Duela urte batzuetatik hona, era askotako elkarte eta talde sozialak ohartarazten ari dira elikagai-ohiturei buruzko informazio jakin batzuk kalte larriak eragin ditzakeela gazteenen artean, pisua neurtu edo kontrolatzeko. Egoera kezkagarria da, duela urte gutxi, munduan anorexia eta bulimia sustatzen zituzten web orrien kopurua hamar mila baino handiagoa baitzen. Egoera konpontzeko legezko neurriak ez dira errazak, eta oso formula irudimentsuak eta indarrean dagoen legediaren inguruabarren interpretazio egokia eskatzen dute.
Erakunde, elkarte eta erakunde publikoek aspalditik jarri dituzte abian ekimen aitzindariak, anorexia eta bulimia errazten duten orrialdeen zaintza areagotzean oinarritzen direnak, lege-mekanismoen bidez, horiek non dauden jakiteko. Horietako azkena Kataluniako Generalitatearen ekimena izan da, Interneteko Kalitate Agentziarekin eta anorexiaren eta bulimiaren aurkako elkartearekin lankidetza-hitzarmena sinatuta.
Justizia-epaitegietara iritsi den eta erantzun kontraesankorra jaso duen gaia. Planteatzen den egoerak arrisku handiagoa du gazteek sarearen bidez jasotzen duten informazioa praktikan aplikatzean, bai web orriaren bidez, bai gai horiei buruzko beste mekanismo batzuen bidez, hala nola txatak edo foro irekiak. Komunikazioaren erabiltzaileen elkarteak ireki duen beste borroka-fronte bat "argalgarriak" izeneko elikagai batzuen publizitatearen legezkotasuna kontrolatzea da.
Informazio kaltegarria
Aztertutako dieten orrietako informazioak ez du inolako oinarri zientifikorik
Kataluniako agintariek egiaztatu ahal izan dute, «Protégel» elkarteak egindako azterlan baten bidez, horrelako orrialdeak bisitatzen zituzten pertsonen profil nagusia, «batere gomendagarriak ez direnak», gehienak neskak (%95) eta adingabeak (%75) zirela, eta horrelako nahasteen hasieran zeudela (%70). Txaten buru asaldura garatu zuten pertsonak ziren, internauten %23, hain zuzen. Orrialde horiek «pro anna» (anorexia) eta «pro mia» (bulimia) izenekoak dira, eta modu nabarian defendatzen dute nahaste horiek «beste bizimodu bat» direla.
Antza denez, web orri horiek antzeko eskemak dituzte: dietak, aholkuak, sortzailearen esperientzia eta argazki-galeria. Kataluniako administrazioak «web orri arriskutsu» gisa kalifikatu ditu, bizimodu baten eta bizi-aukera gaixo baten apologia egiteagatik, dieta basatiak gomendatzeagatik, pisua galtzeko lehiaketak egiteagatik eta gurasoak eta irakasleak engainatzeko teknikengatik. Horietan, argaldu edo garbitzeko elikagai eta botika jakin batzuen berri ere ematen da, eta, argazki-galeria baten bidez, inspirazio-iturri izan behar duten pertsonaiak aurkezten zaizkio. Pertsonaia horiek modeloak, abeslariak eta aktoreak baino ez dira, oso meheak, eta, ondorioz, internautak bere osasunerako arrisku nabarmena duten egoeretara eramaten ditu.
Dietei buruz ematen den informazioak ez du inolako oinarri zientifikorik; izan ere, kasu batzuetan, obesitate morbidoa duten pertsonentzat dira egokiak, eta ez dira gomendagarriak nerabeentzat. Gomendatutako produktuak laxanteak edo argalgarriak izaten dira, eta ez dira erabiltzea gomendatzen. Gainera, Interneteko foro horien bidez, tipak deritzenak trukatzen dira, hau da, amak, gurasoak, medikuak eta irakasleak engainatzeko trikimailuak, beren jarreran edo argaltzeko gomendagarriak ez diren dieta edo teknikak erabiltzean aurki ez daitezen.
Ekimen aitzindariak
2006ko uztailean, Kataluniako Generalitateko Osasun Sailak lankidetza-hitzarmen bat sinatu zuen Interneteko Kalitate Agentziarekin eta Anorexiaren eta Bulimiaren aurkako Kataluniako Elkartearekin, horrelako edukiak Interneten egoteak sortzen dituen arazoak konpontzeko. Sinatutako hitzarmenaren helburuen artean, informazioa eskuratzen eta aholkuak ematen dituenarentzat mota horretako informazioak dituen arriskuen berri hartzaileei emateaz gain, bertan agertzen diren eduki kaltegarrien aurka borrokatzea dago. Horretarako, erabiltzaileari informazioa emateko eta elikadura-nahasteak dituzten edo eragina izan dezaketen pertsonentzat kaltegarriak izan daitezkeen edukiak kontrolatzeko mekanismoak sustatuko dira.
Ildo horretatik, helbide elektronikoak eta telefono-zenbaki bereziak sortu dira, osasungarriak ez diren elikatze-portaerak sustatzen dituzten web orrien aurkako kexak eta erreklamazioak aurkezteko. Gainera, anorexiaren eta bulimiaren apologia sustatzen edo egiten duten web orriak justiziaren esku jartzea erabaki dute. Nahi ez diren eduki horien jatorrizko orria beste herrialde batean badago, polizia autonomikoa arduratuko da dagokion agindua Interpolen bidez egiteaz, orri horiek itxi daitezen.
Horrelako ekimenek fruituak eman dituzte beste alor batzuetan. Hala, 2005eko ekainean Interneten Anorexiaren eta Bulimiaren Apologiaren aurkako Lehen Kanpaina abian jarri zenetik, 350 orri baino gehiago itxi dira, eta anorexiaren eta pro-bulimiaren aldeko komunitateak ere itxi dira, «Protégeles» elkartearen ekimenez, ISPekin eta Interneteko zerbitzuen hornitzaile diren enpresekin akordioak egin baitira. Elkarte horrek berak, Madrilgo Erkidegoarekin lankidetzan, elikadura-nahasteei buruzko informazio-kanpaina jarri zuen abian 2005ean. Kanpaina horretan, eraitsitakoen antzeko leku bat sortu zen, baina elikadura-nahasteei buruzko informazio egiazkoa eta zientifikoa duena. Madrilgo Erkidegoko Adin Txikikoen Defendatzaileak Justizia Ministerioari eskatu dio, Industria eta Barne Ministerioarekin, erabiltzaile-elkarteekin eta eduki-hornitzaileekin batera, Adituen Batzorde bat sor dadila, Interneten segurtasunez nabigatzea sustatzeko eta sarean delitu berriak tipifikatzeko, gazteen osasunerako oso kaltegarriak izan daitezkeen jarrera zigorgabeekin amaitzeko.
Argalgarriak justiziaren aurrean
Urte hasieran, Madrilgo Probintzia Auzitegiko 25. Sekzioak emandako epaiaren berri eman zen. Epaiak auzitegietara eraman zuen legez kanpoko publizitateagatik argaltzeko produktu ezagun bat. Kontua da ezen, Madrilgo Merkataritza arloko 5. Epaitegiak produktu horren publizitatea legez kontrakoa zela adierazi ondoren, argaltzeko hitza erabiltzea eta publizitatean «osasuntsua» eta «osasuna» bezalako adierazpideak erabiltzea erabaki ondoren, eta publizitate-kanpaina bertan behera uztea eta adierazpen hori publizitatean erabiltzea debekatzea erabaki ondoren, Madrilgo Probintzia Auzitegiak produktu horren arrazoia ematen dio enpresa horri. Baina lehenago onartu du Auzitegiak aztertutako interpretazio faktikoak eta araudiak sortu dituen izatezko eta zuzenbidezko zalantzak, eta, gainera, auzipeko epaia berrestea erabaki zuen magistratu batek boto partikularra eman duela.
Komunikazioaren Erabiltzaileen Elkarteak legez kanpokotzat jotzen zuen produktua iragartzeko erabiltzen zen publizitatea, energia-balio txikiko dietetan erabiltzekoa, gaia arautzen duen araudiaren aurkakoa baitzen, eta, gainera, engainagarria zen, baina asteroko aldizkari bateko iragarki batean agertu zen publizitate-ekintza bakarrera mugatua. Madrilgo Probintzia Auzitegiaren epaia ez dator bat merkataritza-arloko epailearen irizpidearekin, hain zuzen ere, ebazpenean azaltzen den justifikazioari buruz, publizitatearen bidegabekeria deklaratzeko, dagoen gizarte-problematikan oinarrituta, pisua galdu edo argaltzeko obsesio kontrolatugabe baten ondoriozko arriskuekin, anorexia eta bulimia aipatuz.
Auzitegiko magistratuetako batek iritzi desberdina du argaltze-produktuaren publizitatearen aurka auzipetutako gaian gehiengoaren irizpideari buruz, eta halaxe adierazten du Madrilgo Probintzia Auzitegiaren epaian. Magistratuaren ustez, eztabaida zera besterik ez da: publizitatean «argaltzea» terminoa produktua saltzeko erakargarri gisa erabili zelako arau-urratzerik izan zen ala ez erabakitzea, eta, horrekin batera, pisua galtzeko duen gaitasuna azpimarratzea.
Ildo horretatik, uste du pisua murrizteko balio energetiko txikiko dietetan erabiltzen diren elikagaiei buruzko araudi tekniko-sanitario espezifikoak, nahiz eta enuntziatuan «pisua gutxitzea» esamoldea erabili, ez duela esan nahi «argaltzeko» sinonimoa denik, ez enuntziatuan, ez zioen azalpenean, ez artikuluetan erabiltzen ez den hitza. Eta argitzen du artikulatuak berak berariaz debekatzen duela edozein «kontsumitzeak ekar dezakeen pisu-galeraren erritmoa edo magnitudea, gose-sentsazioa murriztea eta asetasun-sentsazioa areagotzea».
Magistratuak argi du arauaren espirituak saihestu nahi dituela, hain zuzen ere, erakargarritasunik ikusten ez dutelako kosta ahala kosta makurtu nahi duten pertsonen jokabide obsesiboak. Horregatik, aplikatu beharreko araudiak debekatu egiten du pisu-galeraren abiadurari eta tamainari buruzko erreferentziak egitea, eta, gainera, «argaltzea» aditzaren edozein aipamen saihestuz, terminoaren eta haren deribatuen proskripzioa argi erakutsiz. Gainerakoan, esaten jarraitzen du, «argaltzeak» neurri-eredu bat darama inplizituki, zeren eta, hitzaren zentzuaren arabera, subjektuak erakargarri sentitzeko behar adina pisu galtzen duenean baino ez baita lortzen argaltzea, eta horrek esan nahi du kontsumitzaile potentzialak helburu bat lor dezakeela, kutxetipo estetiko oinarrituek neurtuta, gutxi gorabehera, araua urratuz, lortzera bultzatzen den proportzio fisiko jakin batzuetan.
Edertasun fisikoa argaltasunarekin identifikatzeko modu desegokia gaixotasun larrien jatorrian dago, hala nola anorexian, eta aztertutako kontzeptuak «argaltzea» eragin diezaioke osasunari, baldin eta pertzepzio estetiko horrekiko sentikorra den kontsumitzaile batek mezua argaltzearen bidez edertasun fisikoa emateko gai den formula gisa ulertzen badu eta muturreko mugetaraino eramaten badu. Epaimahaiko kide horren interpretazioaren arabera, epaitutako produktua «pisua kontrolatzeko dieta osoaren ordezko» edo «pisua kontrolatzeko janari baten ordezko» gisa merkaturatu behar da, eta horrek ez du esan nahi argaltzeko hitza erabili behar ez denik.
- Madrilgo Probintzia Auzitegiaren epaia, 25. atala, 2006ko martxoaren 10ekoa, 131/2006 zenbakia, 334/2005 errekurtsoa.
