Leishmaniasia malaria baino gutxiago da, eta, jakina, hiesa baino askoz gutxiago. Baina, nolabait, bien ahizpa da. Malariaren ondoren, gehien hiltzen duen bigarren parasito-gaixotasuna da. Eta hiesarekin batera erasotzen duenean, tratamendurik gabeko gaixo baten bizi-itxaropena heren bat besterik ez da. Txosten batzuen arabera, planeta osoan urtean galdutako 2,3 milioi urteko ekoizpen-bizitza osasuntsuaren baliokidea da haren karga. Eta adituek diote gero eta eragin handiagoa izango duela.' Laburbilduz: ez du merezi gaixotasun ahaztua izatea. Nazioarteko Lankidetzarako Espainiako Agentzia (AECI), Osasunaren Mundu Erakundearekin lankidetzan, leishmaniasiaren aurkako nazioarteko ekintza bat egiten ari da, Espainian oraindik endemikoa den gaixotasun tropikal bakarra.
«Leishmaniasia, Buruliko loaren eta ultzera gaixotasunarekin batera, gaixotasun ahaztuenen taldea da», dio Jorge Alvar ikertzaile espainiarrak, duela bi urtetik Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) leishmaniasia kontrolatzeko programen arduraduna baita. «Pobreziak berezko dituen gaixotasunak dira, eta eragiten dieten biztanle-segmentuagatik, ez zaie interesatzen ez industria farmazeutikoari ez mendebaldeko munduari behar duten mailan».
Baikortasunik gabe, dagoeneko martxan daude egoera aldatzen saiatzeko ekimenak. Horietako bat, Espainiak abiarazia, Osasunaren Mundu Batzarraren ebazpen baten onarpenetik dator. 2006ko maiatzean, OMEren Kontseilu Betearazleak «Leishmaniasia kontrolatzeko» ebazpen baten testua onartu zuen, eta hurrengo Mundu Batzarrean berretsiko da. Ebazpen bat izateak esan nahi du nazioarteko komunitateak arazoaren garrantzia onartzen duela eta arazo hori konpontzeko lan egiteko konpromisoa hartzen duela. Leishmaniasia zen konponbiderik gabeko gaixotasun tropikal umezurtz bakarra.
«Ez dut inolako zalantzarik gaixotasun hau inflexio-puntu batean dagoela bere historian: sendagai berriak daude, diagnostiko-test azkarrak daude, kendu egin behar dela uste politikoa… Eta, behingoz, badirudi Espainia argazkian atera daitekeela», dio Alvarrek. Duela urtebete AECIk 2,5 milioi dolar eman dizkio OMEri Afrikako adarrean leishmaniasiari aurre egiteko.
Endemikoa Espainian
Leishmaniasiak forma sistemikoa du, eta hilgarria da botika egokiak ematen ez badira.
Zergatik Espainiak bereziki leishmaniasiarekiko duen interesa? Espainiako gaixotasun tropikal endemiko bakarra denez, Europako ikerketa-talde onenetako batzuk espainiarrak dira. «Normala zen Espainiak leishmaniasiaz arduratzea», dio Alvarrek. Espainian, ordea, gaixotasun hori askoz arazo txikiagoa da Indian, Nepalen eta Bangladeshen (gaixotasun-karga orokorraren %67), Afrikako adarrean (Sudan eta Etiopian, %18ko gaixotasun-karga), Ekialde Ertainean (gaixotasun-kargaren %11), Erdialdeko Amerikan eta Hegoaldean (%0,1).
Leishmaniasia euli txiki bateko emearen ziztadatik transmititzen da, flebotomotik, Leishmania generoko protozooekin kutsatuta. Parasitoaren zikloan ezinbestekoa da intsektua egotea, hau da, gaixotasuna ez da kutsatutako gizaki batetik bestera kutsatzen eulia bektore gisa aritu gabe. Batzuetan, gordailua animaliak dira, txakurrak bezala. Eta hori gertatzen da Espainian, non, gutxi gorabehera, 4,5 milioi txakurrek parasitoa %6 dutela kalkulatzen baita.
Xede-populazioa
Leishmaniasiak larruazalaren forma du, eta lesio eta ultzera deformatzaileak ditu, tratamendurik gabe urtebete baino gehiago iraun dezaketenak orbaintzen; beste errai-forma batek (sistemikoa, organismo osoari eragiten dio) hilgarria da gai aktibo egokiak ematen ez badira. Espainian, urtean ehun kasu inguru leishmaniasi erraial izaten dira normalean immunitate-sistema osasuntsua duten pertsonetan —baina heldutasunera iritsi gabe: gehienak haurrak dira—, gehi hamarreko batzuk immunodeprimituetan, hiesa duten gaixoetan.
Azken puntu hori funtsezkoa da gaixotasun horrek mundu osoan duen garrantzia ulertzeko. Laurogeiko hamarkadaren erdialdean, Alvarrek leishmaniasiak hiesarekin duen harreman gaiztoa deskribatu zuen: gaixotasun oportunista ez ezik (immunitate-sistema deprimituta dagoenean agertzen da), «leishmaniasi eta hiesarekin koinfekzioa gertatzen denean, bi gaixotasunak elkar indartzen dira», dio Alvarrek, eta, tratamendurik gabe, gaixoaren bizi-itxaropena izugarri murrizten da.
Bi gaixotasunen arteko indartze-fenomeno hori ez da arazo larria Espainian; izan ere, hiesa duten gaixoek gai antirretrobiralak erabil ditzakete, baina bai mundu azpigaratuan. «Etiopiako zenbait eremutan ?dio Alvar-ek? leishmaniasia duten gaixoen %20 eta %30 artean hiesa dute, eta bizirik irauteko aukera gutxi». Malnutrizioarekin, higienerik ezarekin eta hezkuntzarekin are gehiago larriagotzen den egoera. «Zenbat eta hezkuntza gehiago izan, orduan eta leishmaniasi gutxiago dago. Jendeak badaki ez duela hondakinik utzi behar, intsektu bektorea bere etxetik hurbil ugal baitaiteke, adibidez. Leishmaniasiak pobreenei eraso egiten die beti. Miseria-eritasunaren zikloa etengabe indartzen du».
Gerra berriek eta mediatikoek nahiz titular gutxien ematen dutenek okerrera egin dute. Afganistanen, gerretan zehar Pakistanen izandako errefuxiatu-aglomerazioko zonak azaleko leishmaniasi-gune bihurtu ziren, eta orain, lekualdatuak etxera itzultzean, herrialde osoan zabaltzen da. «Kabulgo larruazaleko leishmaniasi izurritea da orain arte ezagutzen den izurriterik handiena, urtean 40,000 kasutik gora dituena», dio Alvarrek, La Caixak hein batean finantzatutako programa bat zuzentzen duenak.
Afrikako adarrean «Leishmaniasi erraialaren izurrite handia espero da Sudanen, Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko muga ireki ondoren. Milioi eta erdi pertsona inguru ez-endemikoetatik endemikoetara mugituko da, iazko urtarrilean sinatutako bakearen ondorioz». AECIren funtsekin, OMEk programak ireki ditu Sudan iparraldean (Gedaref), Sudan hegoaldean (Nilo Garaia) eta Etiopian (Libo). Azken herrialde horretan, Greziako eta Espainiako Mugarik Gabeko Medikuen laguntzarekin, leishmaniasiak orain arte libre zegoen eremu batean zergatik egin duen aurrera azaltzen saiatzen dira. Eremu horretan %4ko hilkortasuna duen epidemia deklaratu da.
