutilekin hasi ohi da lanean, adin horretan ematen baitituzte arazoak. “Administrazioak programa horiek finantzatzen hasi dira, ikasgeletan agresibitatea handitu egin dela ikusi dutelako, alkoholaren eta drogen kontsumoarekin, bullying-arekin, depresioarekin eta arazo horiei aurre egin nahi dietelako emozioetan heztearen alde”, esan du katedradunak.
Zer behar dugu hura lantzeko?
Klase horietan, gazteen arazoak lantzen dira —inbidia, jelosia, maitasuna, haserrea edo gorrotoa—, jolasen bidez. “Ezin duzu gauza teoriko gisa egin (adibidez: emozioaren definizioa, apunta ezazue), ez luke funtzionatuko”, azaldu du adituak.
Gazteek ulertu behar dute beste pertsona baten emozioak ezagutzeko lehen urratsa norberaren emozioak ezagutzea dela: nola sentitzen diren, noiz eta zergatik haserretzen diren, zerk eragiten duen haserrea, zenbat irauten duten emozio horiek… Nerabe horien gurasoek ez badituzte gaitasun horiek, ez badituzte beren emozioak ezagutzen, nekez ulertuko dituzte seme-alabenak.
Nork egiten du adimen emozionaleko prestakuntza?
Gauza bera gertatzen da irakasleekin ere. Espainian ez dago adimen emozionalean hezteko prestatutako pertsonalik. Oraingoz, ikastetxeek beren autonomia erkidegoak borondatez finantzatzen dituzten programa horiei heltzen diete, baina etorkizunean derrigorrezko irakasgai gisa ezarri nahi da ikastetxeetan. Baina hori gertatzen denean, ikusiko dugu ez dugula horretarako profesionalik. “Hezkuntzako fakultate guztietan sartu beharko litzateke, horrela etorkizuneko irakasleek ikasgelan aplikatu ahal izateko eskumenak izango baitituzte”, proposatu du Pablo Fernández Berrocalek.
Vicenta Ruiz Baeza Andaluziako Juntako adimen emozional eta hezitzailean aditua den pedagogoak esan digu berak nahiago duela irakasleak prestatu, haien aholkularia izan, eta haiek emango dietela programa ikasleei. “Hezitzaileak subjektu bitxia gara ikasleentzat, baina neska-mutilak zuzenean beren tutorearekin lan egiten badute, ondorioak askoz hobeak, azkarragoak izango dira. Izan ere, lotura estuagoa dute, konfiantza handiagoa dute eta ikasleak naturalago agertzen dira ezagutzen duten irakasleak zuzentzen dituenean”, dio.
Ikastetxe batzuek, ordea, kanpoko profesionalak nahiago dituzte programa emateko, agian ikastetxe horretako irakasle guztiak ez daudelako inplikatuta. “Ikastetxe batzuetan zailtasunak daude lan egiteko, eskola-absentismoarekin eta maila sozioekonomiko baxuarekin, eta, batzuetan, nahiago izaten da kanpotik etortzea, ikasleek berritasun gisa aurki dezaten, gehiago inplika daitezen eta arreta handiagoa eman diezaioten”, azaldu du Ruiz Baezak.
Ikastetxeetan adimen emozionala nola irakasten den
Irudia: Zen Chung
Pedagogoak zehazten du nola lan egiten den emozioetan hezteko programa honetan borondatez sartzen diren ikastetxeetan. Saioa astean behin antolatzen da (ikastetxe batzuetan bi aldiz behin, baina gutxienez bi saio hilean), eta 13 saiotan ematen da. Saio horiek ikasgelan eta tutoretza-orduan egiten dira beti. Saio horietan oso ariketa praktikoak egiten dituzte, lau multzotan banatzen diren jarduera-banku baten bidez:
- 1. Pertzepzio eta adierazpen emozionala. Norberaren buruarengan emozioak identifikatzeko gaitasuna, beste pertsonen egoera emozionalak ezagutzeko trebetasuna eta emozioak leku eta modu egokian adierazteko gaitasuna garatzen dira. “Maitasuna da gazteei adieraztea gehien kostatzen zaiena. Bitxia da, harreman fisiko handia dutelako, baina gero zaila egiten zaie esker ona, maitasuna… adieraztea. Emozio horiek kamuflatu egiten dira”, onartu du adituak.
- 2. Emozioak asimilatzea. Emozioek gure pentsamenduan, gure informazioaren prozesamenduan eta alderantziz nola eragiten duten lantzen da. Emozioak hauteman ondoren, prozesamendu kognitiboa garatzen eta informazio garrantzitsuena ezagutzen lagun diezaiekete gazteei. Emozioek ere laguntzen dute iritziak sortzen eta arazoak aztertzen, bai pertsonalak bai taldekoak, ikuspegi desberdinetatik.
- 3. Emoziozko ulermena eta hiztegia. Informazio emozionala ulertzen eta arrazoitzen laguntzen duten jarduerak egiten dira, emozioen, testuinguruaren, batetik besterako trantsizioen eta sentimenduen aldiberekotasunaren arteko erlazioa ulertuz. Era berean, emozioak etiketatzeko gaitasuna ere badu, hitzak beren esanahiarekin erlazionatuz. Trebetasun horri esker, gure eta besteen emozioak ulertzen ditugu. “Ikasleei azalduko diegu, adimen emozionala izan nahi badute, hiztegia izan behar dutela, emozioak etiketatzen eta haiei izena ematen jakin behar dutela”, azaldu du adituak.
- 4. Emozioen kudeaketa edo erregulazioa. Emozioak erregulatzeko trebetasuna da alderdirik konplexuena. Hain zuzen, aurreko prozesu emozionalen arrakastaren baitan egongo delako neurri handi batean haien eraginkortasuna. Fase honetara iritsitakoan, norberaren eta besteen mundu emozionala arautzeko, beharrezkoa da sentimendu atsegin eta desatseginetara irekita egotea. Tolerantzia hori lortzeak sentimenduei buruz hausnartzea ahalbidetuko du.
Zer emaitza lortzen dira?
Sevillako ikastetxe publiko batean programa hori urtebetez ezarri ondoren, Emozioen Laborategiko taldeak jarraipena egin du emaitzak ebaluatzeko. Programan parte hartu ez zuten ikasleak eta parte hartu zuten ikasleak konparatzean, ondorio fisikoak zein mentalak hauteman zituzten parte hartu zuten gazteen osasunean. Estres gutxiago zuten, agresibitate-maila jaitsi egin zen, pertsonen arteko harremanak hobetu egin ziren eta errendimendu akademikoak ere gora egin zuen.
Hori bat dator ebidentzia zientifikoak urteetan zehar jaso duenarekin: adimen emozional handiena duten pertsonek hobeto ematen dute zantzua. “Emozionalki orekatuta dagoenean eta sentimenduak kudeatzen dakienean, gaitasun handiagoa du ikasgelan emateko, ikasteko, buruz ikasteko. Ahalik eta azkarren ikastea da gakoa, baina egia da heldua denean ere indartu daitekeela. Lan gehiago kostatzen da, baina posible da. Helduen arazo asko nerabezaroan sortzen dira lehen aldiz, eta emozio-gaitasun horiek badituzu, gazteek gutxiago sufrituko dute”, dio Vicenta Ruiz Baezak.
