Atun gorriak dira merkatuan gehien eskatzen diren arrain-espezieetako bat, batez ere Japonian, non oso preziatua baita tunido horien haragia. Denboran zehar iraun duen kontsumo handi horren eta horren ondoriozko gehiegizko arrantzaren ondorioz, atun-populazioak maila kezkagarriraino jaitsi dira. Alertaren ondorioz, espezie hori arriskuan ez jartzeko harrapaketak erregulatzeaz gain, hedatzen ari den merkatua hornitzeko alternatibak bilatu dira, harrapaketak handitu gabe. Espainiako Ozeanografia Institutuak (IEO) ahalegin berezia egin du hegalaburra hazteko sistemak garatzeko akuikultura-tekniken bidez.
Imagen: mykaul Hegalaburra, hegats urdineko atuna edo hegalaburra garrantzi ekonomiko, sozial eta historiko handiko espeziea da Mediterraneoan eta Mendebaldeko Atlantikoan, eta populazioa arriskuan egon daiteke, gehiegizko arrantzaren ondorioz. Adituek diotenez, hegalaburrak gatibu haziz akuikultura-tekniken bidez lortzeak aurrerapen handia ekarriko luke, bai arrantzaren iraunkortasunaren ikuspegitik, bai kalitate kontrolatuko produktu bat etengabe lortzearen ikuspegitik.
Hegalaburraren ale helduak harrapatzea eta gero gatibutasunean gizentzea (“hegalaburraren koipeztatzea”) 1995etik egiten den jarduera da, eta Murtziako eskualdea aitzindaria da Europan. Aleak sei hilabetez gizentzen dira mintegi flotatzaileetan, ondoren hiltzeko. Hala ere, sistema horrek, hornidura bermatzen badu ere, ez du tunidoen populazioei eusteko helburu nagusia betetzen. Populazio naturaletatik kanpo tunidoak lortu nahi dira. Hori dela eta, atun gorriaren ziklo biologiko osoa osatu nahi da, urre-koloreko edo lupiako arrainekin egiten den bezalaxe. Gatibutasunean hegalaburra hazteko proiektu hau lehen aldiz Europan egindako lan berria da; Japonian, berriz, 40 urte dira tokiko tunidoekin arrakasta izan duela.
Erronka nagusiak
IEOko ikertzaileak baikorrak dira beren helburuak betetzeaz hitz egiten denean: atun gorriaren hazkuntza integrala, itxuran, duela urte gutxi ezinezkoa zirudien. Errealistak dira, halaber, zailtasunak planteatzeari dagokionez, batez ere larba-egoeran dagoen atuna elikatzeari eta laranja- eta gazte-populazioen hilkortasun handiari dagokionez.
Larbak gatibutasunera ez egokitzea da arazo nagusietako bat.Duela hamar urte hasi zen ikerketa, eta pixkanaka aurrera doa. Zientzialari espezializatuen bilera batean, espezie hori gatibutasunean haztea posible zela ondorioztatu zen. Ezinbesteko baldintza zen hori proiektuarekin hasteko. 2006 hirurtekoan, tunido horiek gatibu ugaltzen zirela frogatu zuten ikertzaileek. Hortik aurrera, SELFDOTT (From capture based to self-sustained aquaculture and Domestication Of Bluefin tuna, Thunnus tynnus) proiektuaren esparruan hasten da lana. Hainbat herrialdetako erakundeek parte hartzen dute proiektu horretan, eta EBk finantzatzen du.
Murtziako Zentro Ozeanografikoan (IEO) egiten da ikerketa, non larbak lurreko tankeetan elikatzen baitira. Arazo nagusia ez da arrainaren izaera migratzailea, espero zitekeen bezala, larbak gatibutasunera ez egokitzea baizik. Egoera horretan, elikadura kritikoa da, eta, beraz, garapen-fase horretako heriotza-tasa oso handia da. Larba-estadioaren ondoren, orain arte lehorrean egondako atun gorriaren arrainkumeak Mediterraneo itsasoaren barruan dauden gizentzeko kaioletan lekualdatzen dira, eta han elikatzen jarraitzen dute heldu bihurtu arte.
Hala ere, emaitzak positiboak izan dira: 2009an, 73 egunekoa izan zen biziraupena (30 gramokoa), eta aurten, berriz, 90 egunekoa. Ikertzaile-talde horrek berak beste tunido baten (“Sarda sarda”) ziklo biologikoa (hegoaldeko hegaluzea) gatibu osatzea lortu du. Lorpen hori aurrerakada handia da, atun gorria etxekotzeko.
Historia duen jarduera
Jarduera berria dirudien arren, lurreko animalia batzuekin eta abeltzaintzarekin gertatzen den bezala, gizakiak antzina-antzinatik garatu ditu itsas elikagaiak uneoro edukitzeko aukera ematen zioten teknikak, naturaren baldintza aldakorrak bete beharrik gabe. Hala, jakina da erromatarren garaian akuikultura egiten zela Andaluzian. Ondorio horretara iritsi da duela gutxi Cádizko Unibertsitateko hainbat diziplinatako ikertzaile-talde bat, K.o. V. mendekoa den Algeciraseko ostra-haztegi zahar bat aurkitu eta dokumentatu ondoren. Gatzun-lantegietan ere atun-multzoak aztertu dira, bai erromatarretan, bai punetan. Horiek almadrabaren teknika tradizionalaren bidez dokumentatuko lirateke garai horretan egindako harrapaketak.
Akuikultura giza kontsumorako arrain-iturri garrantzitsua da, itsaso eta ozeanoen gehiegizko ustiapena ekiditen duena eta arrantza jasangarria ahalbidetzen duena. Arrain basatiari kalterik egin gabe, gatibu hazitako populazioek prezio lehiakorrak, etengabeko eskuragarritasuna, kalitate estandarrak eta basa-populazioetan zehaztu ezin den trazabilitate zehatza eskaintzen dizkiote kontsumitzaileari. Gainera, ekoizpenaren kontrol zorrotza egiten diote anisakidorik gabeko arrainari, elikaduraren parte baita. Kalitate organoleptikoari dagokionez, dastatze itsu batzuek erakusten dute hobespenak ia zati berdinetan banatzen direla akuikulturako arrainen edo arrain basatien artean.
Zenbait erakundek, besteak beste, Itsas Haztegien Ekoizleen Enpresa Elkarteak (APROMAR), denbora asko daramate lanean anisakisik gabeko labore-arraina deklaratzeko, eta, beraz, ez dute aplikatu behar 1420/2006 Errege Dekretua, anisakisek eragindako parasitosiei aurrea hartzeari buruzkoa, eta, beraz, arraina gordinik edo gutxi kontsumituz gero, izoztu egin behar da. Erakunde horren egitekoen artean dago elikagaien segurtasuna eta kalitatea bermatzea Espainiako itsas akuikulturako arrainetan, eta horren berri ematea kontsumitzaileei.
Horregatik, ikerketa zientifikoko eta laborategiko analisietako proiektuak bultzatu ditu, akuikulturako arrainak anisakisa izan ote dezakeen egiaztatzeko. Egiaztapen hori bera egin da beste herrialde askotan ere. Iturri horien arabera, ondorio hau atera da kasu guztietan: ez da anisakisik izan akuikulturako arrainetan, ezta itsas espezieetan ere.
Hala ere, 2010eko apirilean arrantza-produktuetako anisakisari buruz egindako Arrisku Biologikoei buruzko txosten batean, Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA) adierazi du gaur egun behar adina datu dituen akuikultura-produktu bakarrari dagokionez, izokin atlantikoari dagokionez, kontsultatutako aditu-taldeak ondorioztatu du ezen, ur gaineko kaioletan edo lurreko biltegietan hazten direnean, arrainaren esanahi askeko pentsu kutsagarriekin elikatzen direla. Hala ere, akuikulturako gainerako arrantza-produktuei dagokienez, informazio gutxi dago jakiteko zer espeziek ez duten osasunerako arriskurik eragiten produktuak gordinik edo ia gordinik kontsumitzen badira parasitoak egoteari dagokionez.
