Europako Erkidegoen Batzordeak elikagaietako akrilamida-mailen kontrolari buruzko Gomendio bat argitaratu du, EBko 2007/331/EE Aldizkari Ofizialak jasotzen duenaren arabera. Txosten horretan, EBko estatuei eskatzen die hiru urtez (2007tik 2009ra) maila horiek zaintzeko eta datu horiek Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzari (EFSA, ingelesezko sigletan) helarazteko. Agintaritza hori arduratuko da konpilazioaz. Elikadura-kateko Kutsatzaileen Batzorde Teknikoaren kezkaren ondorio da Europar Batasunaren ekimena. 2005ean, FAO/OMSko adituek egindako arrisku-ebaluazioa berresten zuen batzorde horrek, non esaten baitzen konposatu genotoxiko eta kantzerigeno horren esposizio-tarteak txikiak zirela eta, beraz, giza osasunerako kezkagarriak zirela.
Azken urteotan, bai estatu kideek bai elikagai-industriak akrilamida sortzeko bideak ikertu dituzte. Konposatu genotoxiko bat da akrilamida, DNA aldatzeko gaitasuna duena. Industriaren arloan, borondatezko neurriak garatu dira aipatutako substantziaren maila elikagai eraldatuetan murrizteko. Europako Batzordeak uste du gutxienez hiru urtez jaso behar direla akrilamida-mailei buruzko datu fidagarriak, maila altuetan eduki ditzaketen eta biztanleria osoan nahiz talde ahuletan (bularreko haurrak edo haur txikiak) irensten laguntzen duten elikagai-produktuen edukiaren berri izateko.
Emaitza analitikoen ebaluazioaren bidez, arriskua zenbatesteaz gain, borondatezko neurrien eraginkortasuna zehaztu ahal izango da, eta kutsatzaile horren presentzia murrizteko ahaleginekin jarraitu. Azterketa estandarizatzeko, Gomendioak laginketaren puntuak eta prozedura ezartzen ditu, baita produktuen izaera, lagin-kopurua, maiztasuna eta analisien metodologia ere. Elikagai-produktuen laginketa supermerkatu, denda, jatetxe edo ekoizpen-zentroetan egin beharko da merkaturatze-fasean, betiere lagina iraungi baino lehen.
Kategoriak eta irizpideak
Patata frijituak, ogia edo galletak dira segimendua egingo zaien elikagaietako batzuk.
Produktuaren kategoriaren arabera, aztertutako laginen gutxieneko kopurua ezartzen da, baina, ahal den neurrian, zabaltzea gomendatzen da. Produktu bakoitzerako eman behar den gutxieneko informazioa ere zehazten da, eta informazio xeheagoa bidaltzeko gonbita egiten da. Datuak transferitzeko formatu estandarizatua ematen da. Ekainaren lehen egunean eginen da, beranduenez, eta aurreko urteko erreferentzia izanen du, ebaluatzeko.
Azterlanaren xede diren elikagaien kategoriak hauek dira: patata frijituak, ogia, gosaritarako zerealak, galletak, kafe txigortua, potetxoak eta zerealez egindako haurtxoentzako beste elikagai batzuk. Halaber, aurreko kategorietan aipatu ez diren beste elikagai batzuk, patata, zerealak, kafea edo kakaoa eta haurrentzako elikagaiak barne. Laginak aukeratzean, ahal den neurrian, estatu kideen elikadura-ohiturak jaso behar dira.
Azkenik, estatu kideei eskatu zaie akrilamida aztertzeko, Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 882/2004 (EE) Erregelamenduan (III. eranskina, 1. eta 2. puntuak), pentsuen eta elikagaien arloko legedia eta animalien osasunari eta ongizateari buruzko araudia betetzen direla bermatzeko egindako kontrol ofizialei buruzkoan, ezarritako irizpideen arabera.
Kutsadura
Akrilamida uretan disolbagarria den eta industria- eta manufaktura-prozesuetan erabiltzen den amiden taldeko substantzia kimikoa da. Minbiziari buruzko Nazioarteko Ikerketa Agentziak (IARC) 2A kategoriako potentzial kantzerigeno gisa sailkatzen du, hau da, «substantzia ziurrenik kantzerigenoa gizakietan». Konposatu hori elikagaietan egon zitekeelako alarma piztu zen Suedian 2002an, Stockholmeko Unibertsitateko ikertzaileek langile-talde batean akrilamida ugari egotea beren dietarekin lotu ondoren.
Hasieran, elikadura-kateetako ordezkarien eta komunitate zientifikoaren parte baten sinesgaiztasunak emaitza gutxi egiaztatutako azterketa-teknikei egozten bazien ere, ondorengo lan kualifikatuek berretsi egin zuten substantzia horren sorreraren hasierako teoria, tenperatura handien eraginpean dauden karbohidratoen proportzio handia duten elikagaietan, hala nola frijituetan edo labeetan, patata frijitu, galleta edo ogietan. Hala ere, zaila da akrilamida irensteko atalase toxiko bat ezartzea eta giza osasunean duen benetako eragina zehaztea.
Elikagaietan akrilamidarik ez izateko prebentzio-neurriak bi multzotan sailkatzen dira. Batetik, karbohidrato ugariko elikagaiak prozesatzeko erabiltzen diren tenperaturak eta denbora murriztea. Akrilamida ekoizteko tenperatura optimoa 180 °C inguruan dagoela dirudi, nahiz eta 120 °C-tik gora sortzen den. Gainera, kontzentrazioa handitu egiten da esposizio-denborarekin.
Beste prebentzio-neurria dieta askotarikoa eta orekatua, bereziki fruta, barazki eta elikagai freskoetan aberatsa, kontsumitzea da. Industrialki prozesatutako produktuetan oinarritutako elikagai monotonoak hartzea osasunerako oso kaltegarria izan daitekeela dioen ideia ez da berria, aspalditik errepikatzen den puntua baizik.
Elikagaien segurtasunerako zailenetako bat da elikagaietako substantzia genotoxikoek eta kantzerigenoek giza osasunean izan ditzaketen arriskuak ezartzea. Tradizionalki, arrisku-aholkulariek ALARA printzipioa aplikatu izan dute horrelako substantzietan («ahalik eta txikiena»). Printzipio horren desabantaila ugarien ondorioz, ordea, beste metodo batzuk erabiltzen dira gaur egun. EFSAren Zientzia Batzordeak MOE (esposizio-marjina) kontzeptua gomendatzen du. Metodologia horren bidez, elikagaietako zenbait substantzia genotoxikok eta kantzerigenok planteatutako arriskuak alderatu daitezke, hala nola akrilamidarena, eta, horretarako, aipatutako substantzien potentzian dauden aldeak eta biztanleen kontsumo-ereduak aplikatzen dira. Esposizio-tartea zenbat eta txikiagoa izan, orduan eta handiagoa izango da aztergai den substantzia osasunerako arrisku potentziala.
