Isidro Rodríguezek, duela urtebete eskas Ijitoen Idazkaritza Fundazioko buruak, hamabi urte baino gehiago daramatza erakunde horrekin lotuta, eta erakunde horretara iritsi zen drogazale ijitoentzako osasun-programa bat martxan jartzeko. Erakunde horrek 700.000 herritar inguru ordezkatzen ditu, "oinazez eta sufrimenduz betetako mendeetan zehar jazarpenez eta muturreko bizi-baldintzez", baina gaur egun, Rodríguezek nabarmendu duenez, bere unerik historikorik onena bizi du. "Sei mende igaro ondoren gaude ia unerik onenean, ijitoak eskubide osoko herritarrak baitira historian lehen aldiz, gizarte-baldintzak asko hobetu dira eta nortasuna berpizteko joera ikusten hasi gara", azaldu du baikortasunez. Hala ere, salatu du "ijitoak direla oraindik ere gabezia gehien dituzten espainiarrak, pobrezian, bazterketan eta gizarte-bazterketan beldur gehiago dutenak".
2001. urtea baino lehen Ijitoen Idazkaritza Elkartea zen eta 2001ean Ijitoen Idazkaritza Fundazioa eratu zen. Baina ekimena 1982tik abiatu zen, are lehenagotik ere, 60ko hamarkadaren amaieran baitzituen sustraiak, eta, Caritasen arabera, Espainiako hiri askotan bazeuden ijito-idazkariak, eta haien lana ijitoei laguntzea zen, garai hartan gizarte-egoera ezin txarragoan baitzeuden, eta, beraz, idazkariek presako lanak egiten zituzten oinarrizko beharrekin eta dokumentazioarekin zerikusia zuten arazoekin. Elkarte hau sortzen denean, bere helburua ijitoen komunitatearen gizarte-baldintzak hobetzeko modu profesionalizatuagoan lan egitea da. Batez ere hezkuntza-gaiez arduratzen da, gizarte-eragile nagusiak batez ere botere publikoak eta zerbitzu publikoetako teknikariak sentsibilizatzeko lana egiteaz.
Bai. Aspalditik dabil Fundazioa hanka batekin Europan. Gaur egun, Europako Gizarte Funtsaren programa baten kudeatzaileak gara, beste administrazio publiko batzuek bezala; hain zuzen ere, dagoen programa operatibo baten zati bat, 2000. urtetik 2006. urtera bitarteko iraupena duena. Eraginkortasuna bilatzen duen programa bat da, ijitoak besteen konturako lan-merkatuan modu esanguratsuenean sartzen saiatzen dena. Horretarako, orientazioa, prestakuntza ematen zaie pertsonei eta laguntza ematen zaie lanpostuari eta laneratzeko prozesuari. Adibide ona da nola erabiltzen diren egitura-funtsak baztertutako biztanleriarengana iristeko. Ez da ahaztu behar ijitoen gutxiengoa oso garrantzitsua dela Europan,
"Ez da ahaztu behar ijito gutxiengoa oso garrantzitsua dela Europan"bederatzi eta hamar milioi ijito bitarte egongo dira Errumania eta Bulgaria Europar Batasunean sartzen direnean. Eta duela urte batzuetatik hona, Europako Batzordearen programa komunitarioetan eta hirugarren herrialdeekin lankidetzan aritu dira, batez ere enpleguarekin, hezkuntzarekin eta osasunarekin zerikusia duten gaietan.
Egoera aldatuz doa. Azken bi hamarkadetan, azken 25 urteetan, Espainiako ijitoen gizarte-egoera nabarmen aldatu da gure herrialdea aldatu delako, ongizate-estatuaren babes publikoko sistemetarako sarbidea, hezkuntzarako sarbidea… aldatu direlako. Kontuan hartu behar da ijitoak hezkuntza-sisteman sartu direla 1986an, hau da, duela bi egun, LOE onartu zenean, eta osasun-sistema nazionalean sartu direla. 80ko hamarkadan Espainian eraiki zen etxebizitza publiko handiari esker, ijito familia asko beste ingurune batzuetan bizi ahal izan ziren, gizarteratze prozesua erraztuz. Beraz, ijitoen gizarte-egoera asko hobetu da, baita biztanleriaren kultura-aldaketa ere, baina oraindik gizarteak gehien baztertzen dituen taldeetako bat da.
Gizarte-baldintzei dagokienez, oraindik ere urruntasun nabarmena dago errenta-mailei, bizi-itxaropenari eta abarri dagokienez. Espainiako biztanleria orokorrarekiko nolabaiteko distantzia dago oraindik. Oraindik ere irudi txarra dago ijitoen komunitateari buruz, aurreiritzi oso errotuak daude Espainiako gizartean, eta horrek eragotzi egiten digu gertatu den aurrerapena eta aldaketa hain handia ikustea. Espainiako herritar askok ijito txabolista baten irudia dute, jarduera desegokituak egiten dituena… hori ateratzen baita komunikabideetan, eta ez dugu ikusten familia arrunt eta arruntek izan duten aldaketa eta aurrera egiteko egin duten ahalegina.
Arreta pixka bat genuen eta badugu, orain immigrazioa lehentasun bihurtu baita botere publikoentzat, edozein udalentzat, autonomia-erkidegoentzat eta abarrentzat. Baliabide asko erabiltzen dira etorkinak gizarteratzeko, eta hori oso positiboa iruditzen zaigu. Hasieran uste dugu horrek agian bigarren mailan utz dezakeela ijitoen zaintza, haien egoera okerragoa baita eta gizartean sartzeko oztopo gehiago baititu.
Hala ere, ikusten ari gara, beharbada etorkinenganako mugimendu horren inertzia gisa, orduan administrazio publikoek sentsibilitate handiagoa galtzen ari garela ijitoen egoeraz. Konturatu beharra dago gurea bezalako gizarte aberats batean oraindik ere badirela herri txabolistak.
"Gurea bezalako gizarte aberats batean oraindik herri txabolistak daude"Nik uste dut administrazioak egoera horiei begira ari direla.
700.000 ijito inguru. Etorkinen etorrera baino lehen, ijitoen komunitatea Espainiako biztanleen %2ra hurbiltzen zen, orain portzentajea txikiagoa da, baina, zalantzarik gabe, biztanleria oso garrantzitsua da.
Batez ere osasunean, hezkuntzan eta etxebizitzan, horiek dira egiturazko gaiak, pertsonei aukera ematen dietenak bazterturik egoteko edo gizartean parte hartzeko, gainerako herritarrak bezala. Gai horietatik guztietatik, etxebizitzak funtsezko eginkizuna du, oraindik ere badira txabola-populazioak, gurea bezalako herrialde batean banatuak, non oso aurrerapen positiboa izan baita. Ijitoen komunitateari eragiten dioten bi alderdi oso larri daudela uste dugu: lehenengoa hezkuntzarena da. Egin berri dugun azterlan baten arabera, lehen mailako ikasketak bukatu ez dituzten 16 urtetik gorako ijitoen kopurua %70ekoa da.
"Lehen mailako ikasketak bukatu ez dituzten 16 urtetik gorako ijitoen kopurua %70ekoa da"Horrek komunitate baten etorkizuna hipotekatzen du; horregatik, arazo horrek botere publikoen lehentasunetako bat izan behar du, kasu honetan hezkuntza-agintarien lehentasunetako bat. Hezkuntza bat ez lortzea edo kalitatezko hezkuntza ez eskuratzea, eskola garaiz aurretik uzten bada ere, etorkizuna baldintzatuko du. Ezin duzu kualifikazio jakin bat behar duten lanposturik eskuratu; beraz, soldatak ez dira gizarte-laguntzekin lehiatzen, amesgaiztoa da.
Beste zutabe handia behin baino gehiagotan aipatu duguna da, garrantzi handia duelako, enpleguagatik. Izan ere, enplegua da pertsona behartsuenak lan-merkatuan sartzeko tresna nagusia. Guk inoren konturako lan-merkatuaren alde egiten dugu, eta uste dugu ahaleginak ildo horretatik egin behar direla. Horretarako, lanbide-kualifikazioak eta -prestakuntzak antzekoak izan behar dute, bai eta lan-merkatuan sartzeko laguntza-neurriak ere; izan ere, une honetan, lagundu egin behar zaio, ijitoak baztertzen direnez, zaila baita lanpostu bat lortzea.
Europako, erkidegoko, estatuko eta tokiko administrazioen funts publikoetatik bizi den erakundea gara. Beste GKE batzuek egiten duten bezala, finantzazio pribatura iristeko oztopo bat aurkitzen dugu. Hemen ere ijitoen irudi soziala pisatzen duela pentsatzen dut. Enplegua sustatzeko lan egiten dugu, "Enplegurako sarbidea" izeneko programaren bidez. Programa horrek Europako laguntzen %70 jasotzen ditu, batez ere, eta, gero, Espainiako beste administrazio batzuekin batera finantzatzen da. Funtsean, besteren konturako lan-merkatura sartzeko azken helburuarekin, ijitoentzako metodologia aurreratuak, kultura anitzeko taldeekin egokitutako erakartze-lanak eta lan-orientazioko lanak abian jartzeko aukera ematen duen programa da. Lan horiek funtsezkoak dira, pertsonen ikuspegiak guk edo enpresek ematen ditugun errealitatera eta prestakuntza-ekintzetara egokitzean oinarritzen baitira.
Fundazioan urtean zehar ia 600 langile izatera iritsi gara, eta gaur egun Espainiako ia herri guztietan gaude.
Kalkuluak egitea zaila da, garatzen ditugun programak asko direlako, baina esan dezaket 2005eko abenduaren 31n 28.000 pertsonak jaso dutela onura, eta 20.000 lan-kontratu lortu direla, 9.000 pertsonari dagozkienak.
Kontuan hartu behar da ez dagoela ijitoei buruzko datu fidagarririk, eta horrek oso zaila egiten du neurri politiko egokituak abian jartzea, entzute pixka bat ematen baitigu. Horregatik egin dugu azterketa hau, uste baitugu Europan ijitoei buruz egiten den lehena dela, eta metodologikoki zorrotza eta nahiko ona dela. Lagin adierazgarria hartu da, 1.500 inkesta inguru egin dira eta 7.000 pertsonari buruzko informazioa eman da. Horrek fidagarritasun handia ematen dio azterketari. Atera diren ondorio nagusiak honako hauek dira: estereotipoaren aurka, biztanleria ijitoa lan egitera behartuta dago.
"Estereotipoaren aurka, ijitoak asko lan egitera behartuta daude"lan egiten duela eta asko. Ijitoen populazio aktiboaren tasa, oro har, biztanleria aktiboaren tasa baino nabarmen handiagoa da.
Bi irakurketa ditu: ona da biztanleria lanean ari dela, eta oso goiztiarretik, 16 urterekin lan-merkatuan dago eta oso berandu amaitzen da, 65 urterekin, Espainiako biztanleria orokorrak gutxiago lan egiten duenean. Alderdi negatiboa da biztanleria orokorreko gazteak prestatzen ari diren bitartean, ikasten ari diren bitartean… ijito gazteak lanean ari direla eta familia aurrera ateratzen saiatzen ari direla. Beste ondorio bat da soldatapeko ijitoen tasa oso handia dela; 16 urtetik gorako ijitoen %51 soldatapean dago, eta biztanleria orokorrarekin alderatuz gero, oso portzentaje txikia da, baina ijitoen komunitateak duen irudiaren arabera, portzentajea oso adierazgarria da. Hala ere, enpleguaren kalitatea aztertzean hasten dira itzalak. Soldatapeko horietatik% 15 bakarrik dira mugagabeak, behin-behinekotasun tasa% 70ekoa da eta kontratu partzialen tasa ere oso altua da. Gainera, azterlanaren arabera, emakume ijitoa lan-munduan sartzen ari da, eta gizonak baino gehiago prestakuntzan.
Oso urrats garrantzitsua da; izan ere, gure herrialdean antolamendu juridikoaz ohartzen bagara, 17 autonomia erkidego daude herrien, herritarren, historiaren, identitatearen, tradizioen eta abarren kultura-ondarea aintzatesteko baliabideak baloratu eta eskaintzen dituztenak, baina komunitate horietan guztietan dagoen ijito-komunitateak ez du bere identitateari buruzko gutxieneko erakunde-aintzatespenik, eta inoiz ez zaio bere kulturari baliorik eman. Bazterkeriarekin lotzen da, eta ez dago instituzio kontserbatu, onartu, positiboki jarri eta ijitoen kultura-gertakariari balioa ematen dion erakunderik…
Ez dago ijitoen kultura babesten, aitortzen, positibatzen eta balioesten duen erakunderiketa hori herritar guztien ondare komun gisa bizitzea. Gure herrialdeko testuliburuetan ez dugu ijitoak nor diren, haien historia… baina positiboki aurkituko dugu.
Ijitoen komunitateak mendeak igaro ditu minez eta sufrimenduz beteta, miseriak eta gabeziak markatutako jazarpen eta bizi-baldintza oso muturrekoekin. Nik uste dut ia sei mende igaro ondoren gaudela onenean, historian lehen aldiz eskubide osoko herritarrak direlako, gizarte-baldintzak asko hobetu direlako eta nortasuna berpizteko joera ikusten hasi delako… Horregatik uste dut unerik onenean gaudela. Zein da egiteko dagoena? Ijitoak dira, oraindik ere, gabezia gehien dituzten espainiarrak, pobrezian, bazterketan, gizarte-bazterketan beldur gehiago dutenak. Zereginak dira hezkuntza-lanetan nabarmen aurrera egitea, enpleguaren eta kultura-aitorpenaren bidezko inklusioan aurrera egitea, eta irudi txarra eta baztertze eta gizarte-bereizkeria ezabatzea.
