Abenduaren 27az geroztik, Espainian Pfizer-BioNTech-en txertoa administratzen ari dira koronabirusaren aurka. Eta egun gutxi barru gauza bera egingo da Moderna txertoarekin. Txertaketa-prozesu osoa koordinatzeko eta herrialde osoan irizpide bakarrak ezartzeko, Osasun Sistema Nazionaleko Lurralde arteko Kontseiluak (CISNS) “COVID-19 txertaketa-estrategia” prestatu du. Helburua da erikortasuna eta heriotza-tasa murriztea, dosia gero eta eskuragarriagoa den testuinguruan, eta talde ahulenak babestea. Baina oraindik badira txertoa hartzeko asmorik ez duten pertsonak. Ikerketa Soziologikoen Zentroaren (CIS) abenduko barometroaren arabera, biztanleen %28k uste zuen hori (azaroan %47k uste zuen). Txertoek nola funtzionatzen duten ez jakiteak, segurtasunean eta eraginkortasunean konfiantzarik ez izateak edo albo-ondorioek eragina dute emaitza horretan. Baina garrantzitsua da koiperako 19 txertoa jartzea, ez bakarrik gaixotasunetik babesteko, baita gainerako herritarrak babesteko ere. Hauek dira zalantza arruntenen erantzunak.
Zenbat txerto daude 19 koidaren aurrean?
Gaur egun, hainbat teknologia aplikatzen dituzten 250 txerto-proposamen baino gehiago ari dira garatzen mundu osoan. Bi produktu nabarmentzen dira lorpenengatik: bnt162b2 txertoa (Pfizer-BioNTech) eta mRNA-1273 txertoa (modernoa). Lehena, Comirnaty izenarekin merkaturatua, Espainian kudeatzen da iazko abenduaren 27tik. Bestalde, urtarrilaren 6an Europako Batzordeak baimendutako Modernoa txertoa laster jarriko da gure herrialdean.
Nork erabakitzen du zein txerto jartzen diren Espainian?
Europako Batzordea (EB), Sendagaien Europako Agentziak (EMA) ezarritako prozedurari jarraiki; horren bidez, txertoa populazioan erabiltzeko segurua eta eraginkorra den zehazten da. Europar Batasuneko herritar guztientzako txertoen erosketa koordinatzeaz ere arduratzen da.
Zer ezaugarri dituzte Pfizer eta Moderna txertoek?
Biak RNA mezulariaren (RNA m) teknologiarekin garatu dira, gizakietan erabili gabe. Biek ARNm-sekuentzia bat sartzen dute organismoan, gure immunitate-sistemak gaixotasuna eragiten duten patogenoak ezagut ditzan eta antigenoa sor dezan: kasu horretan, S proteina, spike edo espikula ere esaten zaiona. Labur esanda, RNA mezularia entrenatzaile pertsonala da, eta gure gorputzari birusetik babesten erakusten dio, birusak erasotzen badio.
Azpimarratu behar da Pfizer-BioNTech txertoak eta Modernoa txertoak ez dutela birus bizirik, eta, beraz, ez dutela gaixotasuna eragiten.
Nola gara daitezke hain denbora gutxian?
Txertoa sortzeko lana oso zorrotza da: hiru etapa ditu, ikertzaile askok parte hartzen dutenak, eta ekoizpen-prozesuak urteak behar izan ditzake. Baina, kasu horretan, azkartasuna (urtebete baino gutxiago) zenbait faktoreren konbinazioari zor zaio:
- Alde batetik, nabarmen murriztu zen fase preklinikoa, SARS-CoV-2 deritzonak beste koronabirus ezagun batzuen antzera jarduten baitu, hala nola SARS-CoV-1 eta MERS-CoV.
- Gainera, txertoaren teknologia (RNA mezularia) lehendik ere garatuta zegoen minbiziaren aurkako aplikazioetan.
- Bestalde, gizakiekin saiakuntzak egiteko faseak ere bizkortu egin dira, etapa klinikoak osatzeko baimenak gainjarri baitira.
- Eta, aldi berean, milioika txerto ekoizteko behar diren azpiegiturak garatu dira, horien eraginkortasunari edo segurtasunari buruzko datuak izan aurretik.
Txerto hauek seguruak al dira?
Agentzia erregulatzaileek (Europako EMA eta Espainiako Medikamentu eta Osasun Produktuen Agentzia, AEMPS, Espainian) arduratzen dira bizikidetasunaren aurkako txertoak19 ohiko kalitate-, segurtasun- eta eraginkortasun-estandarrak betetzeaz. Gainera, Osasun Ministerioak baieztatzen duenez, biztanleriari administratzen hasten direnetik, txertoen —eta txertoen— segurtasuna zorrotz zaintzen da.
Zer eraginkortasun dute txerto horiek?
Irudia: torstensimon
Bai Pfizer-BioNTech txertoak, bai Modernoa txertoak %95 inguruko eraginkortasuna erakutsi dute azterketa klinikoen faseetan. Orain, biztanleei masiboki aplikatzen ari zaizkienez, eraginkortasuna neurtu behar da, eta hori ere handia dela uste da. Baina eraginkortasuna ere ez da berehalakoa: bigarren dosia jaso eta egun batzuetara arte (zazpi bat egun), baliteke erabat babestuta ez egotea.
Zein dira bigarren mailako ondorio nagusiak?
Saiakuntza klinikoen fasean hauteman ziren ondorio kaltegarri gehienak arinak edo ertainak izan ziren. Hauek dira ohikoenak, hau da, 10 pertsonatik bati baino gehiagori eragin diezaieketenak: injekzio-lekuan mina eta hantura, nekea edo nekea, buruko edo muskuluko mina, sukarra edo hotzikarak eta artikulazioetako mina.
Pfizer-BioNTech eta Moderna txertoak ematen hasi zirenetik, ia ez da zenbatu mundu osoan erreakzio alergiko larririk.
Zergatik da garrantzitsua txertoa jartzea?
Txertoak pertsona guztiak babesten ditu gaixotasunetik eta, zeharka, gainerako herritarrak. Hori dela eta, pertsona gehiago immunizatu direnean, gainerako pertsonek, batez ere ahulenek, gaixotasuna izateko, birusaren eraginpean egoteko edo, gutxienez, birus-karga handien eraginpean egoteko probabilitatea txikiagoa izango da.
Zenbat irauten du immunitateak?
Pfizer-BioNTech txertoak eta Modernoa txertoak bi dosi dituzte, eta bigarrena, berriz, lehenbizikotik 21 eta 28 egunera aplikatzen da, hurrenez hurren. Handik astebetera immunizatuta egongo ginateke.
Hala ere, eta Estatu Batuetako Sendagaien Agentziak (FDA) adierazi duenez, oraindik ez dago behar adina datu immunitate horrek zenbat denbora irauten duen jakiteko, ez eta txertoak pertsonen artean SARS-CoV-2 kutsatzea saihesteko ebidentziarik ere.
Pfizer-en edo Modernoaren txertoa jartzea aukeratu dezaket?
Herritarrek ezin dute aukeratu zein txerto jarri nahi duten, dosi kopuru mugatua eta erabiltzeko zailtasuna direla eta. Osasun Ministerioak baloratu behar du egoera hori, txerto bakoitzak une bakoitzean duen informazioaren arabera.
Nola antolatu da txertaketa-kanpaina Espainian?
Joan den irailean, Osasun Sistema Nazionaleko Lurralde arteko Kontseiluak txertaketa-estrategia bakarra egitea erabaki zuen Espainian. Txertatuko diren populazio taldeen lehentasun kronologikoaren ordena ezarri zen, esposizio, transmisio eta eritasun larriaren arriskua baloratuz, baita populazio talde bakoitzaren eragin sozioekonomikoa ere.
Gaur egun, lehen etapan gaude, abenduaren 27an hasi eta martxoan amaitzen dena. Txertoa adindunen zentroetako, osasun zentroetako eta lehen mailako langile soziosanitarioetakoei eta instituzionalizatu gabeko mendekotasun handikoei ematen zaie. Lehen fase honen helburua 2,5 milioi pertsona immunizatzea da.
Bigarren etapa martxoan hasi eta ekainean bukatuko da. Une horretan hasiko da azken zikloa, eta, seguruenik, talde-immunitatera iritsiko da —artaldeko immunitatea ere deitzen zaio—, txertatutako populazioaren % 70 inguru han baitago. Osasun Ministerioak oraindik ez du jakinarazi zein taldek hartuko duten txertoa fase horietan.
Txertoa doan da eta dosia egongo da guztientzat?
Txertoa doakoa da eta Osasun Sistema Nazionalak estaltzen du. Osasun Ministerioak herritar guztiei emango zaiela dio Izan ere, Europako Batasuna estaldura hori bermatzeko adina txerto ari da erosten; behar baino askoz gehiago erosteko akordioak ere ari dira sinatzen, herrialde bakoitzerako eskuragarri dagoen dosiaren azken kopurua azkenean baimentzen diren txertoen araberakoa baita.
Derrigorrezkoa da txertoa jartzea?
Ez da nahitaezkoa txertoa jartzea, Espainiako gainerako txertaketekin gertatzen den bezala.
Noiz hartu behar dut txertoa?
Unea iristen denean —arrisku-taldearen arabera—, OSNa pertsona bakoitzarekin jarriko da harremanetan, txertoa noiz eta non hartu behar duen adieraziz.
Zergatik ezin dira txertatu 16 urtetik beherakoak, haurdun dauden emakumeak edo edoskitzaroan daudenak?
16 urtetik beherakoen artean saiakuntza klinikorik egin ez denez, txertoa ez da erabiliko. Bai Pfizer-BioNTech eta bai Moderna programek dagoeneko aurkeztu dituzte saiakuntza horiek egiteko planak, baina sei eta hamabi hilabete bitartean beharko dira horiek osatzeko eta emaitzak ezagutzeko.
Emakume haurdunei edo edoskitzaroan daudenei dagokienez, bai Osasun Ministerioak, bai Europako Medikamentu Agentziak eta Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gomendatu dute osasun-profesional batek ebaluatu ditzala onurak eta arriskua banaka; izan ere, eskura dagoen informazioa oso mugatua da haurdun daudenen kasuan, eta ez dago halakorik haurrari esnea ematen zaionean.
Irudia: Wikia Irudiak
Ezin dut bigarren dosia jarri?
Dosiak eta bien artean ezarritako denbora tartea errespetatzea funtsezkoa da txertoaren eraginkortasuna bermatzeko. Hala egiten ez badu, babesa baliorik gabe utz dezake edo sendotasun gutxiago eman.
Zer gertatzen da txertoaren lehen dosia hartu ondoren kutsatzen banaiz?
Antigorputzak zenbat denboran irauten duten zehatz-mehatz ez dakigunez eta aldez aurretik infektatutako pertsonengan txertaketa segurua dela ziur dakigunez, beharrezkoa da bigarren dosia ematea isolamendu-aldia amaitu ondoren.
19. bizitza pasa badut, txertoa jarri behar dut?
Bai, ez baitakigu zenbat denbora irauten duen immunitate naturalak.
Sintrom hartzen badut, txertoa har dezaket?
Osasun Ministerioak adierazi duenez, antikoagulatzaileekin tratamendu kronikoa egiten ari diren eta kontrolpean eta egonkor mantentzen diren pertsonek arazorik gabe jaso dezakete txertoa.
Txertoa jarri ondoren, maskara erabiltzeari utz diezaioket?
Populazioaren zati handi batek txertoa jarri arte, pertsona guztiek, bai txertatuta daudenek bai txertatu gabeek, prebentzio-neurriak izaten jarraitu behar dute: maskara, eskuak garbitzea, pertsonen arteko distantzia, harremanak izaten ditugun pertsonen kopurua mugatzea, aire zabalean edo ondo aireztatutako guneetan ahal den guztietan aukeratzea, sintomarik izanez gero etxean geratzea, diagnosi-proba baten emaitzaren zain egotea edo elkarrekin bizi den pertsonaren batekin 19 kontaktua izatea.
Birusak muta egiten badu, txertoa eraginkorra izango da?
Bai Pfizer-BioNTech bai Moderna beren txertoak andui berrien aurka eraginkorrak diren frogatzen ari dira, bai Erresuma Batuan berriki identifikatu den txertoa; bi kasuetan, ikerketek eraginkortasuna berresten dute. Gainera, OMEk, Siddhartha Datta adituaren hitzetan, adierazi du “ez dagoela inolako adierazpenik txertoak aldaera berrien kontra funtzionatzen ez duelako, baizik eta etorkizun handiko ebidentzia bat dagoela, txertoa jarriko duela adierazten duena”.
