Antzina-antzinatik, landare usaintsu eta sendagarriak modu eraginkorrean erabiltzen dira elikaduran, lurringintzan edo medikuntzan. Gaur egun, horien komertzializazioa freskoan, izoztuan edo lehorrean egiten da, ongailu eta belar-dendako produktu gisa, eta olio esentzial, estraktu edo esentzia bihurtzen da. Helburu nagusia elikagaien industria, industria farmazeutikoa edo kosmetikoa da.
Landare usaintsu eta sendagarriak arautzen dituen esparru juridikoak kontuan hartu behar izan ditu landare horiek tradiziozkoak direla, azken helburua dutela edo ekoizleek landare horien gainean egiten duten aplikazioa. Gaur egun, osasun-agintarien eta azken kontsumitzaileen segurtasuna eta osasuna kontrolatzeaz arduratzen diren beste erakunde batzuen jomugan daude, besteak beste, SEPRONA.
2004an, hamar urteko itxaronaldiaren ondoren, Osasun eta Kontsumo Ministerioaren agindu batek 197 solairu edo horien zati batzuen salmenta debekatu edo murriztea erabaki zuen, toxikotasuna zela eta. Besteak beste, muerdago, erromero basatia, gorostia edo erramu horia. Eta Erkidegoaren eremuan, 2004ko Zuzentarau batek bere esparru juridikoa bertako xedapenetara egokitzeko agintzen die estatu kideei, landareetatik abiatuta 2005eko urriaren 30era arte egindako sendagai tradizionalei dagokienez.
Instalazio batetik gizakiarentzat egin daitezkeen aplikazioek farmaziei eta belar-dendei aurre egitea ekarri dute azkenaldian, erabilera tradizionaleko botikatzat hartzen direnen merkaturatze libreari buruz. Kasu batzuetan, erakunde publiko batzuek txostenak egin dituzte, eta ohartarazten dute legez sendagarritzat jotzen diren landare batzuk elikagai, espezia, aroma, gehigarri edo bestelako «legezko formula» gisa merkaturatzen ari direla, sendabelarren araudi zorrotzenetik ihes egiteko. Oraingoz, bataila horretatik kanpo geratu dira azoka txikietan edo kalez kaleko salmentan merkaturatu ohi zirenak.
Etorkizunean, elikagaien esparru juridiko berria eta EBn abian dagoena kontuan hartuta, konplexuagoa izango da sendagaia eta elikagaia mugatzea, landare-mota jakin batzuk egoki kokatzeko eta merkaturatzeko lekurik egokienak aurkitzeko. Funtsezko alderdi horrek eragin nabarmena izan dezake etorkizunean merkaturatzeari begira.
PAMak merkaturatzea
Sendagaiaren eta elikagaiaren arteko muga funtsezkoa da sendabelarren eta usaintsuen barietateak finkatzeko eta merkaturatzeko.
Espainian landare usaintsu eta sendagarrien (PAM) komertzializazioari eta banaketari buruzko azterlan bakanetako bat Eva Morék eta Ak egin dute. Colom, Kataluniako Oihan Zentro Teknologikoarena eta Lleidako Unibertsitateko Nekazaritza Ingeniaritzako Goi Eskola Teknikoarena, hurrenez hurren. Bertan azaltzen denez, laborantza etorkizuneko alternatiba gisa hartzen da, bereziki ezaugarri bereziak dituzten eremuetan, ohiko laboreak (menditsuak, mendi txikiak, eremu idor ertainak eta beste batzuk) posible edo errentagarriak ez direnean.
Gaur egun, eta Kataluniako Oihan Zentro Teknologikoko Basoko Bigarren Mailako Produktuen Arloak emandako datuen arabera (Solsonan dago), consumaseguridad.com eskuratu ahal izan du. Espainian, 7.000 hektarea inguru landare aromatikoak eta sendabelarrak landatzen aritzen dira, eta Andaluzia da, 1.702 hektareakoa. Erakunde horren arabera, landare usaintsu eta sendagarrien ekoizpena «neurri handi batean landare basatiak biltzetik dator, baita kontsumo handiagoko espezie batzuentzat ere (menda, melisa, loditegia, kamamila, etab.). laboreak badaude, ohikoak edo ekoizpen ekologikokoak. Labore batzuk industriarekin kontratu bidez egiten dira (batez ere farmazia-laborategiekin edo kosmetikoekin), baina nekazari independenteak ere badaude».
Espainian, izpiliku-laboreak dira nagusi, baina beste basa-landare batzuk ere biltzen dira, hala nola kamamila mingotsa, zaldi-buztana, poleoa, erromeroa edo ezkaia. Eta laboreei dagokienez, datu ofizialik izan gabe ere, azafrai, esplegu, lupulu, melisa, mentas, anis eta salvia, besteak beste, ondo ezarrita daudela uste da.
Erreferentziako azterlanaren barruan sartu diren nekazaritzako elikagaien industriari dagokionez, nabarmentzekoak dira edari alkoholdunak, gozokiak eta postreak ekoizteko jarduerak, sukaldeko osagarriak eta ongailuetarako espeziak eta landareak ontziratzekoak.
Eva Morék 2004ko maiatzean Espainian PAMa merkaturatzeari buruz egindako azterketari jarraiki, lege-garapena izan zen hurrengo urteetan produktu horien etorkizuneko eskaera baldintzatu zezaketen faktoreetako bat. Eta, 1998an, irteera hobea zuten espezietzat jotzen zituen, besteak beste, ontziratu gabeko lehorra, anis berdea, oloa, zaldi-buztana, melisa, kamamila eta piperita menda.
Beste aditu batek, Peroyk, 2003an uste zuen ezkaiek eta erromeroak ere irtenbide ona izan zezaketela, aurreko azterketan jaso bezala. Alde horretatik, eskariaren bilakaera kontsumo-moden, aplikazio berrien eta legediaren etorkizunaren mende egon zitekeela adierazi zuen, besteak beste, baina erromerorako, salbiarako, xakerako eta oreganorako etorkizun ona antzematen zuen, antioxidatzaile ugari baitzituen.
Ondorioen atalean, aipatutako egileek adierazten dute jarduera ekonomikoaren arrakasta ez dela ekoizpen edo bilketa onaren ondorioa, baizik eta behar bezala merkaturatzearen ondorioa ere, eta kontuan hartu behar dituztela industrialarien eskakizunak, indarrean dagoen legeria eta horrek dakarren osasun-kalitatea. Elikagaien arloan, jakiak olio esentzialekin eta aroma naturalekin aromatizatzeko bilakaera gero eta handiagoa dela antzematen da, eta nazioarteko araudi komuna izatea komeni da.
Sendabelarren merkataritza
Sendabelarren komertzializazioaren erregulazioa urrutitik dator. 1880an Errege Dekretu bat onartu zen, farmaziaren, drogen salerosketaren eta sendabelarren salmentaren lanbidean aritzeko ordenantzak onesteko. Garai hartan, eta oso urrun ez zegoen artean, baimenduta zegoen sendabelarrak askean saltzea belar-denden edo suharrien bidez, bai handienean, bai txikienean, fresko edo lehorretan, bai eta postu finko edo ibiltarietan ere, muga batzuekin, betiere prestaketarik egiten ez bazuten, ezta ihinztadura ere.Kontua asko aldatu zen handik urte batzuetara, Osasun Oinarriei buruzko Legea onartu zenean (1944), eta, zehazkiago, 1963an erregistratu beharra zegoenean, sendabelar espezietan edo haien zatietan oinarritutako prestakin batzuen espezialitate farmazeutiko gisa.
1973tik gaur arte, ministro-agindu bat gai horri buruzko gutxieneko ordena bat jartzen saiatzen da, bai eta hura prestatu, merkaturatu eta saltzeari buruzkoa ere. Une horretan, eta batez ere etxean erabiltzen zen arren, gutxieneko kontrola ezartzea erabaki zen osasunaren ikuspuntutik.
1990ean, Sendagaiaren Legeak sendabelarren sendagaien esparru orokorra ezarri zuen, artikulu bakar baten bidez: 42. artikulua. Ildo horretatik, uste du landareek eta haien nahasketek, bai eta landareetatik erauzi, liofilizatu, destilatu, tindatu, zimendu edo onura terapeutiko, diagnostiko edo prebentiboarekin aurkezten den beste edozein prestakin galenikok ere, formula magistralen, prestakin ofizialen edo espezialitate farmazeutikoen araubideari jarraituko diotela, bidezkoa denaren arabera eta erregelamenduz ezartzen diren berezitasunekin.
Arau horrek mugatu egiten du tradizioz sendabelartzat hartu izan diren landareen salmenta librea, baldin eta propietate terapeutikoak, diagnostikatu edo aurreneurriak aipatzen badituzte, eta kalez kaleko salmenta.
Sektore hori arautu behar duen lege-esparrua, hain zuzen ere, sendabelarrak eta haien prestakinak manipulatu, biltegiratu, merkaturatu, preskribitu eta banatzeko jarduerei dagokienez, ez da legegileak Medikamentuaren Legean agindutakora egokitu oraindik; beraz, sektorea segurtasun juridikorik gabeko egoeran geratzen da, bai hemendik eta bai EBtik ematen denaren zain.
Landareek, sendagarritzat har daitezkeen printzipio aktiboez gain, berezko ezaugarriak dituzte, eta ezaugarri horiek elikagaitzat hartzen dituzte, gaur egungo definizioaren arabera. Izan ere, landareek zenbait propietate edo funtziotan parte har dezakete, azaldu dugun moduan. Agian mugarik lausoena elikagai edo sendagai gisa hartzea da, are gehiago gaur egun, bi kontzeptuak luzeegiak eta zehaztugabeak baitira.
Elikagaien Prestakin Berezien, Dietetikoen eta Sendabelarren Fabrikatzaileen Espainiako Elkarteko (AFEPADI) Camil Rodiñok dioenez, sendatzeko propietateak edo pertsonen osasunari dagozkionak ematen dizkio landare bati. Izan ere, sendagaia sendagai gisa hartzen da, bai sendatzeko duen funtzioagatik, bai sendatzeko duen helburuagatik, bai sendagaiaren aurkezpenagatik (ondorio horiek dituela adierazten denean). Muga, berriz, oso lausoa da, eta ez dago sendabelarren komertzializazio librerako berariazko erregulaziorik.
Hala ere, elikadurara bideratutako landareek lege-esparru zabal eta konplexua dute, eta, besteak beste, espeziak eta ongailuak, infusioetarako landare-espezieak, aromak, elikagai-gehigarriak, mantenugaiak edo elikagai-osagarriak biltzen ditu. Ekoizleek, besteak beste, espezie eta ongailu horiek erabili dituzte beren produktuak merkaturatzeko.
Kataluniako Oihan Zentro Teknologikoko Basoko Bigarren Mailako Produktuen Arloak eta Kataluniako Landare Aromatiko eta Medizinalen Elkarteak (ACPPAM) emandako datuen arabera, kontsumitzaileari zuzendutako produktuen artean, lehorreko landareak dira gehien kontsumitzen direnak sektore aromatikoan. Espezien artean, nabarmentzekoak dira piperbeltza, intxaur moskatua, iltzea, estragoia, ezkaia edo oreganoa bezalako gozagarriak, baita horien ondoriozko nahasketa eta lurrinak ere. Bestalde, elikagaien sektoreko enpresek ontziratutako infusiorako instalazioak ere aipatzen dituzte, «edari aromatikotzat» jotzen baitira «sendagile»tzat baino, besteak beste, kamamila, menda, ezkia eta marialuisa.
Era berean, freskoko dendetan, perrexila edo kipula bezalako landare gozagarriak ezartzen ari dira, fruta-, barazki- edo arrain-dendetan eskaini ohi direnak. Beste batzuk, lehen industria-sektorera mugatuta zeudenak, zuzenean azken kontsumitzaileari merkaturatzen hasi ziren, hala nola landare usaintsu izoztuak eta pasta aromatikoak, landare aromatikoen eta olioen nahastea, pasteurizazio bidez kontserbatu eta pilatutan salduta.
Landare aromatiko eta sendagarrien sektoreak espero du laster onartzea, eta agian aurten ere bai, nutrizio-alegazioei eta elikagaien propietate osasungarriei buruzko Europar Batasuneko Erregelamendua. Zalantzarik gabe, balio erantsia emango diete landare aromatikoen propietate batzuei, baina sendagaitzat hartu gabe.
- MORÉ i PALOS, Eva; PAMen merkaturatzea, 2004ko maiatza. Basoko bigarren mailako produktuen eremua. Kataluniako Centre Tecnològic Forestal.
- E. Moré Palos eta A. Colom Gorgues; Kataluniako landare usaintsuen eta sendagarrien banaketa komertziala. Nekazaritzako ikerketa: Prod. Babesa Lanp. Bol. 17 (1), 2002.
- 1973ko urriaren 3ko Agindua, landare-espezie sendagarrien bidezko prestakinen erregistro berezia ezartzen duena (1973ko urriaren 15eko 247/1973 BOE).
- Medikamentuari buruzko abenduaren 20ko 25/1990 Legea (1990eko abenduaren 22ko 306/1990 BOE).
- Urtarrilaren 28ko SCO/190/2004 Agindua, toxikotasunagatik jendearentzat debekatuta edo mugatuta dauden solairuen zerrenda ezartzen duena (2004ko otsailaren 6ko 32/2004 BOE).
