Elikagaien arriskuak aztertzeko eredu klasikoa 90eko hamarkadan elikagaien kaltegabetasunari buruzko erabakiak hartzeko garatu zen prozesu egituratu, sistematiko eta diziplinatua da. Hala ere, Europako SAFE FOODS programako aditu-talde batek zalantzan jartzen du eredu mota hori, eta argudiatzen du ez dituela betetzen kontsumitzaileen elikadura-segurtasunaren inguruko kezkak.
Elikagaiek transmititzen dituzten arrisku ugariek, batzuk antzinatik ezagutzen direnak eta beste batzuk berriak, osasunerako mehatxuak eta elikagaien nazioarteko merkataritzarako oztopoak sortzen dituzte, ebaluatu eta kudeatu beharrekoak. Arriskuen azterketa tresna ahaltsua da azterketa zientifikoak egiteko eta elikagaien kaltegabetasun-arazoekiko soluzio sendo eta koherenteak bilatzeko. Arriskuen analisia erabiltzeak osasun publikoan etengabeko hobekuntzak bultza ditzake, elikagaien nazioarteko merkataritza zabaltzeko oinarria izateaz gain.
Arrisku-osagaiak
OME-FAOk “Elikagaien kaltegabetasunari buruzko arriskuen azterketa” (2007) txostenean ezartzen duenez, arriskuen azterketa prozesu egituratua, sistematikoa eta diziplinatua da, batez ere azken bi hamarkadetan garatu den elikagaien kaltegabetasunari buruzko erabakiak hartzeko, eta hiru osagai nagusi ditu: arriskuen ebaluazioa, arriskuen kudeaketa eta komunikazioa. Arriskuen analisiaren hiru osagai nagusiak honela definitu dira:- Arriskuen ebaluazioa. Prozesu zientifikoa. Lau urrats hauek ditu: arriskuen identifikazioa, arriskuen karakterizazioa, esposizioaren ebaluazioa eta arriskuen karakterizazioa.
- Arriskuen kudeaketa. Alderdi interesdun guztiekin kontsultatuta aztertzen du politika-aukera, eta kontuan hartzen ditu arriskuen ebaluazioa eta kontsumitzaileen osasuna babesteko eta bidezko merkataritzako jarduerak sustatzeko garrantzitsuak diren beste datu batzuk, eta, beharrezkoa bada, dagozkion prebentzio- eta kontrol-aukerak hartzen ditu.
- Arriskuen berri ematea. Informazioa eta iritziak elkarri trukatzea arriskuen analisi-prozesu osoan, ebaluatzaileen, arrisku-administratzaileen, kontsumitzaileen, industriaren, komunitate akademikoaren eta beste alderdi interesdun batzuen artean arriskuekin eta arriskuen pertzepzioekin lotutako faktoreei dagokienez, arriskuen ebaluazioaren aurkikuntzen azalpena eta arriskuak administratzeko erabakien oinarria barne.
Arrisku berriak edo desorekak
Arriskuen azterketa, OMS-FAOren aipatutako txostenean jasotzen den bezala, arauen prestaketa babesteko eta hobetzeko erabil daiteke, bai eta arrisku berrien edo elikagaien kontrol-sistemen desoreken ondorioz sortzen diren elikagaien kaltegabetasun-arazoei aurre egiteko ere. Elikagaien kaltegabetasunari buruzko araudiaren arduradunei erabakiak eraginkortasunez hartzeko behar dituzten informazioa eta probak eskaintzen dizkie, eta horrek elikagaien kaltegabetasunaren eta osasun publikoaren arloko emaitzak hobetzen lagunduko luke. Testuinguru instituzionala edozein dela ere, arriskuen analisiaren diziplinak elikagaien kaltegabetasunaz arduratzen diren agintari guztiek erabil dezaketen tresna bat eskaintzen du, eremu horretan aurrerapen nabarmenak lortzeko.Hala ere, aditu batzuek adierazi dute arriskuen analisiaren eskema klasiko horrek eta horri lotutako praktikek ez dituztela asebetetzen kontsumitzaileen kezkak elikagaien segurtasunari dagokionez. Ondorio horretara iritsi dira SAFE FOODS programako zientzialariak. EBk finantzatutako proiektu bat da (2004-08), eta 37 bazkide bildu ditu, horien artean elikagaien ikerketarako Europako institutu nabarmenak, erakundeak, unibertsitateak eta Hego Afrikako eta Txinako kanpoko kolaboratzaileak.
Ikuspegi berria
SAFE FOODSek azterketa bat egin du kontsumitzaileek elikagaien segurtasunaz dituzten kezkak identifikatzeko, kezka horiek modu eraginkorrean lehenesteko eta gaur egun eskura dauden tresnak kontsumitzaileen beharrei hobeto erantzuteko erabiltzeko modurik onena aurkitzeko. Programak diziplina anitzeko ikuspegi integratua hartu du arriskuak aztertzeko prozesuaren alderdi guztiek izan dezaketen bilakaera aztertzeko, arriskuaren ebaluazio zientifikotik hasi eta kontsumitzaileei jakinarazi arte. Funtsezko aurkikuntzetako bat izan da herrialde bakoitzean dagoen informazioa erabiliz optimiza daitekeela prozesu hori, ikuspegi orokorra izateko.Programak elikagaien segurtasunean adituak diren 400 lagunen datu-base bat garatu du on line, 35 herrialde baino gehiagotako 260 erakunderen eskutik. Gobernuek eta agintariek teknologia hori erabil dezakete behar dituzten adituak azkar identifikatzeko. SAFE FOODSek Interneteko transferentzia-puntu bat ere sortu du. Horren bidez, erregistratutako kideek herrialde bakoitzeko informazioa truka dezakete arazo berriei eta elikagaien segurtasunerako mehatxuei buruz. Herrialdeek elikagaien kontsumoari eta horietan dauden kutsatzaile eta toxinei buruzko datuak biltzen dituzte. Aditu horiek elikagaien Codex kodetze-metodo bateratua erabili dute osagaien arabera, datuak konparatzeko aukera herrialde bakoitzeko kodeketak mugatu ez dezan. Programa honetan, halaber, teknologia modernoenak integratzeko modua aztertu da, laboreen konposizioari buruzko aurrekaririk gabeko analisiak egiteko teknika berritzaile gisa, milaka parametro aldi berean neurtuz. Horrela, zientzialariek, adibidez, jakin dezakete arto-ale batean gene berri bat txertatzeak haren konposizioa aldatzen duen.
Programa honetako lantaldeak ere ikerketak egin ditu kontsumitzaileen artean, arriskuen komunikazioa nola optimiza daitekeen jakiteko. Emaitzen arabera, informazioak kontsumitzaileen beharretara egokitu behar du, eta informazioa koordinatuz, ziurgabetasuna eta aldakortasuna murriztu. Proiektuak gomendatzen du elikagaien arriskuei buruzko komunikazio-ahaleginetan kontuan hartzea araudi-arloko lehentasunak, prebentzio-neurriak, egiten diren ekintzak eta elikagaien arriskuen kudeatzaileen esperientzia.
Arriskuak aztertzeko eredu tradizionala eztabaidarik ez dagoen gaiei buruzko ohiko erabaki gehienetan aplikatzen den arren, SAFE FOODS programaren arabera, gai polemikoak gaur egungoa baino testuinguru zabalagoan ebaluatu behar dira. Aditu-talde horrek arriskuak aztertzeko eredu klasikoa zuzentzen duten praktika batzuk gomendatzen ditu, prozesua optimizatzeko eta modernizatzeko. Gomendio batzuk, hala nola alderdi interesdunak arriskuen azterketan sartzea, neurri batean sartu dira prozesu erregulatzailean. Europako Batzordeak “Elikagaien Kateko eta Animalien eta Landareen Osasuneko Talde Aholku-emaile” bat eta “Alderdi Interesdunekiko Elkarrizketa Talde” bat ezarri ditu; EFSAk, berriz, “Alderdi Interesdunen Plataforma Aholku-emailea” sortu du.
- Europarrok uste dugu litekeena dela gure osasunari kalte egitea ingurumenaren kutsadurak, zirkulazio-istripuek edo gaixotasun larri batek, kontsumitzen ditugun elikagaiek baino. Konnotazio positiboak dituzte, eta gustuarekin eta plazerarekin lotzen dira.
- Gehiago arduratzen gaituzte kontrolatzen ez ditugun kanpoko arrisku-faktoreek, eta gutxiago faktore pertsonalek (elikadura-alergiak, manipulazio-praktikak…). Oro har, emakumeek gizonek baino gehiago kezkatzen dute elikagaien segurtasunaz.
- Konfiantza handia dago osasun-arloko agintari publikoen ekintzetan. Erdiek baino gehiagok uste dute osasunarekin lotutako gaiak serioski hartzen direla eta agintariek bizkor jokatzen dutela, baina %47k uste dute ekoizleen interes ekonomikoak kontsumitzaileen osasunaren gainetik daudela.
- Hedabideetan elikagai jakin baten segurtasunari buruzko erreportajeak entzun edo irakurri zituzten inkestatutakoen artean, erdiek baino gehiagok adierazi zuten aldatu egin zituztela elikadura-ohiturak. Hala ere, pertsonen %40k baino gehiagok ez dituzte ezagutzen elikagaien segurtasunari buruzko albisteak edo ez dute ezer egiten, gaiak kezkatzen baditu ere.
- Elikadura-arrisku larriei dagokienez, fidagarritzat jotzen diren informazio-iturriak kontsumitzaileen elkarteak eta medikuen eta zientzialarien elkarteak dira, eta horien atzetik, agintari publikoak. Komunikabideek konfiantza-maila baxua dute operadore ekonomikoen artean.
Iturria: EFSAk eta Europako Batzordeko Kontsumitzaileen Babeserako eta Osasun Zuzendaritza Nagusiak (DG SANCO) 2005ean EBko 25 estatu kideen artean egindako “Arriskuari buruzko gaiak” Eurobarometroaren txostena.
Elikagaien Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agintaritzaren (AESAN) arabera, arriskua da osasunerako ondorio kaltegarria izateko probabilitatea eta ondorio horren larritasuna neurtzea, arrisku-faktore baten ondorioz. Bien bitartean, arrisku-faktore bat da elikagai batean edo pentsu batean dagoen agente biologiko, kimiko edo fisiko oro, edo elikagai edo pentsu baten baldintza biologiko, kimiko edo fisiko oro, osasunarentzat kaltegarria izan daitekeena. Elikagaien ekoizpen-katearen etapa bakoitzean sor daitezkeen arrisku guztiak identifikatzea eta haien arriskua baloratzea, horiek saihesteko prebentzio- edo kontrol-neurri batzuk ezarriz. Hori da AKPKA sistemaren eta elikagaien segurtasuna kontrolatzeko beste edozein sistemaren oinarria.
