Irradiazioa, mikroorganismo patogenoak desaktibatzeko metodo gisa, eztabaidan dago zientzialarien artean. Berriki egindako ikerketen arabera, izpi ultramoreak metodo gisa erabiltzeak tumoreak eragin ditzake laborategiko animalietan, oso dosi txikitan. Ezer ez dago frogatuta, ordea, gizakietan.
Ultramoreekin irradiatzeak espazioa irabaz dezake merkatuan? Berriki egin diren lanen bidez frogatu nahi izan da sistema hori baliagarria dela E.coli sagar-zukuan desaktibatzeko edo tomateak tratatzeko eta kontserbatzeko, bere ezaugarri organoleptikoak arriskuan jarri gabe; esate baterako, Hiroshima Prefektural Universityko talde japoniar batek joan den urtearen amaieran ezagutarazi zuen azterketa.
Gamma izpien edo elektroi sorten bidezko irradiazioarekin alderatuta, ultramoreekiko irradiazioa mikroorganismo patogenoak inaktibatzeko eta elikagaien bizitza komertziala luzatzeko metodo nahiko merkea izan daiteke. Baina elikagaien irradiazioak suspicazia asko eragiten ditu Europako kontsumitzaileen artean; are gehiago 1998an, 2001ean eta 2002an argitaratutako ikerketen arabera, 2-alkilcyclobutanona (2-ACB) izeneko konposatu kimiko batzuek (elikagai irradiatuetan soilik daudenak) tumoreen garapena sustatzen dute.
Gantzetatik abiatuta
Ikertzaileek diote, kontsumitzaileei elikagai irradiatuak eman aurretik, 2-ACB dosi jasangarriak ezarri behar direla.2-ACBak elikagaien triglizeridoetatik abiatuta sortzen dira irradiazioan. Konposatu horiei buruzko azken lana Europako zenbait erakundek egin zuten, besteak beste, Louis Pasteur Unibertsitateak. Ikertzaileek berretsi zuten 2-ACBek koloneko tumoreen hazkuntza sustatzen dutela, konposatu horiek beren elikaduran jaso zituzten saguekin egindako esperimentuei esker.
Printzipioz, horrek ez luke kezka-iturri izan behar Europako kontsumitzaileentzat, oso elikagai gutxitarako erabiltzen baita irradiazioa. EB osoan baimendutako elikagaiei buruzko Europako zuzentarauak kategoria bakarra du: belar usaintsu lehorrak, landare-espeziak eta -ongailuak, kantitate oso gutxitan kontsumitzen diren eta ia gantzik ez duten elikagaiak.
Baina azterketa bai, etorkizunean zer gertatuko den zehaztu dezake. Orain arte, bai OMEk bai FAOk aldeko iritzia eman diote teknologia horri, eta 10 kgy (kilograys) baino gutxiagoko irradiazio-dosia ezarri dute segurutzat. Europako Batzordeko Elikagaien Batzorde Zientifikoak (SCF, ingelesez) aldeko iritzia eman du, besteak beste, frutak, barazkiak, zerealak, tuberkuluak, arraina, itsaskia, haragi freskoa, oilaskoa, odoletik eratorritako produktuak, arrautza-zuringoa eta igel-hankak irradiatzeari buruz.
Produktu horiek, ordea, ez zituen Europako Parlamentuak baimendu irradiaziorako. Neurri batean, 2-ACBei buruzko azken aurkikuntzengatik hartu zen erabakia, eta ikerketa gehiago eskatzen da. Kontsumitzaileak konposatu horien eraginpean jarri aurretik, ikertzaileek eskatzen zuten zehatz jakin behar dela zer dosi jasan daitezkeen, «organismo bizietako 2-ACBen zinetika eta metabolizazioa». Era berean, konposatu horietatik zenbat sortzen diren eta zer irradiazio-mailatan sortzen diren ere jakin behar da.
2-ACB, 0,5 kG-tik hasita
0,5 kgy-ko irradiaziotik abiatuta, dagoeneko 2-ACB sortzen dira, detektatzeko adina mailatan, joan den urtarrilean Journal Food Protection-en argitaratutako Chosungo Unibertsitatearen (Korea) azterlan batek adierazten duenez. Ikertzaileek hidrokarburoak erabiltzeko aukera aztertu zuten, eta 2-ACB markagailuak, otarrainxka lehorrak irradiatu diren detektatzeko, kromatografiaren eta masa-espektrometriaren bidez. Egileek azaldu dutenez, sortutako hidrokarburo eta 2-ACB motak laginaren gantzaren osaeraren araberakoak dira -gantz-azido palmitiko, esteariko edo oleikoetatik sortzen diren konposatuak diferenteak dira-, eta hidrokarburoen eta 2-ACBen kontzentrazioa handitu egiten da erradiazio-dosia handitzean.Lana interesgarria da, jaki bat oso dosi txikiekin ere irradiatu den detektatzeko aukera ematen baitu, baina galdera logiko bat egiten du dosi seguruari buruz, konposatu horiek teorikoki hain erradiazio baxuarekin sortzen badira.
Printzipioz, ez dago arrazoirik pentsatzeko OMEk ezarritako dosia (10 kGy) ez dela segurua. Baina 2-ACBek marrazten duten paisaia berriaren eta datu gehiago ez izatearen aurrean, denborak eta etorkizuneko ikerketek erantzuna emango dute.
1950eko hamarkadan egin zen AEBetako armadako boluntarioekin egindako lehen azterketetako bat; 15 egunez, dosi handitan irradiatu ziren jaki ontziratu edo izoztuak hartu zituzten (25-40 kGy). Elikagai irradiatuak ziren, parte-hartzaileen arabera, dietaren %0, %35, %60, %80 edo %100. Urtebete geroago ez zen efektu toxikorik aurkitu saiakuntzan, ezta alterazio klinikorik ere.
Berrikiago, 1980ko hamarkadan, saiakuntza bat diseinatu zen, 90 egunez irradiatutako janari-mota desberdinak zituen dieta baten eragina ikusteko. Dietan 30 haragi mota zeuden, 20 fruta eta barazki mota eta 10 lekale mota, besteak beste, zerealak, arrautzak eta espezieak. Haragia 8 kGy-ra irradiatu zen, eta gainerako elikagaiak 1,5 kGy-tik beherako dosi aldakorretan. Saiakuntza hori, Europako Batzordeko Elikagaien Batzorde Zientifikoak 2003ko uztaileko txostenean berrikusia, ez zuen kontsumitzaileengan ondorio kaltegarririk erakusten emaitzetan.
Oso ikerketa kliniko gutxi daude janari irradiatua duten dieten inguruan. Eta emaitza txarrik eman ez duten arren, Batzordeko Elikagaien Batzorde Zientifikoak bere txostenean azaltzen duenez, «ez dute nahikoa ebidentzia eskaintzen erradiazioa 10 kGy-tik gorako dosietan zabaltzeko».
