Depresioa da munduko buru-nahaste ohikoena. Osasunaren Mundu Erakundearen arabera (OME), 350 milioi pertsonari eragiten die. Prebalentzia biztanleen % 5 eta % 10 bitartekoa da Espainian, eta, espezialisten arabera, handiagoa izan liteke, uste baitute kasu asko ez daudela diagnostikatuta. Errealitate hori eta ezintasun maila handia dakarren gaitz baten ondorioak ezagutaraztea da Depresioaren Europako Egunaren helburua. Ana Catalán Basurtoko (Bilbo) Unibertsitate Ospitaleko psikiatra eta Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) irakaslea da, eta elkarrizketa honetan gaixotasun horri buruzko zenbait gako aipatzen ditu, osasun mentalarekin zerikusia duten beste batzuk bezala, estigma sozial baten arrastoan jarraitzen dutenak.
Zergatik gertatzen da depresioa?
Badakigu zenbait arrazoi, baina ez guztiak. Oraindik ikertu gabe dago. Depresioa zenbait faktorek eragiten dute, eta faktore horietako bat zaurgarritasuna da. Pertsona batzuek depresioa izateko aukera handiagoa dute, beste batzuek diabetesa izateko aukera duten bezala. Zaurgarritasun horretatik abiatuta, beste kanpo-faktore batzuek ere eragiten dute, hala nola estresak, duelu konplexu batzuek edo toxikoen kontsumoak.
"Depre nago" esamoldean erabiltzen da maiz, gogo-aldartearen beherakada adierazteko, baina depresioa emozio-zulo bat baino gehiago da, ezta?
Egun jakin bat gogo-behera izatetik askoz harago doa, eta hori denok sufritzen dugu normaltasunaren parte delako. Depresio batetik pasatzen den pertsona ez da gai eguneroko bizitzako jarduerak egiteko, are errazena ere, dutxan sartzea, esaterako.
Ba al dago loturarik lan- edo eskola-jazarpenaren eta depresioaren artean?
Bada elkarte argi bat, laneko jazarpena edo eskolako jazarpena eguneroko bizitzari erantsitako estresa delako. Jakina, faktore horiek eragina dute, baina, betiere, arrazoia edozein dela ere, horrelako nahasteak izateko arriskua duten pertsonengan. Lanean jazarpena jasaten duten guztiek ez dute depresioa izango, baina egia da ehuneko handi batek jasango duela.
Faktore sozioekonomikoek ere eragiten dute? Landan baino ohikoagoa da hirian?
Bai, buruko gaixotasunak, besteak beste depresioa, gehienbat hirietan eta ekonomikoki ahulagoak diren gizarte-mailetan gertatzen dira. Diruak ez du zoriontasunik ematen, baina eguneroko bizitzan ditugun zailtasunak arintzen laguntzen du. Bestalde, hiriak sortzen duen estresak, landakoak baino handiagoak, ere badu eraginik. Gainera, frogatuta dago naturarekiko harremanak ongizate mentalari laguntzen diola. Gure pazienteei ere aholku eman diezaiekegu: naturaz goza dezatela.
Zergatik da ohikoagoa gaixotasuna emakumeetan gizonetan baino?
Depresioaren prebalentzia ia gizonezkoena halako bi da. Arrazoia ez da bakarra. Alde batetik, emakumeen ezaugarri biologiko eta hormonalekin du zerikusia. Bestalde, gizarteak beste era batera tratatzen ditu gizonak eta emakumeak, eta erantzukizun gehiago eskatzen dizkie. Azken urteetan hobera egin duen arren, oraindik ere emakumearen rola eta gizartean zaintzaile-rola lortzeko presioa dago, eta horrek eragina du emakumeengan depresio handiagoa egotean. Gainera, betidanik esan izan da gizonek baino lehenago jotzen dutela laguntza eskatzera zaurgarritasun eta tristura egoeretan. Baliteke horrek oraindik gizakia sozialki baldintzatzea eta kontsultara hain erraz ez joatea.
Gero eta depresio kasu gehiago dago, edo lehenago egiten zena baino hobeto detektatzen eta diagnostikatzen da?
Biak. Hobeto hautematen da, zalantzarik gabe, jendeak informazio gehiago duelako, laguntza eskatzeak duen garrantziaz gehiago jabetzen delako eta medikuarengana lehenago joaten delako. Bestalde, bizi garen gizarte mota ere, estres eta arazo gehituekin, depresio-koadroen portzentajea handitzen ari da.
Depresioa sendatu egiten da?
Bai, psikiatrek hobera egiten ikusten duten gaixotasunetako bat da, eta ikusiko dugu nola desagertzen den depresio-gertaera, eta nola berreskuratzen duen pazienteak aurreko egoera. Motibatzailea da behar bezala tratatu ahal izatea eta amore emateko itxaropena izatea. Beste kontu bat da gaixoen portzentaje txiki batek gertaera gehiago izaten dituela bizitzan zehar.
Zer garrantzi du gaixotasunaren bilakaeran detekzio goiztiarrak?
Beste edozein patologia psikiatriko edo fisikotan bezala, zenbat eta lehenago heldu, orduan eta errazago tratatzen da, eta pronostikoa ona izateko aukerak areagotu egiten dira. Zerbait korapilatsuago eta kronikoago dagoenean, tratamendua zailagoa da.
Zer bizi-ohiturak lagun dezakete gaixotasunetik irteten?
Ez zait gustatzen aholku generikoak ematea, zu zuzentzen zaren pertsonaren arabera baitago, baina zentzu komunak zeregin garrantzitsua du. Bizitza ordenatua edo ariketa fisikoa egiten laguntzen du. Nire kontsultetan ariketa asko gomendatu ohi dut, gorputza ondo edukitzeak adimena ongi mantentzen laguntzen duelako. Ez dago gauza bat bestea gabe. Jakina, alkoholik eta drogarik ez kontsumitzeak, behar bezala elikatzeak eta bizitza sozial aktiboa izateak onura dakarte.
Baina paziente batzuk ez dira gai izango jarduera horiek egiteko, ezta?
Pertsona bat deprimituta dagoenean, ezin zaio hori guztia egiteko eskatu, depresioa harago baitoa. Gaixotasunetik ateratzeak ez du borondatearekin zerikusirik.
Zer egin dezakete ingurumenak, familiak, depresioa duen pertsona baten lagunek?
Beste era bateko prozesu patologikoa jasaten ari den pertsona baten aurrean izango genukeen jarrera bera hartzea. Funtsezkoa da laguntzea eta ez presionatzea, batzuetan denoi asko kostatzen zaigulako. Komeni da ‘animatu’ edo ‘nahi duenak ahal du’ bezalako aholkuak saihestea. Errua egozten duten mezuak dira, deprimitutako pertsona ez dela gaixotasunetik ateratzen esaten baitute, nahi ez duelako edo behar bezain indartsua ez delako. Indar handiko pertsona batzuek depresio-aldi oso larriak izan ditzakete.
Tratamenduan beti behar da medikazioa?
Ez, gaixotasunaren larritasunarekin du zerikusia. Depresio arinak edo ertainak daude, eta psikoterapiarekin bakarrik trata daitezke, baina depresio larrian bai, medikazioa behar da.
Gaixotasun estigmatizatua da oraindik?
Bai, baina lehen baino gutxiago. Buru-osasunarekin zerikusia duten gaixotasun guztiek estigmatizatuta jarraitzen dute. Seguruenik, depresioa eta antsietatea dira gutxien ezagutzen direnak. Buru-eritasuna desestigmatizatzea oso garrantzitsua da, eta horretan denok egin behar dugu lan: pazienteak, profesionalak eta gizartea oro har.
Nola lagundu daiteke normalizatzen pertsonaia famatuek depresioa jasan dutela aditzera eman dutenean?
Laguntzen du, ezbairik gabe, pertsonak nolabaiteko arrakasta soziala duten figurekin identifikatzen direlako, haiek ere horrelako koadro bat zeharkatu dezaketela egiaztatzean. Famatuen testigantzek gaixotasuna gizatiartzen eta aurpegia jartzen laguntzen dute. Gaixo batek ikus dezake ez dagoela bakarrik, eta hori oso garrantzitsua da, batzuetan lotsa senti baitezake depresio batean ari dela esatean.
Depresioari hobeto ekiteko balio al dezakete teknologia berriek?
Pazientearen sintomak egunero monitorizatzeko erabiltzen dira. Horrek aukera ematen dio artatzen duen profesionalari bizitza errealean gertatzen diren aldaketen berri izateko eta zeri lotuta dauden jakiteko. Bestalde, lagun horri laguntzeko eta lagunduko dioten jarduerak aholkatzeko ere balio dezake. Garai berrietara egokitu behar dugu, eta teknologia berriak gure onerako aprobetxatu.
Depresioaren konplikaziorik larriena suizidioa da. Ikerketen arabera, kontsumitutako suizidioen %50ek du gaixotasuna. Espainian ez dago gaitz hori prebenitzeko plan nazionalik, baina arazoari aurre egiteko estrategiak jarri dira abian, batez ere ospitaleetako psikiatria-zerbitzuetatik. Ana Catalán-ek dioenez, “horri buruz hitz egitea da aurreneurrien lehen urratsa”. “Suizidio” hitza izendatzeak erabateko aldaketa ekarri du; duela urte batzuk arte uste zen errealitate horretaz hitz egiteak ahaleginak bultza zitzakeela. Hala ere, orain badakigu kontrakoa gertatzen dela, azaldu du Basurtuko Unibertsitate Ospitaleko espezialistak: “Argi daukagu profesionalek galdetu egin behar dela zer sentitzen duten eta zer sufritzen duten jakiteko, eta benetan beren buruaz beste egiteko arriskurik dagoen ala ez”. Hain zuzen, depresioa diagnostikatzeko psikiatrian baloratzen den sintometako bat heriotza, suizidio-ideiazioa edo suizidio-saiakera errepikariak dira. Osasun mentaleko profesionalak arriskua benetakoa dela ikusten badu, “neurri gehigarriak har daitezke, hala nola pertsona horren monitorizazio estuagoa edo, are gehiago, berehalako ideia dela ikusten badugu eta ingurune kontrolatuago batean babestu behar bada”, azaldu du Catalán doktoreak.
