Ez da gauza bera irenstea eta jaterakoan sentitzen den plazera, ez baita berdina mokaduz jatea eta irensteak egoki banatzea. Obesitateari eta gehiegizko pisuari aurrea hartu eta aurre egiteko, zientzialariek gosea eta gosea bereizten ikasi beharra dagoela ohartarazten dute. Zenbait elikagaik, hala nola txokolateak, sariarekin eta plazerarekin lotutako garun-eremuak estimulatzen dituzte. Jende askok jaten ditu, beraz, gozamen hori sentitzeko, eta ez organismoak ematen dituen elikagaiak behar dituelako.
Gosea eta gosea kontu desberdinak dira, nahiz eta askotan nahastu egiten diren herri-hizkuntzan. Miguel López ikertzaileak, Red-Obesitatearen eta Nutrizioaren Fisiopatologiako Ikerketa Biomedikoaren Zentrokoak (CIBERobn), adierazi duenez, “gosea izatea funtsezko behar fisiologikoa da, gosea asetzeko ez ezik, gure gorputza mikronutrienteekin (bitamina batzuk, esaterako), mineralekin eta makronutrienteekin (edozein elikagaitan dauden proteinak, koipeak eta karbohidratoak, esaterako) elikatzeko ere.
Aldiz, “gosea izateak plazeragatik jateko gogoa esan nahi du, eta usainak, zaporeak, elikagaien itxura eta aurkezpena, edo gogoa pizten duten jateko ohitura batzuk, behar bat, jatekoa, sustatzeko, eta, berez, aseta egongo lirateke”. Beraz, gosea organismoak bizirauteko behar duenean elikatzera bultzatzen duen sena da, eta jateko gogoa, elikagaiak aurkezteko moduaren edo pertsonaren gizarte-testuinguruaren araberakoa.
Hala, gosea ase arren, pertsona batek gosea senti dezake (bazkaldu ondoren pikatu). Jaume Serrak, ABB zentroko elikadura-nahasteen unitateko mediku laguntzaileak, dioenez, “jateko gogoa pizten duen sentsazioa atseginagoa da, ez benetako eskakizun biologiko batengatik, eta janariaren nutrizio- eta energia-ezaugarriak gorabehera”.
Gosea, gogobetetasuna eta asetasuna
Janarien aurkezpenak edo pertsona baten testuinguruak gosea sor dezake
Jateko gogoa dugunean, behar baino kaloria gehiago hartzen dira, gure organismoak ez baitu mantenugairik behar. Jakina denez, zenbat eta kaloria gehiago gastatu, orduan eta koipe gehiago. Funtsezkoa da gogobetetasuna eta asetasuna bezalako sentsazioak antzematea. Gosea jatera bultzatzen duen sentsazio fisiologikoa bada, gosea da jateari uztera bultzatzen duen osotasun egoera, eta asetasuna, berriz gosea agertu arte asebetetze sentsazioa mantentzen den aldia.
Nola kudeatu gosea?
Jateko gogoa kontrolatzea funtsezkoa da gehiegizko pisua eta obesitatea saihesteko. Horretarako, funtsezkoa da organismoak bidaltzen dituen seinaleetara ohitzea, bazkaltzen hasi aurretik, bitartean eta ondoren. Serraren esanetan, “jateari uztera bultzatzen duen gogobetetasuna eta janarien arteko gose-sentsazioa inhibitzen duen asetasuna hainbat faktoreren bidez neurtzen diren erantzunak dira. Asebetetze eta asetasun eraginkorragoak lortzeko kudea daitezke, ingestak optimizatu eta doitzeko ikuspuntutik.
Ez da gauza bera irenstea eta jatearen plazera. Ez da gauza bera mokokada egitea edo janarien banaketa egokia egitea, gose- eta asetasun-seinaleak doitzeko eta jateko, jateko bizi izan beharrean bizitzeko eta gozatzeko”.
Janariarekiko mendekotasuna
Hala ere, batzuetan ez da hain erraza gosea eta gosea bereiztea. Hipotalamoa, elikagaiak irenstean organismoak bidaltzen duen informazioa aztertzen duen garuneko zatia da. Nahikoa jan dela jakinaraztea du helburu.’ Baina badira zenbait elikagaik sortzen duten plazera eta antzeko faktoreak, guruin hori engaina dezaketenak, oraindik gehiago irentsi behar dela sinestarazteko. Oro har, hipotalamoa agerian uzten duten elikagaiak karbohidratoak (txokolatea, esaterako) edo gantzak dira.
Elikagai-mota horrek sariarekin eta mendekotasunarekin lotutako garun-eremuak suspertzea lortzen du. Mendekotasuna sortzen duten substantzien mekanismo berak aktibatzen dituzte, hala nola tabakoarenak. Horregatik, pertsona askok erabiltzen dituzte elikagai horiek beren aldartea altxatu behar dutenean. Gosea hedonista da, plazerarekin bakarrik lotua. Hori da, hain zuzen ere, apetitua modu aktiboan kontrolatu beharko litzatekeelako; izan ere, gorputzaren masan eta osasunean dituen eraginez gain, gizarte garatuetako gehiegizko tipikoek ere mendekotasuna eragingo lukete, drogekin edo ausazko jokoekin gertatzen den bezala.
Elikagaiak jaterakoan kontrolik eza nabariago agertzen duen arazoetako bat atrakatzeak eragindako nahastea da. “Lapurreta sintoma bat da eta balio emozionala du. Konorterik gabe, gaixoak lasaitu egiten ditu oinazea edo tentsio emozionala gehiegizko irenstearekin”, azaldu du Enrique Armengou ABB zentroko psikiatra zuzendari medikoak eta Tripakien bidezko Nahastearen programaren arduradunak.
Armengouk azaldu duenez, gehiegizko janari-kantitatea gosez jatea da lapurreta. Eta erruduntasun- eta ondoezaren sentsazioak ere izaten dira. Hasieran noizbehinka gertatzen bada ere, edo tentsio emozional handiko egoeretan, pixkanaka, pertsonek maizago izaten dituzte tripakadak edo eguneroko estres-egoerak. Baita alaitasun-egoeretan ere, ospatzeko. Pertsona horiek pixkanaka sentitzen dute beren bizitza janariak kontrolatzen duela.’
Asaldura gainditzeko tratamendua sortzen diren gurpil biziotsuak haustera bideratuta dago: janariaren bidez antsietatea ez baretzen saiatu behar du pertsonak, horrek, aldi berean, errua eta antsietatea eragiten baitizkio. Horretarako, antsietatea kontrolatzeko teknikak ikasten dira, talde-terapia egiten da eta, kasu batzuetan, botikak agintzen dira.
Psikiatra horrek alderdi psikologikoak lantzearen garrantzia azpimarratzen du, hala nola autoestimua lantzea, bulkaden gogobetetasuna atzeratzen ikastea, atrakatzea eragiten duten faktoreak atzematea eta horiek aldatzea eta norberaren trebetasunak optimizatzea lanaren bidez, psikologia positibotik eta hazkunde pertsonaletik abiatuta. Atrakatzea behar bat estaltzeko modu bat dela ulertzen bada, behar hori garatzen ikasten bada, ez da gehiegi irentsi beharko.
