Giltzurrunetako gaixoek neurri hauek hartu behar dituzte: oso likido gutxi edatea, gatzontzia janarietatik aldentzea eta fosforoa eta potasioa duten elikagaiak saihestea. Giltzurrunak zaintzea funtsezkoa da giltzurrun-gutxiegitasunaren hasierako estadioetatik, eta ez dialisiara iristean bakarrik. Adituek organo horiek zaintzeak, askotan ahaztuta egon arren, duen garrantzia azpimarratzen dute, horiekin lotutako beste gaixotasun garrantzitsu batzuk ez garatzeko.
Imagen: Camilo Rueda López
Mundu osoko 500 milioi pertsonak baino gehiagok, helduen %10ek, eritasun bat dute giltzurrunetan. 20 urtetik gorako pertsonen artean, kaltetuen portzentajea %13ra igo da, eta %4k gutxiegitasuna du; horrek esan nahi du giltzurrunek ez dutela behar bezala funtzionatzen. Espainia Europako batezbestekoan dago, transplantea edo dialisia behar duten giltzurrun-gutxiegitasuna duten gaixoen eragina 129 hurbiltzen baita urteko eta milioiko. Kalkuluen arabera, 40.000 bat espainiar daude egoera horretan: 19.000 lagun dialisi-tratamenduan eta 21.000 birlandatu, Toledoko Iñigo Álvarez Giltzurrun Fundazioak (FRIAT) Giltzurrunaren Nazioarteko Eguna dela eta zabaldutako datuen arabera.
Giltzurruna, organo garrantzitsua
Giltzurrunak garrantzi handiko organoak dira organismoarentzat, bi eginkizun erabakigarri betetzen baitituzte: iraiztekoa eta endokrinoa, eta, gaixotzen direnean, gaixotasun ugari sor daitezke. Besteak beste, diabetesa, hipertentsioa eta bihotzeko arazoak. Hala ere, praktikan zaila da jakitea giltzurrun-gutxiegitasunari lotutako patologiak gutxiegitasun horren aurrekoak edo ondorengoak diren. Adibide bat bihotzaren eta giltzurrunaren sindromea da. Martxoaren 10ean izan zen Giltzurrunaren Nazioarteko Eguna, “Babestu zure giltzurrunak, zaindu bihotza” leloarekin.
Espainiako Nefrologia Elkarteak (SEN) honela definitzen du sindrome hori: “bihotzaren edo giltzurrunen nahaste bat, non organo baten disfuntzio akutu edo kroniko batek lesio akutu edo kroniko bat eragiten baitu beste organoan. Bi noranzkokoa da”. Izan ere, giltzurrunen iraizketa-funtzioak funtzionatzeari uzten dionean, giltzurrunek ez dituzte iragazten organismoan metatzen diren hondakin-produktu guztiak. “Egoera horrek, epe luzera, beste funtzio asko hondatzen ditu”, adierazi du María Jesús Rollánek, Valladolideko Ospitale Kliniko Unibertsitarioko Nefrologia Zerbitzuko (SEDEN) Espainiako Erizaintza Nefrologikoko Elkarteko lehendakariak.
Giltzurrun-arazoek urte asko behar izaten dituzte garatzeko, eta kaltetuek ez dute pixa edo piper gutxiago egiten.
Giltzurruneko gaixotasuna ez da bat-batean garatzen, tumore bat ez bada, progresiboa baizik. Kasu gehienak jatorri ezezagunekoak izan arren, beste batzuetan arrazoia ezagutzen da. Diabetea da horietako bat, eta nefropatia diabetikoa du konplikazioetako bat. Giltzurrunaren arterien alterazio baten ondorioz gertatzen da, eta funtzionatzeari uztea eragiten du. “Batzuetan, giltzurrun-arazoek urteak behar izaten dituzte garatzeko, eta kaltetuek ez dute otoitz egiten edo gutxiago egiten, eta, beraz, ez dira gai organismoaren hondakin-produktuak ezabatzeko” azaldu du Rollánek.
Elikadura-murrizketak
Patologia horrek esan nahi du zenbait elikadura-murrizketa hartu behar direla diagnostikoa egiten denetik, nahiz eta hasierako fasean izan. Zainketa horiek beharrezkoak dira giltzurrunen disfuntzioak organismoan aldaketa gehiago eragin ez ditzan. Lau dira funtsezkoenak: ur eta likido asko ez edatea, gatza eta hori duten produktuak kentzea eta fosforoa eta potasioa duten elikagaiak saihestea.
Ura eta likidoak. Giltzurrunetako pazienteek oso gutxi edaten dute: 500 zentilitro baino ez dira orinatzen duten bolumen osoa, eta kopuru hori aldatu egin daiteke pertsona batetik bestera. Kopuru hori likido kopuru osoari dagokio, eta, beraz, esnea, zopa eta hori duten elikagaiak sartzen dira, hala nola fruta, konposizioaren %80 ura baita.
Sodioa. Gatza janarietatik kendu behar da egarria areagotzen duelako eta, sodioa organismotik kanporatu ezin denez, hipertentsioa gerta daitekeelako. Hori prebenitzeko, gatzontzia mahaitik kendu behar da, ez gatzitu elikagaiak eta ez jan gatz askoko beste batzuk, hala nola hestebeteak, arrain- edo hegazti-latak, ketuak, urdaiazpikoa edo aurrez prestatutako platerak.
Potasioa. Potasioa duten elikagaiak kaltegarriak dira giltzurrunetako gaixoentzat, arritmia kardiakoak eta bihotz-geldialdiak eragin baititzakete. Horien artean daude banana, marrubiak, laranjak, meloia, kiwia (oro har, C bitamina duten elikagaiak), fruitu lehor guztiak, patata frijituak edo koka-kola. Konpentsatzeko, almibarretan edo konpotan har daitezke frutak (betiere diabetikoak ez badira), baina almibarra edan gabe eta konpotak irentsi gabe, fruitu lehorrak baizik.
Potasioa hidrosolublea delako gertatzen da hori; beraz, zukuan almibarretan eta konpotan geratzen da, eta, gainera, barazkiak eta lekaleak egosteko likidoan ere egon daiteke, zeinak iragazi egin behar baitira ura ondo kentzeko. Likidoa kanporatzeko trikimailu bat berdura izoztuak kontsumitzea da; izan ere, kontserba-industriak, maiz, izoztu baino lehen egosten ditu, eta bere homologo freskoek baino potasio gutxiago dute. Praktika honen kontrapartida negatiboa bitamina gutxiago izatea da.
- Fosforoa. Giltzurrun-gutxiegitasuna izanez gero, fosforoa saihestu egin behar da, fosforo-kaltzioaren metabolismoa kaltetzen delako, hezur-arazoak sortzen direlako eta zati bigunak kaltzifikatzen direlako, eta, aldi berean, parathormona aldatzen delako, giltzurrun-gaixotasunaren ondoriozko hiperparatiroidismoa garatu daitekeelako. Hormona paratirodearen mailak asko handitzen direlako gertatzen da hori. Oro har, proteinak dituzten elikagai guztiek dute fosforoa. Besteak beste, gazta, jogurta eta arraina.
Gaixoek gaixotasunaren azken estadioak zeharkatzen dituztenean, proteinak asko murrizten zaizkie dietan, urea -giltzurrun-disfuntzioaren maila neurtzen duena- proteinen degradazioaren ondorio delako. Murrizketa garrantzitsu hori kaltegarria izan daiteke, desnutrizio larria eragin baitezake. Hori saihesteko, beste aukera mediko bat fosforo-kelatzaileak ematea da. Botika horiek digestio-aparatuko mineral hori hartzen dute, finkatu egiten dute, gorozkien bidez kanporatzen dute eta ez dute xurgatzen eta odolera igarotzen. Horrekin, kaltetuak ondo elikatuta daude (proteina-gabeziarik gabe) eta fosforo kaltegarria ezabatzen dute, Rollán-ek dioenez.
Hala ere, batzuetan, fosforo-kelatzaileak ematea ere ez da irtenbide egokia; izan ere, patologiaren beraren ondorioz, ukituek pilula asko hartu behar dituzte (egunean hiru aldiz, gutxienez), eta, gainera, fosforo ugariko elikagai gehiegi irensten badituzte eta kelatzaileak errezetatzen bazaizkie, litekeena da botika gehiegi hartzeagatik tratamendu hori ez betetzea (itsaspen terapeutikorik eza).
Giltzurrun baten akatsak organismoaren osasun orokorrarentzat izan dezakeen eragin handiak arrazoi aski izan beharko luke arrisku-egoeran daudenak medikuarengana joan eta proba erraz bat egiteko, hura detektatzeko. Besteak beste, pertsona diabetikoak, hipertentsiboak, obesoak, gantz aseak hartzen dituztenak, ariketa fisikorik egiten ez dutenak edo erretzen ez dutenak. Bihotzarentzako arrisku-faktoreak ere giltzurrunarentzat dira, María Jesús Rollán nabarmentzen da.
Gaixotasun hori duten pertsona asko ez direnez nefrologora joaten, sei hilean behin lehen mailako arreta-zentro batera (ILZ) joatea gomendatzen zaie. Zentro horretan, hasierako faseetan giltzurrun-asaldurak detektatzeko prestatuta daude ekipoak. Horretarako, oso proba erraza egiten da: gernuan albumina izeneko proteina bat detektatzen da. Normalean baino maila altuagoak izateak adierazten du giltzurrunek huts egiten dutela. Mikroalbuminuriaren detekzioak adierazten du huts egiten hasten direla, eta albuminuria makrokoak, berriz, gaixotasuna aurreratuago dagoela. Horrek adierazten du pertsonak nefrologoarengana jo beharko lukeela, Rollan zehazten du.
Garaiz detektatze hori funtsezkoa da; izan ere, gaixotasunak murrizketa asko dakartza gaixoen dietan, beste neurri batzuez gain, eta eragin nabarmena du haien bizi-kalitatean, batez ere, dialisia jasan behar dutenean giltzurrun-transplante baten zain, kaltetutako organoa ordezkatzeko. Horri dagokionez, Toledoko Íñigo Álvarez Giltzurrun Fundazioak (FRIAT) zehazten duenez, “dialisia jasaten duten pazienteek gutxienez astean hiru aldiz joan behar dute lau orduko tratamendu bat egitera, lekualdatzeekin sei ordu irauten duena. Egoera horren aurrean, zaila da lana izatea”. Hori dela eta, Fundazioak ikuztegi bat sortu du, bertako langile guztiek dialisi-tratamendua jasateko.
