Elikagaien Teknologia Institutuko Haragien Teknologia Zentroak (ITAL-CTC) Brasilen egindako ikerketa baten helburua da tilapia gorria (laborantzako arraina) xerratzeko prozesuko hondakinak berrerabiltzea, elikadura-azpiproduktuak egiteko. Baina hau ez da gertaera isolatua. Nekazaritzako elikagaien sektoreak irteera eman nahi die bere jardueran sortutako hondakin eta hondakinei. Helburu horrek kutsu ekologikoak ditu, baina baita ekonomikoak ere, eta prozesuak optimizatu nahi ditu produkzioaren errentagarritasun maximoarekin.
Ekoizpen-prozesuan sortutako hondakinak murrizteko, batzuetan, elikagai-hondarrak berriro erabiltzen dira beste azpiproduktu batzuk sortzeko eta alferrik galdutako elikagai-kopurua murrizteko. Alde horretatik, Brasilgo ITAL-CTCko ikertzaileek onartzen dute herrialde horretako arraina prozesatzeko industria ez dela berritzailea izan, behi-haragiaren eta eskortako hegaztien ekoizleek ez bezala. Arrantza-industriaren kasuan, zientzialari horiek azaltzen dute arrainaren %20 edo %25 haragi jangarria dela, eta gainerakoa, %75etik %80ra bitartean, berreskura daitekeen hondar-materiala dela, hala nola buruak, erraiak, hezurrak, azala eta ezkatak. Hondakin horietako batzuk arrain-irinetan edo ongarrietan erabiltzen dira. Hala ere, gehienak bota egiten dira, eta horrek, batetik, ingurumena kutsatzen du eta, bestetik, produktuari balio erantsia ematen dioten azpiproduktuak galtzen ditu.
Tilapia-hondakinak elikadura-azpiproduktuetarako
Tilapia-hondakinak, hala nola erraiak edo buruak, animalientzako elikagaiak ekoizteko erabil daitezke
Brasilgo ikerketaren helburua da tilapia gorriaren xerratze-prozesuko hondakinak berreskuratzea, elikagai-azpiproduktuak fabrikatzeko. Proiektuak aurreikusten du erraiak, buruak eta orno-zutabeak bezalako hondakinak animalientzako elikagaiak ekoizteko erabiltzea. Adibidez, zutabetik mamia lortzen da, hau da, mekanikoki hezurgabetutako haragia, surimia egiteko. Mamiarekin eta muskuluekin produktu berregituratuak garatuko dira, eta xerratutako hondakinekin “tilapia-kuboak” egin daitezke latan.
Proiektuaren arduradunek onartzen dute xerratan egindako hondarrak beste elikagai batzuk lortzeko berrerabiltzeak lehengaien erabilera arrazionalizatzen duela eta, ondorioz, ekoizpen-kostuak murrizten dituela. Gainera, merkatuan eskaintzen diren tilapia-produktuen gama zabal daiteke, eta kalitate handiko proteina-iturri baten kontsumoa sustatu.
Ez da kasu bakana
Elikagaien hondakinak edo hondakinak berrerabiltzeko sistemak asko dira, bai haragia eta arraina prozesatzean, bai landareak lantzean. Azken horien kasuan, munduko elikagai-industriak milioika tona azpiproduktu sortzen ditu urtero, prozesatu eta manufakturatzearen ondorioz. Zati txiki bat bakarrik erabiltzen da produktu berriak lortzeko, eta gainerakoa hondakintzat hartzen da, eta horrek eragin kaltegarria du ingurumenean.
Kontuan hartu behar da landare-azpiproduktuak oso ezegonkorrak direla, batez ere oxidazioagatik eta narriadura mikrobiologikoagatik. Hala ere, horien berrerabilpenaren adibideak ugariak dira eta era askotakoak, eta helburua animalien eta gizakien elikadura da:
AZTI-Tecnalia zitrikoen eta gariaren prozesaketaren ondoriozko azpiproduktuen aprobetxamendua ikertzen ari da, akuikulturan erabiltzeko elikagai eta pentsu berriak sortzeko. Ikerketa hori Europa eta Indiako enpresa eta zentro teknologikoen partzuergo baten barruan egiten da, NAMASTE izeneko proiektuan, EBko 7. Esparru Programan. Haren helburu nagusia da industria-arloan aplika daitezkeen estrategia berritzaileak garatzea, zitrikoen eta gariaren prozesatze eta tratamendutik eratorritako azpiproduktuei balioa emateko, osagai natural eta molekula bioaktibo bihur daitezen (zuntz dietetikoak, prebiotikoak, fruta-pastak, etab.). Elementu horiek, halaber, elikagai berriak eta akuikulturarako pentsuak garatzeko balioko dute.
Mexikoko Queretaroko (Ciateq) Teknologia Aurreratuko Zentroko adituek elikagai trinkoa lortu zuten, hainbat hondakin organiko konbinatzen dituena (uztondoak, arroz-azala, garagarra, melaza, ogi- eta galleta-hondakinak…) eta elikagai orekatuak ematen dizkie hausnarkariei. “Peletizazio” prozesuaren ezaugarria da lehengaiak zilindro txikitan trinkotzea, bolumen txikiagoa lortzeko eta hobeto kontserbatzeko; izan ere, kanpoko geruza bat sortzen da, eta horrek biltegiratze-denbora handitzen laguntzen du. Prozesuak presio eta tenperatura altuak sortzen dituen estrusio-sistema berria du. Prozesu horretan, kalitate gutxiko bazken digestio-erraztasuna hobetzen da, nitrogenoa duten konposatuak daudenean, eta abereentzako elikagai oso egokia eskaintzen da prezio lehiakorretan. Teknologia horrek ahalmena du orduko tona erdi inguru prozesatzeko, hots, 100 abelburu inguru etengabe elikatzeko.
Azal marroi lehorra eta tipularen kanpoko geruzak zuntz eta flavonoide ugarikoak dira, eta aprobetxa daitezke, konposatu azukreztatuak eta fruktanoak dituztela baztertzen diren erraboilak bezalaxe. Urtero, milioi erdi tona tipula-hondakin baino gehiago botatzen dira EBn, batez ere Espainian, Herbehereetan eta Erresuma Batuan. Hori arazo bihurtu da, baina, zientzialarien arabera, elikagaien osagai gisa erabil daitezke, osagaien ezaugarri osasungarriak direla eta.
Gaztaren gazura botiketan eta kosmetikoetan aprobetxa daiteke: gazta egiteko prozesuan, esnearen %85 inguru gazura gisa botatzen da. Tradizionalki, hondakin gisa erabili izan da, eta horren tratamenduak kostu gehigarriak ditu, kantitate handitan isurtzeak ingurumen-arazoak ekar baititzake. Hala ere, likido horrek esnearen proteinen %20 metatzen du, eta gatz eta laktosa ugari ditu; beraz, farmazia-, kosmetika- eta elikadura-industrian azpiproduktu gisa balorizatzea pentsatu da.
Tilapiaren kontsumoa duela gutxi sartu da Europako merkatuetan. Tilapiak Afrikakoak dira jatorriz, baina gaur egun mundu osoko herrialde beroetan daude, eta Erdialdeko eta Hego Amerikako jarduera berri bat da. Ur gezatan bizi dira, baina ur gaziak onartzen dituzte, eta batzuk itsasoko uretara egokitzen dira. Garatzeko tenperaturarik onena 23ºC 30ºC da, nahiz eta arazorik gabe jasan 8 ºC eta 10ºC arteko tenperaturak. Azkar hazten diren eta ugaltzeko gaitasun handia duten arrainak dira. Arrautzak urtean 10 aldiz askatzen dituzte, are gehiago, eta eme bakoitzak urtean 1.500 – 10.000 arrautza sortzen ditu, biziraupen-tasa handiarekin.
Kalitate gutxiko eta oxigeno maila txikiko urak onartzen dituzte. Ingurunearen bat-bateko aldaketekiko eta gaixotasunekiko erresistenteak dira. Horregatik guztiagatik, tilapiek etorkizun oparoa dute akuikulturan. Baina kontuan hartzen dituzte, halaber, munduko hirugarren arrain-talde handia baitira, ziprinidoen (karpak) eta salmonidoen (izokinak eta amuarrainak) atzetik. Tilapia gorria da erabilienetako bat, eta Oreochromis generoko espezie nagusien hibrido hobetua da. Arrain zuria da (koipe gutxikoa), eta kontsumitzaileak ongi onartzen du haragia. Erabiltzen diren laborantza-sistemak oso sinpleak eta landatarrak izan daitezke, baita goi-teknologiako sistemak ere. Txina da tilapia ekoizten duen herrialde nagusia, eta beste herrialde ekoizle garrantzitsu batzuk Thailandia, Filipinak, Taiwan, Costa Rica, Kolonbia, Brasil eta Ekuador dira.
Tilapiari Ekialde Hurbileko “San Pedro arrain” ere esaten zaio, tradizioaren arabera, hori izan baitzen Jesukristok ogiak eta arrainak ugaltzeko erabili zuen arraina.
