Elikagaiek eragindako nahasteen jatorria izan daiteke substantzia toxikoek edo mikroorganismo patogenoek kutsatutako produktuak kontsumitzea. Baina desoreka metabolikoek edo portaerak ere baldintzatu dezakete jaten denaren segurtasuna eta organismoan dituen ondorioak. Azken ildo horretan kokatzen dira anorexia eta bulimia, Espainiako psikiatren arabera gero eta maizago gertatzen diren desordenak.
«Te-koilarakada bat eraman nuen ezpainetara, magdalena-puska bat botata. Baina opil-mamiekin egindako trago hark nire ahosabaia ukitu zuen une berean, ikaratu egin nintzen; nire barruan gertatzen zen ohiz kanpoko zerbaiti erreparatu nion. Plazer gozo batek inbaditu ninduen, isolatu egin ninduen, hori eragiten zuenaz ezer jakin gabe…». Helena Matute Deustuko Unibertsitateko psikologia-katedradunak azpimarratu du Marcel Prousten En busca del tiempo perdido eleberrian ageri den deskribapen hori.
«Magdalena haurtzaroko zoriontasunarekin lotuta zegoen, eta, orain, eleberriko protagonista helduari erantzun baldintzatua ematen zion: gozamen gozoa, bizia, apartekoa, magdalenaren barrutik ustekabean sortzen zena…». Protagonista ez da gai halako sentsazioa azaltzeko; ez dira sentimendu subjektiboak, ezta kultura-kutsua, moda baten isla edo gizarteak partekatutako gustu bat ere. Ez da, noski, publizitate-sua.
Ivan Petrovich Pavlov fisiologo errusiarrak ikerketa-urte asko eman zituen jaki bati lotutako soinu batek txakurretan listu egitea nola eragiten zuen jakiteko, listu-erantzuna nola iraungitzen zen argitzeko, baldin eta soinua bakarrik aurkezten jarraitzen bazuen (Proust-en magdalenaren zorion-zaporea biziagotu egiten zen bezala, eleberriko protagonistak berehala itzultzen bazuen). Baina erreflexu baldintzatuak, Matutek ohartarazten duenez, ez du soilik listua edo zoriona eragiten; «beldurra, mira, desioa, sexu-kitzikapena, estresa, erlaxazioa, arintzea, euforia edo goragalea ere eragiten ditu».
Anorexia eta bulimia
Anorexian eta bulimian, elikagaien bidez obsesio bat edo elikadurarekin zerikusirik ez duen asegabetasun bat modulatzen da.
Lurrin, testura edo zapore jakin batek gure unibertso kontzientean nahiz subkontzientean eragin ditzakeen sentsazioez gain, bada elikadura-perbertsio bat, hots, elikagaien bidez obsesio bat edo elikaduraz bestelako jatorria duen asegabetasun bat modulatzea.
Nerabezaroan gertatzen da batez ere, eta nesketan mutiletan baino gehiago. Janariek helburu nutritibo (bizi-eskakizunak arriskuan jartzeraino) edo atsegingarri oro galtzen dute. Ispiluetan irudiaren irudi distortsionatua agertzen da, eta pisu minimo bat lortu nahi da, neurri txiki bat kosta ahala kosta. Baina jateko gogoaren akuilua ez da salbatzeko bezain erraza, eta elikadura-nahasteek eragindakoak haien osasun fisikoa eta mentala hondatzen dituen tripaki- eta arazte-ziklo batean sartzen dira.
Nerbio-anorexia eta nerbio-bulimia dimentsio anitzeko nahasteak dira, eta garrantzi handia dute faktore fisiologiko, ebolutibo, psikologiko eta soziokulturalen elkarreraginak, nahiz eta horietako bakoitzaren pisu espezifikoa oraindik ondo zehaztuta ez egon. Arrazoi garrantzitsuenen artean, honako hauek daude: emakumeari presio kulturala egitea argal izateko; gorputz perfektuaren irudi idealizatua lortzeko gogoa, autoestimu baxua eta baztertua izateko beldurra konpentsatzeko; emozio-egoera negatiboak; antsietatea eta depresioa; arazoak konpontzeko nolabaiteko baldartasuna; elikadura-ohitura txarrak eta pisu pobreen kontrolik eza; dieta zurrun irreal eta zorrotz murriztailea ezartzea kalorietan, eta despentsamendu fisikoak.
Nerbio-anorexiari dagokionez, egindako azterketa epidemiologikoen arabera, nahasmendua 14 eta 17 urte bitarteko nesken %1ek izaten dute (mutiko bakarra 10 neskako). Nerbio-bulimia anorexia baino ohikoagoa da; bulimiak, ordea, eragina izan dezake bai 11 urte bitarteko neska gazteengan, bai 40 urteko emakumeengan, eta askoz ere nabariagoa da.
Bai paziente anorexiko bai bulimikoek kezka handia dute beren pisuagatik eta beren irudiagatik, eta horrek gehiegi murrizten die elikadura. Produktu erraz asko kontsumitzen dituzte, gozokiak, txikleak, galletak eta erregimeneko barratxoak, gosea kentzeko. Planak aurrera egin ahala, indarberritzea gero eta zailagoa da.
Psikiatrek behin eta berriz diote kasu gehienak modu anbulatorioan sendatu daitezkeela (ospitaleratu beharrik gabe), baina hilabeteak eta urteak behar direla. Nahastearen kontzientzia funtsezkoa da sendatze eraginkorra lortzeko, bai eta elikadura-heziketa ona izateko ere.
Valentziako La Fe Unibertsitate Ospitaleko Luis Rojo Moreno psikiatrak Valentziako Generalitatearen programa bat aurkeztu zuen psikiatriako azken kongresu nazionalean, elikadura-nahasteei aurre egiteko. Europako beste leku batzuetan, AEBn, egindako beste hainbeste ekimen bezalaxe. edo estatu mailan ere (Bartzelonan, Bellvitgeko Ospitaleak programa bat jarri zuen abian unibertsitate-esparruan), DITCA proiektua ikasleengan oinarritzen da, baina kasu honetan DBHko lehen eta bigarren mailetan zentratzen da.
2003 ikasturtean 6.500 ikasle sartu ziren elikadura-nahasteek eskola-biztanlerian duten eragina murrizteko eta arreta goiztiarra eta egokia emateko elikadura-portaeran arazoak dituzten edo izateko arriskua duten nerabeei.
«Industria garrantzitsuek, hala nola modak, kosmetikoek edo zinemak, lagundu dute itxurakerietan desiragarriena bezala instituzionalizatzen argal egotea; argal dagoen pertsonak pertsona osasuntsua parekatzen du gaur, gizartean arrakasta izateko aukerarekin, erakargarritasunarekin, eta, itxuraren bidez, bere burua gogo eta borondate handiz zaintzen duela erakusten du». Gorrirentzat inozoa litzateke pentsatzea hori guztia komunikabideen ondorioa dela. «Galdera bat baino gehiago egin daitezke nerbio-anorexiarekin duten erlazioan, eta frogatuta dago estimulu estetikoek erantzun desberdinak sortzen dituztela nerbio-anorexia duten emakumeengan eta ez duten emakumeengan».
