Konfinamenduan, adingabeak gure bizitzan koronabirusa sartu baino ordu gehiago pasatzen ari dira pantailaren aurrean. Batez ere, denbora asko ematen dute bideojokoetan (Fortnite, adibidez), eta hori beste haur-joko batzuekin eta familian jarduera gehiago eginez antolatu dezakegu aisialdia. Bideojokoak neurriz kanpo erabiltzea tratamendua behar duen patologia mentala da. Baina dosi egokietan, onurak ekar ditzake garapen kognitiborako eta hezkuntzarako. Hori guztia jarraian aztertuko dugu.
Kokaina, alkohola, kanabisa… eta adinik gabeko beste mendekotasun bat, bideojokoak. Gaur egungo entretenimendu-industriaren zutabeetako batek (Espainian bakarrik, sektore horrek 3.500 milioi euro baino gehiago sortu zituen 2018an) oso atsegina ez den atzealdea du, eta alarmak piztu ditu. Duela zenbait hilabetetik hona, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) uste du haren erabileraren nahastea buru-eritasun bat dela, beste edozein mendekotasunen sintoma berekin.
OMEren arabera, desordena psikiatriko hori diagnostika daiteke, gutxienez 12 hilabeteko epean, pazienteek (horietako askok, haurrek edo nerabeek) portaera kezkagarri batzuk izaten dituztenean: denboraren kontrola galtzen dute, jokoak lehentasuna hartzen du beste interes eta jarduera batzuen aurrean, eta portaera horri eusten diote, nahiz eta badakiten ondorio negatiboak dituela.
Erabakiak eztabaida sakona eragin du gizartean. Aditu batzuek diote bideojokoak ez direla kaltegarriak eta ez dutela berez arriskurik sortzen.’ Onartzen dute, gaizki erabiliz gero, zenbait arrisku dakartzatela, baina erantzukizunez jokatzeak ondorio onuragarriak izan ditzake. Izan ere, bideojokoek adingabeen arteko harreman- eta komunikazio-trebetasunak, hizkuntza-arazoak eta jarrera oldarkorrak hobetzen lagun dezaketela frogatzen duten hainbat ikerketa daude. Gainera, antsietatea murrizten dute eta familiako kideen arteko harremana hobetzen dute. Azken batean, aisiarako aukera bizigarria izan daitezke… bakarra ez bada.
Bideojokoen zalearen profila
Duela hamar urte inguru, gero eta pertsona gehiago joaten dira kontsulta psikiatrikoetara laguntza eske. Paziente gehienak adingabeak dira. Baina helduak ere badaude, hogeita hamar urteko asko, denbora-pasa honi lotuta.
Portaera-eredua oso antzekoa izaten da. “Esnatzen direnetik oheratzen diren arte, bideojokoarekin zerikusia duten jarduerak”, azaldu du Celso Arangok, Gregorio Marañón Ospitaleko (Madril) Osasun Mentaleko eta Psikiatriako Institutuko zuzendariak. “Jokatzen ez badute, oso gaizki pasatzen dute eta abstinentzia-sindromea dute. Jolastea lortzen dutenean, lasaitu egiten dira, baina berehala errudun sentitzen dira, haien bizitza mendekotasun horren inguruan baitabil. Eta kalte egiten dien zerbait dela jakinda ere, ezin diote hori egiteari utzi”.
Gaztetatik, giltzarria prebenitzea
Lotura ez da agertzen 12 edo 13 urte arte, laster bezala. Baina kontsultetan 10 urteko pazienteak artatzen dituzte. Buru-nahaste gehienetan gertatzen den bezala, prebentzioa funtsezkoa da. Txikitatik heztea funtsezkoa da, bai eskolan bai etxean.
Irudia: Tafalla-Snap
Neurri handiagoan edo txikiagoan, adin txikiko guztiek dute bideo-jokoetarako sarbidea, eta arazorik gabe gozatzen dute. Adikzioa handitu egin da azken urteetan, smartphone berriak demokratizatearekin eta sareko jokoak ugaritzearekin. “Lehen, gazteak etxean sartzen ziren bideo-kontsolekin, eta ez ziren gelatik irteten. Orain, mugikorrekin, berehalako sarbidea eta askoz errazagoa da. Duela bost urte hasi zen arazoa konpontzen”, dio Arangok.
Zentzuz erabiltzeak, denboran eta edukian, kontzentrazioa, arreta, erantzuteko gaitasuna, plangintza… hobetzen lagun dezake. Horrek guztiak lagundu diezaieke gizarte-harremanetan zailtasun handienak dituzten mutilei hobeto komunikatzen. Izan ere, konpainia askok bideojoko didaktikoak garatu dituzte, ikasgeletan ere erabil daitezkeenak.
“Bideojokoak eta hezkuntza” izeneko azterlanean, Felix Etxeberriak, Euskal Herriko Unibertsitateko Pedagogiako katedradunak, ondorioztatu du bideojoko batzuek eragin positiboa dutela hezkuntzan eta erabilera terapeutikoan: “Ikastetxeetan, adibidez, hizkuntzak ikasteko osagarri gisa balio dezakete. Trebatzeko eta prestatzeko tresna gisa ere oso erabilgarriak dira. Pilotuentzat, erizainentzat, medikuentzat, suhiltzaileentzat eta abarrentzat trebetasunak garatzeko aukera ematen dute. Edo gatazkak konpontzeko erabiltzea, haur autistekin egindako terapietan errehabilitazio motor gisa…” dio Etxeberriak.
Europako Parlamentuak bideo-jokoen alderdi positiboak nabarmendu zituen 2009an. “Arrazoibide estrategikoa, sormena, lankidetza eta pentsamendu berritzailea bezalako gertaera eta gaitasunen ikaskuntza bultza dezakete, horiek garrantzitsuak baitira informazioaren gizartean”, zioen Europako erakundeak dokumentu batean.
Familien eginkizuna bideojokoen aurrean
Halaber, jolas berrien arriskuak (sexismoa, indarkeria, kontsumoa, menpekotasuna… gertatzeko arriskua) nabarmendu zituen txostenak, eta familiek haurrak gehiago kontrolatu behar dituztela eta baliabide horiek erabiltzen dituzten adingabeen babesa handitu behar dela eskatu zuen.
Hain zuzen ere, ezjakintasunak bultzatzen ditu guraso asko bideojokoak kriminalizatu eta demonizatzera, eta kosta ahala kosta debekatzera beren seme-alabak jolaserako konektatzea. Adituek diotenez, akats bat da, segurtasun osoz kontrako efektua sortuko baitute: gurasoek zenbat eta gehiago debekatu, orduan eta gehiago jokatuko dute adingabeek ezkutuan.
“Gurasoekin alfabetatze digitala behar da. Bideojokoa haur edo nerabe baten eguneroko zereginak osatzen dituen aisialdi modu bat bada, ez du zertan kaltegarria izan. Ezin dugu burbuila batean bizi nahi izan. Gaur egungo gizartea digitalizatu egiten da, eta teknologia berriek zeregin garrantzitsua dute”, adierazi du José Carlos Amador irakasleak. Bideojokoen edukien analista da Aprender a Mirar fundazioarekin. Haren iritziz, ezinbestekoa da bideo-joko bakoitzerako gomendatutako adina errespetatzea, adingabeei jarduera horretan ematen duten denbora kontrolatzen erakustea eta haiekin jolasten eta partidak partekatzen saiatzea. Prestakuntza, denbora eta pazientzia eskatzen dituen erronka.
