Orain arte, ospitaleetan, komun publikoetan, gimnasioetan… ikusten genituen, edo higienearekin oso zorrotzak diren pertsonen poltsan eta eskuetan. Ez zen ohikoa bakterioen kontrako gelak, antiseptikoak edo desinfektatzaileak erabiltzea eskuak garbitzeko pintxoa edo ogitartekoa jan aurretik. Haurtxoentzako paper-zapi hezeek ere (edo helduen eskuetarako saltzen direnek) estutasun askotatik atera dute bat baino gehiago konketan xaboia zuen komunik aurkitzea ezinezkoa zen lekuetan.

Zer da onena kutsatzea eragozteko? Eskuak garbitzea

Hala ere, koronabirusaren krisiaren ondorioz, gel horiek supermerkatu eta farmazietan aurkitzen zailenak diren produktuetakoak dira. Izan ere, soluzio desinfektatzaile horiek oso erosoak dira poltsikoan eramateko (50 ml-tik gorako plastikozko botiletan ere saltzen dira), eta erabilgarriak dira alarma-egoeran etxetik atera daitekeen eta eskuak urez eta xaboiz garbitu ezin diren uneetarako. Hori gomendatzen dute osasun-arduradun guztiek SARS-CoV-2 hiltzeko.

“Eskuak maiz garbitzeak babes handiagoa ematen du COVID-19aren aurrean, gomazko eskularruak erabiltzeak baino. Eskularruak janztea ez da oztopo kutsatzeko; izan ere, aurpegia eskularruekin ukituz gero, birusa eskularrutik aurpegira pasatzen da, eta infekzioa eragin dezake”, azaldu du Osasunaren Mundu Erakundeak (OME). “Birus honek ohiko desinfektatzaileekiko edo xaboi-urarekiko nahiko sentikorra egiten duen kapsula lipidiko bat du. Uraren tenperaturak ez du askorik axola, bai ordea xaboia erabiltzeak”, onartu du Antonio Clemente Ruíz de Almirón dermatologoak, Espainiako Dermatologia eta Benereologia Akademiako kideak (AEDV). Haren ustez, ez da beharrezkoa eskuak urarekin eta xaboiarekin garbitzea eta gel hidroalkoholikoa erabiltzea, baina bi gauzak erabili nahi badira, “ez dago gaizki”.

Azal sentikorra duten pertsonek ere bai? “Disoluzio hidroalkoholikoak ez dira narritagarriagoak xaboi-ura baino ”, dio Rosa Taberner elkarte bereko dermatologoak. Horregatik, krema hidratatzaileak “erruz erabiltzea” gomendatzen du, gorritasuna eta azkura agertu aurretik; izan ere, dermatitisa agertzen denean, larruazalean are prurito gehiago sortzen dute, eta, orduan, medikuak agindutako tratamendu mediko topikoetara jo beharko da.

Irudia: zukunftssicherer

Gel desinfektatzaileak: erabilera eta fabrikazioa

Beraz, produktu antiseptiko horiek hauek egin aurretik eta ondoren erabil ditzakezu: erosketetara edo farmaziara joan, garraio publikoan bidaiatu lanera joateko, adineko pertsonei lagundu, zaborra botatzera edo txakurra paseatzera irten (prebentzioz, garbitu txakurraren kuxinak eta buztana ere gelarekin). Nahikoa da tantatxo batzuk ematea, eta, berehala, eskuak desinfektatzen dira. Aldez aurretik, garbi eta zikinkeriarik gabe egon behar dute. Eta desinfekzio hori ez da nolanahi egiten. Nola aplikatu horrelako formulazio desinfektatzaile bat? OMEren arabera, produktu-kantitate bat bota behar da esku-ahurrean, bi eskuen azal guztian zabaldu eta lehortu arte igurtzi; ekintza horrek 20-30 segundo inguru har ditzake.

Hala ere, gel lehor horiek eraginkorrak izan daitezen, konposizio zehatz bat izan behar dute. Bai produktu kosmetikoek bai biozidek (AEMPS, Sendagaien eta Osasun Produktuen Espainiako Agentziaren osasun-erregistroko zenbaki batekin identifikatzen diren desinfektatzaileak) alkohol isopropilikoaren, etanolaren edo alkohol propilikoaren % 60ko kontzentrazioa izan behar dutegutxienez. Gainera, bioziden kasuan, UNE-EN 14476 arauan zehazten den ekintza biruzida izan dezakete, besteak beste. Horrek guztiak etiketan agertu beharko luke.

Eskuak higienizatzeko gel hidroalkoholikoen hornidura-arazoak direla eta, Espainian destilategiak dituzten edari destilatuen fabrikatzaileek Gobernuari jakinarazi diote prest daudela ekoizteko, eta dagozkien baimenak eskatu dituzte. Baina batzuek dagoeneko egin dezakete.

Farmazialarien Elkargo Ofizialen Kontseilu Nagusiak (CGCOF) produktu horiek farmazien laborategietan ere fabrikatzeko aukera landu du, baina formula magistral gisa sortzeko beharrezkoak ez diren beste baldintza batzuekin (kasu honetan, nahitaezkoa da medikuaren agindua). Hain zuzen, kosmetiko gisa formulatu daitezke, baldin eta fabrikazioari, ontziratzeari, etiketatzeari eta Produktu Kosmetikoak Jakinarazteko Europako Atariari (CPNP) jakinarazteari loturiko zenbait lege-baldintza betetzen badira, CGCOFeko Zerbitzu Teknikoetako zuzendari Antonio Blanesek dioenez. Eta osasun-agintariekin aztertzen ari dira farmaziek gel hidroalkoholikoak prestatzeko bizkortasun handiagoa izan dezatela.

Gel desinfektatzaileen eta haien arriskuen errezetak

Hala ere, eta produktu horien prezioa igo egin daitekeela ikusita, batzuk Interneten murgiltzen dira etxean egiteko errezeten bila. Eta aurkitu ondoren, sare sozialetan partekatzen dituzte. Alkoholdunak edo alkoholik gabekoak egoten dira, eta aloe verarekin, te-zuhaitzarekin edo olio esentzialekin nahasten direnak. Ikusi da, halaber, alkoholik ez dutenean, batzuek vodka erabiltzen dutela eta lubrifikatzaile intimoarekin konbinatzen dutela, edo gina eta krema hidratatzailea nahasten dituztela, adibiderik xelebreenetako batzuk jartzeagatik. Baina formularik partekatuenen artean daude, halaber, OMEk botikariei haiek prestatzeko ezartzen dizkien jarraibideak; etanola edo alkohol isopropilikoa, hidrogeno peroxidoa (ur oxigenatua), glizerola eta ur destilatu esterila edo ur irakin hotza erabiltzen dira.

Irudia: PublicDomainPictures

Formulazio horien oinarrizko osagaiak lortu ondoren, nahikoa da neurgailuak, nahasteko edalontzi bat eta plastikozko edo beirazko botilak eskuratzea, kimikariak izatera jolasten hasteko, gel desinfektatzaile bat sortzen saiatzeko.

Baina, kasu guztietan, adituen gomendioen arabera, profesionalei utzi behar zaie horiek egiten. Sare sozial horietako ahots kritikoen artean, Déborah García Bello kimika eta dibulgatzaile zientifikoa (Deborahciencia izenez ezagunagoa) nabarmentzen dira. “Arduragabekeria da gel desinfektatzailea fabrikatzeko errezetak partekatzea”, esan du bere Twitterreko kontuan. “Garrantzitsua da arlo honetan zuhur jokatzea” diote botikariek. Zergatik?

Etxeko esku-desinfektatzaileen arrisku nagusia da, AEDVren arabera, eraginkortasun frogaturik ez duten formulak erabiltzen direla. Eta adibide gisa jartzen dituzte Interneteko gelen errezeta batzuk, “belar-dendetako produktuekin eginak, hala nola olioekin; zalantzazko eraginkortasuna dute eta, batzuetan, erreakzio alergikoren bat eragin dezakete”.

Baina, baliozkoak badira, hala nola OMErena edo Cádizko farmazialari baten prestakin hau, arazoak beste batzuk dira modu egokian egiten ez bada, eta hori oso litekeena da esperientziarik eta zuhurtziarik gabeko pertsonen eskuetan, ez baitira etxerako errezetak, profesionalentzakoak baizik:

• Babes-neurri egokirik gabe eta ezagutza zientifiko nahikorik gabe gaizki manipulatuz gero arriskutsuak izan daitezkeen substantziak dituzte oinarri. Narritagarriak eta are sukoiak ere izan daitezke, alkoholaren eta etanolaren kasuan. “Alkoholek gure azala deshidratatzen dute, eta, beraz, emoliente edo hezegarririk ez duten formulazioetan etengabe erabiltzeak kalte egiten dio azalari”, dio Antonio Blanesek. Hidrogeno peroxidoak erredurak eragin ditzake larruazalean, mukosetan eta begietan. Glizerola ere sukoia eta koipetsua da, eta asko zikintzen du.
• Horiek ekoizteko, erreaktibo kimiko horiez gain, doitasunez neurtzeko tresnak behar dira (pipetak, probetak, balantzak…), eta horiek ezin dira erraz erosi. Eta are gutxiago une honetan, oinarrizko produktuak (alkohola, botilatxoak) urri direnean. Beraz, gai horiek profesionalen esku uztea da zentzuzkoena eta arduratsuena. Metanolarekin probatzea ere ez okurritu, oso toxikoa baita. Eta ez erabili Thermomix osagaiak pisatzeko. Errore-tarte txiki bat funtsezkoa izan daiteke.
• Gel horiek fabrikatzeko, gure sukaldeetan bermatu ezin diren higiene-baldintzak bete behar dira. Hori dela eta, bakterioz kutsatutako gel bat lor dezakegu, eta, are okerrago, ez gara horretaz jabetuko. Laborategi batean, aldiz, garbiketa-baldintzek eta kalitate-kontrolek produktu segurua bermatzen dute.
• Nork ziurtatzen dizu eraginkortasuna? “Ziurrenik —dio Blanes-ek— ez da eraginkorra izango koronabirusaren kontra, osagaien kontzentrazioak funtsezkoak baitira, eta, gainera, etxeko nahasketa batean ezin da bermatu haien homogeneotasuna eta, beraz, dosifikazio orekatua”.
• Eta zerbait gaizki ateratzen bada, nori erreklamatu? Produktu komertzialek, gutxienez, laguntza-zerbitzu bat dute.