Hainbat hilabete daramatza gatzak dietan duen presentzia eztabaidatzen. Azterketa batzuen arabera, gatz gehiegi kontsumitzeak osasun arazoak ekarri ditu, baina badirudi gazia zorionekoa dela. Garai txarrak izaten zituzten plater guztiak sodio kloruroz ondu nahi zituztenek, baita elikagaien industriak ere, gatzetan lagun ahaltsu bat baitute beren kontserben osasungarritasuna bermatzeko. Alde bateko eta besteko epidemiologoek izurrite kardiobaskularra iragartzen zuten, kolesterolaren eta sodioaren artean «gaitzaren ardatza» duena.
Nekez gezurtatzen ahal diren argudio medikoekin armaturik, Europako industrialariek ziurtatzen dute landutako eta kontserbatutako produktuen gatz-proportzioa murrizteak ez duela inolako onurarik ekarriko, eta, ondorioz, mahaiaren gatzaren arrisku kardiobaskularrari buruzko tesiak erraz desegin daitezkeela.
Kalteak, teorian, oso sinplea dirudi: gatzak arteria-presioa handitzen du, hipertentsioa da kardiopatia iskemikoari eta iktusari gehien lotutako arrisku-faktorea, eta, beraz, arrisku nabarmena dago. Hala ere, duela gutxi Bruselan, Belgikan, egin den Europako gatz-ekoizleen goi-bilera batean, Diederick Grobbee doktoreak azterlan baten datuak eman zituen. Azterlan horretan, gatz-kontsumoa handitu egin da, eta, gainera, morbilitate eta heriotza-tasa kardiobaskularrak handitu egin dira. «Gatzarekiko sentikorrak diren hipertentsio batzuetan, ohiko kontsumoa kaltegarria da, baina herritar gehienek ez dute berez arriskurik», dio Grobbee-k.
Grobbee doktorearen ondorioek handinahiak utzi dituzte gobernu, ikertzaile, epidemiologo eta kontsumitzaile elkarteei. Erresuma Batuan, gatzari eta gatzak osasunean dituen ondorioei buruzko adostasun-talde batek (CASH, ingelesezko sigletan) orain dela gutxi arte esan zuen herrialde hartako biztanleek egunean 6 g sodio baino gehiago kontsumituko balute (kontserbetan edo freskagarri-edarietan dagoen sodioa barne) 70.000 gertaera kardiobaskular saihestuko liratekeela, horietatik hurbil. Hala ere, 26 milioi britainiarrek gatz gehiegi kontsumitzen dute (batez beste 11 g gizonek, 8 g emakumeek), morbilitate eta heriotza-tasen kurbak bat etorri gabe.
Maitasuna eta inkongruentziak
Europako Batasunak sortzen dituen 45 tonetatik %3 bakarrik bideratzen da elikagaien industriaraGatzaren prentsa txarrak berehala ekin die administrazio-bulegoei. Tony Blair-en gobernuaren arabera, 2010erako britainiarren gatz-kontsumoaren batezbestekoa 6 gramotik behera jaitsi behar da, batere aringarririk gabe. Nola? Erresuma Batuko exekutiboak kalkulatu du Erresuma Batuko herritarrek beren organismoetan sartzen duten sodioaren %75 gosariko zopetatik, saltsetatik, aperitiboetatik eta zerealetatik datorrela, eta legeak ezarritako murrizketen jomugan jartzen dituela elikagai horiek egiteko ardura duten enpresak.
Gatzaren kostu txikiak (21 zentimo/kg), ordea, aukera handia ematen du plan horietan, beste edozein ordezkok kostu erantsi handi batzuei aurre egin beharko bailieke. Kontu gehiago: elikagai-merkatuaren %60 gatzaren mende dago, produktuak prezio lehiakorrean egin ahal izateko. Baina kopuru horiek ere joera nabarmena dute: Europako Batasunak ekoizten duen 45 milioi tona gatz ekoizten ditu, eta horietatik %3 bakarrik bideratzen da elikagaien industriara. Planeta osoan, sodio kloruroaren erauzketa urtean 220 milioi tonara iristen da.
Espainia ez da desberdina
Horri buruzko Europar Batasuneko arteztarauari jarraiki, Espainiako Gobernuak erabaki du elikagaien industriak bere produktuen gantz-, sodio- eta gatz-proportzioa murriztea, obesitateari, intsulinarekiko erresistentziari eta sindrome metabolikoari aurre egiteko. Osasun eta Kontsumo Ministerioak Obesitatea Prebenitzeko Estrategia aurkeztu zuen otsailean, inplikatutako sektore guztien kontzientziazioan oinarrituta, kontsumitzaileengandik hasi eta industriaraino.Osasun ministroak, Elena Salgadok, onartu du zaila dela neurri horiek betetzea, gure herrialdearen egoera Erresuma Batuarena baino askoz larriagoa dela uste baitu. Hala ere, Ministerioak konpromisoa hartu du «janariaren koipe-, sodio- eta gatz-ehunekoak gutxika-gutxika murrizteko, Espainian gizentasuna eta gehiegizko pisua areagotzeari aurre egiteko», eta hori «bereziki kezkagarritzat» jotzen du haurren kasuan.
Elikadurarako, Jarduera Fisikorako eta Obesitatearen Prebentziorako Estrategiak (NAOS) Espainiako Gobernuak abian jarri nahi du gure belaunaldi gazteenek elikadura-ohitura osasungarriak izatea, sedentarismoa alde batera uztea eta, hartara, herrialdearen etorkizuna izatera bideratuta daudenen osasuna hobetzea.
Baina haurrek, eta batez ere neskek, gatzaren arriskua ez da gaixotasun kardiobaskularrera mugatzen. American Journal of Clinical Nutrition-en duela bi hilabete argitaratutako azterlan baten arabera, gatz gehiegi hartzeak hezurren dentsitate minerala kaltetzen du eskola-adinean dauden nesketan. Azterketa horrek badu beste berritasun bat ere: arraza zuriko eta arraza beltzeko neskek beste era batera metabolizatzen dituzte sodioa eta kaltzioa, eta horrek azaltzen ditu bi arrazetako ordezkarientzat baliagarriak diren hipertentsio edo osteoporosiaren desberdintasunak.
Osteoporosia —hezur-dentsitate mineral eskasak eragindako gaixotasuna— gaixotasun kardiobaskularraren eragin epidemikorik ez badu ere, Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) arabera, 200 milioi inguru dira eragindako emakumeak, eta urtean ia 10.000 milioi euroko osasun-kostua eragiten du. Zahartzeak, obesitateak eta gatz gehiegi kontsumitzeak eragiten dute nahaste hori. Doktorea Connie Weaver ikerketa horren koordinatzaileak dioenez, adin aurreratuetako hezurren hauskortasuna nerabezaroaren aurreko kaltzioaren eta sodioaren metabolismoarekin eta pubertaroarekin lotzen da.
