Huntingtonen gaixotasuna sendatu daiteke? Gaur, ikertzaileek badakite, seguru asko, bai. Beste gauza bat da noiz lortuko den: ezerk ez du adierazten, oraingoz, epe laburrekoa denik. Badago, ordea, botikak garatzeko arrastoak ematen dituzten diana terapeutikoak, eta horixe egin nahi dute zientzialariek. Baina, horretarako, askoz gehiago jakin behar dute gaixotasuna nola hasten den. Hori da, hain zuzen ere, eritasuna %50ean garatzen duten pertsonekin egindako epe luzeko lehen ikerketaren helburu nagusia; gaur egun osasuntsu dauden mila pertsona dira, eta jakin lezakete gaixorik dauden ala ez, baina ez jakitea erabaki dute.
Huntingtonen gaixotasuna, edo Huntingtonen korea, gaur egun tratamendurik gabeko gaixotasuna da, eta jarduteko mekanismo ezezaguna du. Bai, jakina da gene akastun bakar batek eragiten duela, eta, azkenean, neuronak suntsitzen ditu. Horrek nahi gabeko mugimenduak eragiten ditu -korea hitza dantza-, adimen-urritasun larriak eta arazo psikologikoak, hala nola depresioa edo paranoia. Pertsona batek eritasuna duen guraso bat badu, eritasuna jasateko probabilitatea %50ekoa da.
Huntingtina
Bere forma osasuntsuan, Huntingtonen gaixotasunean inplikatutako geneak organismoaren zelula guztietan dagoen huntingtina proteinaren sintesia antolatzen du. Bere bertsio akastunean, huntingtinaren geneak ohi baino errepikapen gehiago ditu oinarri kimikoen konbinazio jakin batean, geneak osatzen dituzten letra edo piezetan, eta zelula bakoitzaren nukleoko makinak aminoazidoak bihurtzen ditu; aminoazidoak, berriz, proteinak osatzen dituzten piezak dira, eta, beraz, geneen letrak gaizki daudenean, proteinen aminoazidoak ere halaxe daude. Hain zuzen ere, Huntingtonen gaitzaren eraginpean dagoen aminoazidoa glutamina da: gene akastunak eragiten du proteina huntingtinak glutamina gehiegi izatea.
Jose Javier Lucas Bioteknologia Zentro Nazionaleko (CNB) ikertzaileak azaltzen duenez, gaixotasun horretan aditua da Madril, «glutamina edo poliglutamina gehiegi izateak, nolabait, funtzio toxikoaren irabazia dakar neuronentzat». Poliglutaminaren toxikotasuna probatutako fenomenoa da, neuroendekapenezko beste gaixotasun batzuetan ere eragiten baitu. Baina, zerk eragiten du zehazki toxikotasun hori? Zergatik egiten die eraso neuronei bakarrik, organismoaren zelula guztiei egin beharrean? (azken batean, huntingtina gorputzeko zelula guztietan dago). Egia esan, Huntingtonen gaitzaren jatorriko akats genetikoa aspalditik ezagutzen den arren, aurreko galderek ez dute erantzun erabakigarririk.
«Ia hipotesi guztiek aurkitzen dute zerbait aldatua dagoela; baina ez dakigu besteek eragiten duten akatsa zein den».
«Bihozgabetzailea da oraindik huntingtinaren eginkizuna ez jakitea, eta zehazki zer gertatzen den poliglutamina dagoenean», dio Lucasek. «Baina arrazoia da hipotesi asko aztertu direla, eta ia guztiek uste dute baietz, efektu bat dagoela, zerbait aldatua; ez dakigu ondorio horietatik zein den lehena, zein den besteek eragiten duten akatsa. Orain, lehen gertaerak zein diren bereizten saiatzea da erronka nagusia». Hau da, ikertzaileek adierazten dute gaixotasuna batez ere katean gertatzen dela: gene akastunak aldatu egin behar du beste ondorioak aldarazten dituen zerbait. Baina zein da lehen aldaketa, non dago hariaren hasiera? Galdera horren garrantzia lehenengo akats horri erasoz gero, agian gaixotasunaren aurrerapena geldiarazi ahal izateko itxaropena da.
Mekanismo patogenikoa
Neuroendekapenezko gaixotasunak itzulezinak direla jo izan da: neuronak hil ondoren, hilda daude. Baina Lucasen taldeak duela bost urte frogatu zuen Huntingtonen gaixotasunean behintzat sintomak berriro ager daitezkeela, baita sintoma horiek hasi ondoren ere. Lucasek -orduan Columbiako Unibertsitatean, New Yorkean- sagu transgenikoak sortu zituen, zeinetan huntingtinaren geneak glutaminarentzat kodetzen dituzten letra kimikoen 90 errepikapen baino gehiago baitzituen. Gizakietan, jakina da gaixotasuna 40 errepikapen baino gehiago daudenean agertzen dela. Baina, gainera, sagu transgeniko horien gene akastuna lotuta zegoen haren adierazpena kontrolatzen zuen beste gene batekin, zeina, nahi gabe, antibiotiko tetraziklinaren bidez aktiba zitekeen.
Beraz, praktikan, Lucasek sortutako sagu transgenikoek etengailu bat izaten zuten huntingtina akastunaren genea aktibatzeko edo ez aktibatzeko. Ikertzaileek ikusi zutenez, gaixotasunaren sintomak zituzten arratoiei gene okerra itzaltzen bazitzaien, antibiotiko tetraziklinarekin, eritasuna itzuli egiten zen. Ustekabeko aurkikuntzatzat jo zen orduan, baina oso itxaropentsua. Lucasen lanak, sendatzeko atea irekitzeaz gain, pazienteak lehen sintomak garatu arte itxarotea posible zela adierazten zuen. Ez zen nahitaezkoa tratamendu prebentiboari ekitea, alderdi garrantzitsua baita 30 edo 60 urterekin has daitekeen gaixotasuna denean.
Gaixotasuna nola hasten den askoz gehiago jakitea zen garrantzitsua. Horregatik, neurri batean, eta gene akastunak eragindako deskonponketei aurre egiten dieten botikak garatzen hasten direlako, ikertzaileek helburu gisa hartu dute lehen sintomak zein diren jakitea, edo glutaminaz gain zer beste faktorek eragiten duten gaixotasunaren agerpen berantiarrean —normalean, zenbat eta errepikapen gehiago agertu, orduan eta azkarrago agertzen dira sintomak, baina araua ez da beti betetzen—. «Oinarrizko ikerketan mekanismo patogenikoak aurkitzen jarraituko dugu, baina oraindik ere jakin behar dugu zein den lehenengoa, besteek eragiten dutena. Baina, asaldura horietako batzuen aurka botikak entseatu baditzakegu, nahiz eta bigarren mailakoak izan, oso interesgarria baita», dio Lucasek.
PHAROS azterlana (Prospective Huntington At Risk Observational Study), Rochesterreko Unibertsitateko neurologoa den Ira Shoulson-ek zuzendua, Huntingtongo Ikerketa Taldearen helburuetako bat da (irabazi asmorik gabeko lankidetza hori, besteak beste, Estatu Batuetako Osasun Institutu Nazionalek eta AEBko Europak finantzatzen dutena). PHAROS Huntingtonentzat inoiz egin den azterketa kliniko zabalenetako bat da. Bertan, 26 eta 55 urte bitarteko 1001 pertsonak parte hartzen dute, guraso gaixo bat dute, eta, beraz, %50eko probabilitatea dute gaixotasuna izateko, baina test genetikoa ez egitea erabaki dute, gaixotasuna izango duten ala ez adierazteko. Huntingtongo Ikerketa Taldearen estatistiken arabera, ez jakitearen erabaki hori da gaixotasuna izateko arriskuan dauden hamar pertsonatik bederatzi baino gehiago hautatzen dituena.
Helburua da parte-hartzaileei hamar urtez jarraitzea eta gaixotasunaren sintomak agertzen direnetik erregistratzea. «PHAROSeko parte-hartzaileek ez dakite gaixotasunaren erantzule den genea jarauntsi duten», esan du Shoulson-ek. «Ikerketa honetan epe luzean parte hartzeko gogoa eta dedikazioa atsegingarriak dira. Saiakuntza klinikoei ekiteko orduan, Huntingtonen gaixotasunaren agerpena atzeratzeko baliagarria izatea espero dugu». Adituek, halaber, aztertzen zaila den alderdi bati buruzko emaitzak lortzea espero dute: nola egin aurre pertsonek gaur egun gero eta aukera handiagoa dute beren geneek ematen dieten destinoa ezagutzeko. «PHAROSen esperientziak gaixotasun ezgaitzaile bat garatzeko arriskuan dauden pertsonek beren etorkizunari buruzko erabakiak nola hartzen dituzten ere esango digu», dio Shoulson-ek. Talde horretan 200 familia baino gehiagoko Huntingtoneko pazienteak tratatzen dira. PHAROSen parte hartzen dutenek osasun ona dute orain -% 99k ez du gaixotasunaren sintomarik -, ia guztiek irakaskuntza ertaina edo handiagoa dute, eta gehienak kudeaketa-postuetan edo profesional gisa daude. Ikertzaileak azaltzen ez diren arrazoiengatik, parte-hartzaileen bikoitza baino gehiago emakumeak dira.
