Atzo bost milioi joan-etorri egin ziren Espainiako errepideetan. Batzuk abuztuko oporretatik itzultzen ziren eta beste batzuk irailekoak aprobetxatzen zituzten. Batzuen eta besteen helburua beren helmugara inolako gorabeherarik gabe iristea da, eta hori askotan zaila izaten da. Adituek diotenez, arau batzuei jarraituz gero, arazorik ez izateko aukera dago.
“Auto bat aurreratzen saiatzen denean, jo egiten dut harekin, eta leihatilatik seinaleak egiten dizkiot. Nik eskuineko erreitik joan nahi badut ere, bost minutura ezkerreko bidetik joaten naiz pilula guztietara; zerbait presaka egitera behartuko banu bezala da. Duela gutxi, pazientziari buruzko trafiko-kanpaina izan zen hausnartzera eraman ninduen gauza bat; bat-batean, gidariak haurrak harrapatu ditu bizikletaz pixka bat ez itxaroteagatik”, esan du Esperanzak, 35 urtekoak, eta gidaria “arriskutsua” dela dio.
Bere eguneroko bizitzan antsietate- eta estres-maila handia duela ere onartzen du, eta, seguru asko, bere ibilgailuan doanean ederki zabaltzen duela. Bide-segurtasuneko adituen arabera, abiadura menderatzea lorpen ia “magikoa” da giza generoarentzat, baina behar bezala kontrolatzen jakin behar da.
Gizonetan, jarrera ausartegiak maizago izaten dira. Adibide bat jartzearren, Toledoko Paraplegiko Zentroan sartzen diren muineko lesionatuen ia %80 gizonak dira, baina gero eta emakume gehiagok dute arriskuarekiko eta abiadurarekiko grina.
Antsietatsuagoak eta deprimituagoak
Antsietateak eta depresioak eragina dute, kasu askotan, gizabanakoaren gidatzeko moduan. “Bitxia bada ere, antsietate-maila handia duenean, errazago deskontzentratzen da, eta zailagoa egiten zaio errepidean arreta jartzea”, azaldu du Jerónimo Sáiz doktoreak, Madrilgo Ramón y Cajal ospitaleko Psikiatria Zerbitzuko buruak. Beraz, gidariaren nortasuna eta ingurune soziala dirudiena baino garrantzitsuagoa da eskuetan bolante bat duenean. Antsietate-, depresio-, oldarkortasun-, gizarte-egokitzapeneko arazo- edo delinkuentzia-maila handienak dituzten pertsonek jasaten dituzte arazo gehien gidatzean. Eta depresioa bereziki arriskutsua da, lasaigarriek eta bentzodiazepinek albo-ondorioak eragiten baitituzte.
Baina, zalantzarik gabe, zirkulazio-istripu gehien eragiten dituzten patologia psikiatrikoak alkoholismoa eta droga-kontsumoa dira. Askoz gehiago, haien artean edo botikekin konbinatzen badira. Sadiz-en arabera, alkoholaren eraginpean dagoen pertsona bat “ahalguztiduna, oldarkorra, oldarkorra, desinhibitu egiten da… Horrela gertatzen dira ostiralero gauez izaten diren istripuak”. Bestalde, pertsona oldarkor eta oldarkorrek jasaten dituzte ezbeharrak beren izaeragatik. Fenomeno horri “sentsazioak edo berrikuntzak bilatzea” esaten zaio psikiatrian, eta zenbait parametro biologikok baldintzatzen dute, aipatutako espezialistaren arabera.
Ramón y Cajal ospitaleko Psikiatria Taldeak egiaztatu duenez, abismotik kanpoko egoeretan egon ohi diren pertsonek neurotransmisio neuronaleko sistemarik aktiboena dute, seguru asko zentzumen guztiak erne eduki behar dituztelako. “Esperimentuak egin ditugu Poliziaren toreatzaile eta artifizialtzaileekin eta bi kolektiboetan, neurotransmisoreen degradazioa erregulatzen duen monoaminoxidasa entzimaren maila handiagoa hautematen baita. Sistema serotoninergikoaren desoreka hori are argiago ikusten da zenbait portaeratan, hala nola ludopatian edo alkoholismoan, bere buruaz beste egiten saiatu diren edo delitu bortitza egin duten pertsonetan”, azaldu du psikiatrak.
Maila handiagoa izateak zuzeneko lotura du tenperamentu oldarkorrenekin. Eta pertsona batzuk arriskugarriago bihurtzen dituen gene batekin jaiotzen direla pentsatzeak asko pentsarazten dio komunitate zientifikoari. Horrelako pertsona ospetsuak hautematen direnean, autokontrola sustatzeko psikoterapiako teknikak erabiltzen dira.
Jokabide bortitzak
Valentziako Unibertsitateko Oinarrizko Psikologiako irakasle Enrique Sáiz doktorearen arabera, “trafikoa indarkeriazko portaeren gune bihurtu da. Azaleko emozioek edo presek eragin erabakigarria dute espainiarren gidatzeko modu oldarkorrean”.
Unibertsitate horretako Oinarrizko Psikologia Sailak egindako azterlan batek azken hiru urteetan errepidean indarkeria gehiago zegoela uste zuten galdetu zien gidariei. Inkestatutakoen %97k baietz erantzun zuen, %98k indarkeriazko erantzunak izan zituztela aitortu zuen, baina kasuen %99tan, gainerakoek barkamena eskatzen dutenean, erantzun oldarkorra bidaltzen dutela adierazi zuten.
“Hori gertaera adierazgarria da: frogatzen du barkamena eskatzen diogunean bertan behera uzten duela indarkeriazko erantzuna, nahiz eta beste gidaria oso haserre egon. Gainera, barkamena eskatzen jakin behar da gaizki ez interpretatzeko keinu egokiekin”, dio Enrique Sáiz psikologoak.
Adituen arabera, indarkeria areagotzean eragina izan dezake errepideak kongestionatuago egoteak. Bizi garen gizarte intoleranteak, bortitzak eta lehiakorrak ere badu eragina, asfaltoari eragiten baitiote. Azterketa horren arabera, gidari profesionalek oldarkortasunerako joera handixeagoa dute, errepideko zurruntasunen eraginpean daudelako.
Gizonen eta emakumeen erantzunei dagokienez, bien arteko haserre-ehunekoak oso antzekoak dira, nahiz eta emakumezkoek indarkeriazko erreakzio sotilagoak izan ditzaketen, argi-bolada edo txistu gisa, pasabidea moztu edo beste gidaria zuzenean ahoz edo fisikoki mehatxatu beharrean.
Batzuetan, zerbaitengatik haserre gidatzea abiadura-mugak gainditzea baino askoz arriskutsuagoa izan daiteke. “Ibilgailuaren barruan emozio negatiboak jasaten dituzten haiek —dio espezialistak— joera handiagoa dute “probokazio-seinale txikiagoa izateko”.
Presiorik gabe
Horri beste barne-faktore batzuk gehitu behar zaizkio: gidatzeak eragindako gainaktibazio fisiologikoa, zelaiko futbolariei gertatzen zaien bezala, alarmek eta indarkeriazko egoerek salto egin dezaten ongarritzen da.
Eragin nabarmena du, adibidez, familiaren presioak bidaia luze batean. Bikotea irteera orduagatik eztabaidatzen bada edo seme-alabek helmugara lehenago iristeko presioa egiten badute, gidaria aldatu egin daiteke.
Gainera, frogatuta dago bero-hilabeteetan eroaleak sentikorragoak, kaltegarriagoak eta suminkorragoak izaten direla. Mehatxu gehiago izaten dira (hitzezkoak edo eskuekin egindako keinuak…), irainak, argi-boladak eta txistuak, ibilgailura hurbiltzea eta indarkeria fisikoa ere bai.
Eskuetara iristean, ohikoena lapurreten aurkako barrak, bihurkinak edo autoaren barruan eramaten den edozein objektu sendo erabiltzea da. Modu arriskutsuan gidatzen duten pertsonak saiatzen dira besteei beren arauak ezartzen eta beste edozein ekintza intentzionatu gisa interpretatzen.
Hori dela eta, Enrique Sáiz irakasleak gomendatzen du gainerako gidariak urduri ez jartzea. “Ez da komeni barkamena eskatzea argi-boladen edo txistuen bidez, beste gidariak probokaziotzat har dezakeelako. Onena pertsonari begiratzea da —ez oso zuzen—, eta buruarekin finkatzea akatsa antzemateko. Hutsegitea bere gain hartzeko eskua altxatzea nahikoa da besteek gaizki uler dezaten”, dio adituak.
Istiluak saihesteko funtsezko beste arau bat da inoiz ez dela autotik jaitsi behar, eta, indarkeriaren zeinurik txikienean, gomendagarria da udaltzaingoari deitzea hirian barna ibiliz gero, edo Trafikoko Guardia Zibilari, errepidean ibiliz gero. Aholku hori nazioarteko ikerketa gutxi batzuetan jasotzen da, eta funtsezkoa da indarkeriazko gertakaririk ez gertatzeko, kontsultatutako adituen arabera. Pertsona bat ibilgailutik jaisten denean, norgehiagoka fisikoaren bila dabilela joko da.
