Lehenengo arroza, garia eta artoa izan ziren. Hiru elikagai horiek, munduko biztanle askorentzat oinarrizkoak direnak, ez dute ia sekreturik termino genetikoetan. Bere genomaren sekuentziazioa 2002, 2007 eta 2008an azaldu zen, eta orain patataren sekuentziazioa (“Solanum tuberosum”) amaitu da, mapa genetikoaren ikerketa osatzear baitago. Zer erabilgarritasun izango du etorkizunean aurkikuntza horrek? Tuberkulu horren ekoizpena mehatxatu eta arriskuan jartzen duten izurriteekiko erresistenteagoak diren barietateak sortzeaz gain, jaki elikagarriagoak eskaintzea espero dute adituek.
7.000 urte inguru igaro ondoren, patata bere genoma deszifratzeko zorian dago. Solanazeoen familiari dagokionez, tuberkulu apal hori, hasieran, tomatearekin edo berenjenarekin batera gertatzen da. Baina hazi egin da, eta gaur egun munduko laugarren laborantza da, artoaren, gariaren eta arrozaren atzetik. Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) datuen arabera, 2006an 315 milioi tona patata ekoitzi ziren, eta gaur egun 100 herrialde baino gehiagotan lantzen da. Baina haien ekoizpena ez dago izurriteen eta gaixotasunen mehatxutik salbuetsita, eta arrisku hori saihestu egin behar da elikaduraren arloan duten garrantzia kontuan hartuta. Lurzoruan patogenoak egoteak eragiten dituen galerak murrizteko aplikatzen diren irtenbideetako batzuk laboreak txandakatzea edo antzeko beste batzuk landatzea dira, tomatea esaterako, patogeno horien izurriteak garatzea eragozteko.
Lehen zirriborroa
Patataren genomaren sekuentziazioari esker, gaixotasunekiko erresistentzia, nutrizio-ezaugarriak edo proteina-kantitatea kodetu ahal izango dira.Patataren Genomaren Sekuentziazio Partzuergoak (PGSC, ingelesezko sigletan) 2006. urteaz geroztik egindako lana. Txina, India, Polonia, Errusia, Herbehereak, Irlanda, Argentina, Brasil, Peru, Txile, Estatu Batuak, Zeelanda Berria eta Erresuma Batuko 13 ikerketa-taldek hartzen dute parte. Horrekin, izurriteei aurre egiteko laborantza gogorragoak garatzea espero da, hala nola, tizoi berantiarrarena edo laboreak akabatzeko gai diren intsektuena, hala nola, kakalardo koloreztatua. Mehatxu horietako asko fungiziden erabilerarekin kontrolatzen dira, baina segidak ate bat irekitzea espero da, landarearen mehatxu nagusietan parte hartzen duten geneak karakterizatu eta aukeratzeko.
Sekuentziazio osoa (orain genoma guztiaren %95 deszifratu da) 2010. urtearen amaieran behin betiko amaitzea aurreikusten da. Orain arte egindako ikerketari esker, 40.000 gene baino gehiago aurkitu ahal izan dira. Gene horien kodetzeak aukera eman behar die fitogenetistei landarearen errendimenduan eta kalitatean eragiten duten prozesu biologiko bereizgarrienetako batzuk ezagutzeko. Hamabi kromosoma ditu, 840 milioi base-pare ingurukoak. Gizakiaren laurdena da patataren genoma. Mapa genetikoaz hitz egiteak esan nahi du landarearen kalitatean, produktibitatean edo nutrizio-balioetan parte hartzen duten geneak agerian uztea. Horrekin batera, barietate berriak eta hobeak garatzea, gogorragoak eta landatzeko tokira hobeto egokituak.
Hobekuntza hori, transgenikoek ez bezala, genoma bera manipulatzean oinarritzen da, beste landare batzuetako material genetikorik gehitu gabe. Beste edozein laborek baino baliabide genetiko aberatsenetako bat duen landarea da patata. Oso hedatua dago (Txile, Argentina, Estatu Batuak), eta espezie basati asko zuzenean komunarekin gurutzatzen dira. Hala eta guztiz ere, genetika konplexua duen landareetako bat da, bertan ezaugarri agronomiko asko biltzen baitira, Zientziaren eta Teknologiaren Zuzendaritza Nagusiko adituek aitortzen dutenez. Horregatik, jakinarazi berri diren emaitzek aldaketak izan ditzakete ikerketak aurrera egin ahala.
Gaur egungo arazoak, etorkizuneko erronkak
lehortea, estres-baldintzak, produktibitate txikia, barietate berriak lortzeko atzerapena. Horiek dira patata-ekoizleek izaten dituzten arazoetako batzuk. Eskariaren ekoizpen-erritmoari eutsi nahi izanez gero, konpondu beharreko oztopoak. Barietate berri bat lortzeko 10 urtetik 12 urtera igaro behar badute, adituek uste dute genomarekin eta DNA atzemateko molekularren teknologietatik abiatuta denbora hori murriztuko dela.Patataren katalogo osoarekiko itxaropenak gaixotasunak, bereziki bakterioak, jasateko joera areagotzen du. Argentinako Nekazaritza eta Abeltzaintza Teknologiaren Institutu Nazionalak (INTAk) nabarmendu du garrantzitsua dela nutrizio-kalitatea hobetzea, industria-beharrak ahaztu gabe; esaterako, almidoia plastikoen ordez erabiltzea. Beste itxaropen bat aurrerapen hori beste solanazeo batzuentzat aprobetxatzea da, hala nola tabakoarentzat, piperrentzat edo berenjenarentzat, orain lortzen den informazioa beste espezie batzuetara ere zabal baitaiteke.
Kalkuluen arabera, 2020. urtea baino lehen, mundu osoko 2.000 milioi pertsona baino gehiago daude patataren mende elikagai gisa. Gaur egun, kontsumitzaile handienak europarrak dira: Asia eta Europa munduko bi eskualde ekoizleenak dira, eta 2007an munduko ekoizpenaren %80 hornitzen dute. Kalkuluen arabera, 5.000 barietate inguru daude, eta urtean 325 milioi tona lantzen dira. FAOren datuen arabera, datozen 20 urteetan 100 milioi pertsona gehiago izatea espero da, eta %95 garapen-bidean dauden herrialdeetan. Denei elikagaiak emateko erronkari aurre egitea ez da batere erraza. Horretarako, patata dute adituek, denbora gutxian, lur gutxian eta klima zailetan ekoizten den elikagai elikagarria. Landarearen %85 arte jangarria da.
