Ezgaitasunen bat duten pertsonen eskubideak egunero urratzen dira, gehienak ezjakintasunagatik. Espainiako Konstituzioan (EE) eta Ezgaitasuna duten Pertsonen Eskubideen Nazioarteko Hitzarmenean jasota egon arren, kontsulta eta salaketa ugari jaso dira. CERMIk informazio hori baliatu du txosten bat egiteko, kalte nagusiak argitara ateratzeko.
Lau milioi pertsona dira, baina familiakoak zenbatzen badira, 10 milioi dira. Hala ere, minusbaliatuek “herritartasun falta” salatu dute. Beti ezagutzen ez diren eskubideak urratzen dituztela diote, baina eguneroko bizitza oztopatzen dute eta normaltasun-giroa galarazten dute.
Ezgaitasuna duten Pertsonen Ordezkarien Espainiako Batzordeak (CERMI) Giza Eskubideen eta Ezgaitasunaren 2008ko Txostena onetsi zuen irailaren 30ean. Talde honen eskubideen urraketak biltzen ditu. Egoera hori salatzea, hura suntsitzea eta eragindako pertsonei eragindako kaltea konpontzea du helburu.
Azterlanak Ezgaitasuna duten Pertsonen Eskubideen Nazioarteko Konbentzioaren jarraipena egiten du, eta Espainian urtebetez (2008ko maiatzaren 3an) indarrean egon ondoren nola aplikatzen den aztertzen du. CERMIn jasotako kontsulta eta salaketez, horien ondorioz hasitako ekintzez eta elkarteen mugimenduak eta komunikabideek emandako informazioez elikatzen da.
Urraketa nagusiak
Ezgaitasunak dituzten pertsonentzako arretak gizarte-eredu baterantz egin du, baina oraindik oztopoak daude. Eskubideak erabiltzeko aukera berdintasuna ez dago bermatuta. Konbentzioan jasotzen den ezgaitasun kontzeptua bera ez da betetzen gainerako araudietan; izan ere, horiek terminologia eta edukia egokitu behar dituzte gaur egun ezgaitasunaren ziurtagiri administratiboa lortu ezin duten pertsonei estaldura emateko, “baina beren eskubideak erabat erabiltzea eragozten dieten diskriminazio-oztopoak aurkitzen dituzte”. Ziurtagiri horri dagokionez, eskatzen da bereizkeriaren aurkako babesa zabaltzea ezgaitasun egoeran dauden pertsona guztientzat, aitormen ofizial administratiboa izan edo ez.
Gaur egungo legeria “aurreratua” da Europako Batasunean indarrean dauden arauekin alderatuta. Ordenamendu juridikoak berariazko legeria bat du, diskriminazio positiboa, irisgarritasun unibertsala eta guztientzako diseinua jasotzen dituena, baina eskubide horietako askoren erabilera prekarioa da. Politikak birdiseinatu behar dira “erabateko gizarteratzea lortzeko”.
Duintasuna sustatu eta estereotipo eta aurreiritziei aurre egiteko neurriak ezarri behar dira.
Taldeka, arreta berezia eskaini behar zaie ezgaitasuna duten emakume eta haurrei, bereziki ahulak direlako. Horrela bermatzen da eskubide-berdintasuna, eta haurrek zuzenean parte hartzea eragiten dieten erabakietan. Emakumeei dagokienez, 2006ko abenduan ekintza-plan bat onartu zen arren, haren garapena eta ezarpena “urria” izan da, oro har.
Urraketak atzematen dituen beste alderdi bat ezgaitasunak dituzten pertsonen irudiari dagokio. CERMIren txostenak funtsezkotzat jotzen du duintasuna sustatu eta estereotipo eta aurreiritziei aurre egiteko neurriak ezartzea, talde hau “estigmatizatzen” baitute.
Derrigorrezko internamenduei dagokienez, buru-eritasuna duten pertsonentzako baliabide gisa, haien legezkotasuna berrikustearen eta figura hori aztertzearen aldeko apustua egiten da, betiere gizarteratzera bideratzeko tresna gisa. Era berean, bizitza independentea sustatu nahi da, pertsonei komunitatean parte hartzen laguntzeko. Autodeterminazioak autonomia pertsonala eta hautatzeko eta erabakitzeko gaitasuna indartzen ditu.
Ezgaitasuna duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Konbentzioaren 9. artikuluaren arabera, irisgarritasuna “pertsona aukera-berdintasunean kokatzeko tresna” da. Kontzeptu zabala da, eta teknologia berriak, informazioa eta guztientzako diseinua biltzen ditu.
Alderdi hori “porrot handienetako bat” izan da, 1982an frogatutako nahitaezko erregulazioak aplikazio urria eta desberdina izan baitu.
CERMIren txostenaren arabera, alderdi hori “porrot handienetako bat” izan da; izan ere, 1982az geroztik, nahitaezko erregulazio batek arlo horretako jarraibideak ezartzen ditu, “ingurune fisikoan behintzat”, baina aplikazio urria eta desberdina izan du.
Ezgaitasuna duten pertsonen aukera-berdintasunari, diskriminaziorik ezari eta irisgarritasun unibertsalari buruzko 51/2003 Legeak (LIONDAU) epe batzuk ezartzen ditu, CERMIren arabera, “arrazoirik gabe luzeak”. Gainera, txostenak dio irisgarritasun-baldintzak ez direla modu sistematikoan betetzen, eta, beraz, ez dela oinarrizko beste eskubiderik erabiltzen.
Iaz, CERMIk 50 establezimendu ofizial publiko baino gehiago salatu zituen Estatuko Administrazio Orokorreko 25 baino gehiago, irisgarritasun-arauak ez betetzeagatik. Eraikin horietako asko “ezin egintzat” jo zituen. Arlo hori arautzea autonomia-erkidegoen eskumena da; hala ere, kasu batzuetan, indarrean dagoen araudia 20 urtetik gorakoa da, eta ez du jasotzen guztientzako bereizkeriarik eza eta diseinua barne hartzen dituen irisgarritasun-kontzepturik. “Erregulazio autonomikoak zaharkituak dira, oztopoak kentzearen eta egokitzapenen paradigmari erantzuten diote, ez irisgarritasun unibertsalari, eta ez dute tresna azkar eta eraginkorrik”, nabarmendu du txostenak.
