Apetitu- edo asetasun-sentsazioak zerikusi handia du garunetik sortzen diren eta bide metaboliko zehatzetan eragiten duten seinale molekularrekin. Horietako batzuek obesitate morbidoa bezalako nahasteak azal ditzakete, eta gehiegizko pisua sintoma nabariena duten nahasteak erregulatzen lagundu. Leptina, Science-n berriki argitaratutako esperimentuek erakusten dutenez, mekanismo horien molekula giltzarri gisa sendotzen dela dirudi.
Nahiz eta tripako zarata likidoa edo bat-bateko listazioa izan gosearen adierazle fisiologikoak, sentsazio horren oinarria gorago dago. Izan ere, alarmak dira, eta haien kontrol-zentroa garunean dago. Hor sortzen da seinalea, orain arte metatutako zantzu guztien arabera, hormona espezifiko batek, leptinak, gosea erregulatzen duten mekanismoetan parte har dezan. Alde horretatik, badirudi pertsona heldu baten gizentasunerako joera bizitzako aste gutxiren buruan zehaztu daitekeela, hormona horrek jateko gogoa erregulatzeko duen intentsitatea aztertuz.
Oregon Health Sciences University-ko (OHSU) Richard Simerlyk zuzendutako ikertzaile-talde batek lortutako emaitzen arabera, obesitaterako joera eragiten duten mekanismoetan leptinak duen zeregina espekulatiboa baino gehiago da. Simerlyk genetikoki eraldatutako saguak erabili zituen, obesitatearen garapenean garunak duen eragina eta leptinaren eginkizuna zehazteko. Lehenago ere bagenekien gure organismoko gantz-ehunetako leptina-maila funtsezkoa zela jateko bulkada ulertzeko: zenbat eta leptina-maila handiagoa, orduan eta gose-sentsazio txikiagoa. Simerlyk organismoan leptinarik gabeko saguen bilakaera hormonaren dosi osagarriekin tratatutako saguen eboluzioarekin konparatu zuen. Lehenengoen heldutasuna obesitate morbidoarekin eta apetitu-sentsazio iraunkor batekin lortu zuten, eta bigarrenek, berriz, biguntasun bereziarekin eta janariarekiko interes berezirik gabe.
Portlandeko ikertzaileak Science aldizkarian argitaratu ditu bere ondorioak. Ondoren, saguen garunak aztertu zituen, eta ikusi zuen leptinaz tratatutako saguen gosea kontrolatzen duen garun-eremuko neurona-populazioa askoz handiagoa zela eta aldaketa fisiologikoek etengabe irauten zutela.
Azalpen gisa, OHSUko taldeak postulatzen du sagu jaioberrietan leptina emateak konfigurazio neuronala eragiten duela garun-eremuan, bizitza osoan iraungo duen gosea kontrolatzen duena eta ezinbestekoa ez den irenste oro eraginkortasunez erreprimituko duena.
Funtsezko aurkikuntza
Berriki egindako ikerketen arabera, gosearen bulkadak bizitzako lehen asteetan ematen den tratamendu hormonalarekin erregulatzen dira.
Sadaf Farooqi, Cambridgeko Unibertsitateko ikertzailea, obesitatearen arloko munduko agintaritzat hartzen da. Simerlyren artikuluari dagokionez, «funtsezko aurkikuntza» dela dio. Aurkikuntzak, agerian uzten duenez, espekulaziorako bide bat irekitzen du: bizitzako lehen asteetan emandako hormona-tratamendu baten bidez, bizitzeko nahiaren bulkadak arautzeko aukera, eta, horri esker, gizabanakoak bere gosea organismoaren benetako beharretara egokitu ahal izango du, ezinbesteko kaloriak bakarrik kontsumituz.
Fisiologikoki, jaioberri batek duen leptina-kantitatea ez dago bere jaiotzetiko elikaduraren baitan, bere konfigurazio genetikoaren baitan baizik, eta horrek tesi bat bultzatzen du: obesitatea geneek baldintzatua izan daitekeela. Leptinak gosea erregulatzen duen garunaren inguruko garapen neuronala estimulatzen duen heinean, gizakia asetasun-sentsazioa gehiago bereiziz haziko da (gutxiago asetuko da).
Farooqui prest dago leptinak nola konfiguratzen dituen neuronak, gosea erregulatu beharko baitute ebakuntza farmakologiko baten oinarriak finkatzeko, eta joera genetiko horrekin jaiotzen diren indibiduoen hormona-defizita zuzendu dezake. «Gaur egun, badira leptinak egiten duen garun-modulazioa imitatzen duten botikak, baina zuzeneko jarduketa batean pentsatu beharko litzateke», dio ikertzaile britainiarrak.
AEBetako Gaixotasunak Kontrolatzeko Zentroek berriki onartu dute obesitateak tabakoa gainditzen duela gaixotasunari aurrea hartzeko arrazoi nagusi gisa. Obesitate morbidoak 2. motako diabetesaren eta zenbait minbizi-motaren arriskua areagotzen du. Hain zuzen, OMEk berriki egindako txosten batean ohartarazi du obesitateak herrialde garatuetako osasun-kostu guztien %7 eragiten duela. «Nahiz eta egunero 30 minutuko ariketa fisikoa egitea arazo horren konponbide eraginkorra izan», ohartarazi du Farookik, «ezin dugu ahaztu paziente askok, gainera, esku-hartze farmakologikoa beharko dutela».
Gosearen seinaleak
Leptinari buruz orain argitaratu den ikerketa esparru askoz zabalago batean sartzen da, eta horren helburua da, aspalditik, obesitatea zuzentzen duten mekanismoak eta gosearen seinaleak zehazten dituztenak ulertzen lagunduko duten gako fisiologikoak aurkitzea. Neurri handi batean, garunean sortzen dira, eta, hortik, erantzun batzuk aktibatzen dituzte, gehienak hormonak dituztenak. Erantzun horiek, hain zuzen, gose- edo asetasun-sentsazio ikusgarri bihurtzen dira.Erantzun horien eragina ere ikus daiteke organismoan, nahiz eta haien balioa hobekien adierazten duena pisua irabazteko edo galtzeko joera den, itxuraz arrazoirik gabe. Obesitate morbidoa eragiten duen desordena metabolikoa testuinguru horretan kokatzen da. Eta autore batzuen arabera, nerbio-osagai argia duten elikadura-gaixotasunek, hala nola anorexiak eta bulimiak, nolabaiteko harremana izan dezakete.
Arrazoia edozein dela ere, gero eta pisu handiagoa hartzen ari da aurrejoera genetikoa eta haren itzulpena, proteina (edo hormona-seinale) gisa, desordena horiek azaltzeko formula gisa. Era berean, industria farmazeutikoa hamar urte luze dira seinale horietan eragina duten molekula espezifikoak aurkitzeko. Hainbat urtetan porrot egin ondoren, horietako batzuk oso soinu handikoak dira sektorean, eta ikerketa, gero eta gehiago, leptinak bezala, norabide horretan dauden molekuletan oinarritzen da. Gosearen seinaleak kontrolatzeko beste formula batzuk, hala nola psikoestimulatzaile batzuk, gainbehera etorri dira, haien albo-ondorioen larritasunagatik.
Gure ingurunean, Edurne Simónek (Euskal Herriko Unibertsitateko Farmazia Fakultateko Nutrizio eta Bromatologia Saila) koordinatutako talde batek leptinak obesitatearen garapenean duen eragina aztertu du. «Faktore neuroendokrino askok arautzen dituzte energiaren irenstea eta balantzea, hala nola agente beta-adrenergikoak, kolezistokinina edo neuropeptidoa; hala ere, leptinaren aurkikuntzak eragin zituen homeostasi horretan parte hartzen duten mekanismoak ezartzera bideratuta», adierazi du ikertzaileak.
Organismoaren energia-homeostasiak gorputzaren pisua eta gantz-masa egonkortzeko aukera ematen du, energia-erreserben ekarpena, gastua eta biltegiratzea arautzen duten sistema fisiologikoen sare konplexu baten bidez.
Prozesu hori gauzatzeko, mekanismo bat egon behar da energia-erreserben maila zehazteko eta organismoa erregulatzen duten zentroei transmiti dakiekeen seinale bat igortzeko. Horrela, nerbio-sistema zentraleko (NSZ) eta, bereziki, hipotalamoko kontrol-lekuek energia-gordailuaren egoerari buruzko mezua jaso eta integratu ahal izango dute. Beraz, «mekanismo bat egon behar da, seinale periferikoak eta nerbio-zentroak modulatuko dituena, energia-balantzearen bi osagaien erregulazioan parte hartzeko: energia-ekarpena eta -gastua».
Azterketa horiek ez zuten begi bistako berrespenik aurkitu 1948an asetze-ahalmena zuen hormona adipostatiko bat aurkitu zuten arte. 7 gizakia kromosoman dagoen gene batek kodetzen du leptinaren sintesia. Izen hori grekozko leptos hitzaren bidez ematen zaio, eta hitz horrek mehea esan nahi du. Leptina 167 aminoazidoko peptidoa da. Erritmo zirkadianoa du, eta, besteak beste, irensteko jarraibidearekin du zerikusia. Hala, egunean zehar gizakiak ugaritu egiten dira (eguneko ohiturak), eta karraskarien kasuan, murriztu (gaueko ohiturak). Ez dakigu zehazki zer mekanismok eragiten duen egunean zehar gizakiengan leptinaren balio maximoa, baina badirudi argiaren/iluntasunaren, irenstearen eta gizabanakoaren lo-orduen erregimenak modulatzen duela.
