Espainiako etxebizitzek oraindik prezio handia dute, eta, horren ondorioz, pertsona askok babes ofizialeko etxebizitza bat (BOE) erosiz edo alokatuz baino ezin dute eskuratu premiazko ondasun hori. Baina mota horretako eraikin gutxi daude, eta, sustapen bat egiten den bakoitzean, eskatzaileen kopuru handia dago. Hori dela eta, gutxik dute etxe babestu bat izateko aukera. Gutxieneko baldintzak betetzen dituztenen arteko zozketa da, askorentzat, etxebizitza bat laguntza publikoarekin lortzeko biderik egokiena. Beste batzuentzat, ordea, bidegabekeria da hau bezain ondasun preziatua zorteari uztea, eta uste dute baremazio-sistema lehenetsi behar duela.
Zozketan parte hartzeko baldintzak
Milioika espainiarren ametsa da: etxebizitza eskatzaileen zerrendan esleitu zaien zenbakia zozketan entzutea. Kopuru horri esker, etxebizitza bat erosi edo alokatu ahal izango dute baldintza egokietan, laguntza publikorik gabe eskuratu edo errentan eman daitezkeenekin alderatuta. Zozketa prozesuaren erdiko pausoa besterik ez da. Udalak edo autonomia erkidegoak herritarrek bete beharreko baldintzak aurkezten dituenean hasten da, eta etxebizitzaren sarrera eta ondorengo hileko kuotak ordaintzen dira.
Herritar guztiek ezin dute BOE baten zozketan parte hartu. Eskatzaileen zerrendan sartzeko, beharrezkoa da oinarrietan ezarritako baldintzak betetzea. Baldintza horien artean dago etxebizitza zozketatzen den udalerrian erroldatuta egotea, batzuetan baldintza zorrotzekin, hala nola etxea eraiki den herrian hamar urtez bizi izana. Horrela, egoiliarrak tradizioz bizi izan diren tokian errazago gelditzea lehenetsiko da. Etxe bateko titularrek ere ezin dute, arau orokor gisa, zozketan parte hartu.
Errenta da prozesuan parte hartzeko ezartzen den beste irizpideetako bat. Batzuetan, diru gutxien kobratzen dutenak zuzenean baztertuta egoten dira, uste baita ezingo diotela aurre egin sarreraren eta hipotekaren ordainketari. Askotan, gainera, 1.000 eurotik beherako errenta-mailekin, eskatzaileek ez dituzte betetzen hautaketa-prozesuan parte hartzeko onartutakoen zerrendetan sartzeko baldintzak, eta, hala ere, etxebizitza libre bat erosteko aukera ere badute.
Interesdunek etxebizitza babestua lortzeko aukera ematen dien dokumentazioa aurkeztu ondoren, agintariek aurkeztutako merezimenduak aztertuko dituzte eta, zuzenak badira, izangaien zerrendan sartuko dira. Alegazioak egiteko denbora baten ondoren, onartutakoak behin betiko bihurtzen dira, eta zenbaki bat esleitzen zaie zozketarako.
Zozketa motak
Puntu hau iritsita, hainbat modalitate daude. Sinpleena da pertsona edo familia unitate bakoitzari zenbaki bakarra ematea eta parte-hartzaile guztiek etxebizitza ukitzeko aukera berberak izatea.
Udalerri batzuetan, gainera, eskatzailearen zenbait ezaugarri baloratzen dituzte, hala nola guraso bakarreko familia bat izatea, ezintasunen bat izatea, genero-indarkeriaren biktima izatea, familia ugari bat osatzea edo marjinaltasun-egoeran bizitzea, besteak beste, herri bakoitzak baloratu nahi duenaren arabera. Kasu horietan, izangai bakoitzari aukera bat gehiago emanen litzaioke eta zozketan parte hartuko luke, bi edo hiru zenbakirekin. Horrela, eskatzaile guztiek ez dituzte aukera berak, prozesuak sektore behartsuenak saritzen baititu. Zozketa izango litzateke, baina zati bat barematuta.
Kasu batzuetan, aukera gehiago izaten dituzte sektore behartsuetako hautagaiek.
Beste aukera bat da etxebizitza gehienak zozketatzea, ezaugarri orokorrak kontuan hartuta, eta beste etxebizitza batzuk uztea, egoera aztertu ondoren udalerriak aukeratu dituen pertsona batzuei zuzenean esleitzeko.
Baliteke, halaber, ezaugarri bereziak dituzten herritarren kopurua handia izatea eta antzeko ezaugarriak dituzten pertsonek osatutako mailak sortzean oinarritutako beste metodo bat erabiltzea: alde batetik, talde orokorra osatzen dutenak, bestetik, familia ugariak, pertsona ezinduak… Sektore bakoitzari etxe-kopuru bat esleitzen zaio eta talde bakoitzaren barruan beste zozketa bat egiten da.
Defendatzaileak eta aurkakoak
Etxebizitzako aditu askoren ustez, zozketa ez da bidezkoa, ez baititu errespetatzen berdintasun-, ekitate- eta elkartasun-printzipioak, ondasun urri bat banatzen denean lehentasuna eman behar baitiote, batez bestekoa baino baliabide ekonomiko gutxiago dituen eta merkatuan etxebizitza bat eskuratzeko zailtasun handiagoa duen sektore baten beharrei erantzutera bideratuta baitago. Jarrera hori aldezten dutenek gaineratzen dute zozketak “denei berdintasun osoa ematen diela, helburua gehien behar duenari ematea denean”, eta, alternatiba gisa, egoera okerragoan bizi direnei lehentasuna emango dien harreman hierarkikoa ezarriko duen sistema proposatzen dute, etxebizitza babestua eskuratzeko eskubidea izan dadin eta ez zortea. Zozketak ez du berdintasun hori bermatzen kupoak sartzen dituenean baino gehiago. Etxebizitza Ministerioak ere pentsatu du zozketa etxebizitza bat esleitzeko metodo bakar gisa desager daitekeela, sistema bidegabetzat jotzen baita. Etorkizunean ere egin daiteke, baina baremazioarekin batera.
Beste batzuek, berriz, uste dute ez dela beharrezkoa sistema hoberik ez dagoelako. Zozketaren aldekoek zalantzan jartzen dute baremazio-sistema. Herri batzuek garrantzi handia ematen diote eskatzaileek zerrendan izena eman duten ordenari, eta, beraz, jende asko sartzen da antzinatasun handiagoa lortzeko, nahiz eta une horretan etxebizitza behar ez izan. Merezimendu gisa balora daiteke hori? Zozketa bezain bidegabea da? Bestalde, kontuan hartzen diren irizpide bereziak nahiko eztabaidagarriak dira baremoaren aurkakoentzat, askok uste baitute familia ugariek, guraso bakarreko familiek edo pertsona ezinduek ez dutela zertan izan diskriminazio positiboa jasotzen duten segmentu bakarrak. Herritar askok ez dute seme-alabarik etxebizitzarik ez dutelako, eta horrela diskriminatuta ikusten dira. Gainera, gero eta gehiago dira bakarrik bizi diren pertsonak. Zergatik utzi kanpoan?
